Tadeusz Różewicz przeżył wojnę. Ocalał – lecz wojna odcisnęła piętno na jego twórczości, tak poetyckiej, jak i dramaturgicznej. Należy do pokolenia – rocznik 20., bo urodził się w 1921 r. Brał udział w konspiracji i żył okupacyjnym życiem, walczył w AK. Ujrzał i zrozumiał całą grozę wojenną, „przeżył śmierć i zna wartość życia” – tak brzmi motto poety. Różewicz to poeta czytany i lubiany. Mimo że jego poezja tak bliska jest prozie (a może właśnie dlatego), mimo że często przywołuje wojnę – wydaje się aktualna.
Dorobek poetycki Różewicza jawi się następująco:
- 1947 – właściwy debiut – tom pt. Niepokój,
- 1848 – Czerwona rękawiczka,
- 1950 – Pięć poematów,
- 1952 – Wiersze i obrazy,
- 1954 – Równina,
- 1955 – Uśmiechy,
- 1956 – Poemat otwarty.
Problematyka i cechy poezji Różewicza
Poezja Różewicza budzi takie uczucie, jakby poeta chciał zacząć wszystko od nowa, ustalić nowe techniki tworzenia poezji, inaczej szukać znaczeń, inaczej ustalać sens słów.
- Świadomość i psychika człowieka, który przeżył wojnę. Obsesja wspomnień i lęków, poczucie obcości wśród żywych, poczucie utraty wartości (szczególnie tom Niepokój).
- Przekonanie o tym, że ludzie nie mogą między sobą nawiązać porozumienia, że są sobie obcy. Ciągłe próby nawiązania dialogu z drugim człowiekiem, walka z samotnością i wyobcowaniem.
- Protest przeciwko okrucieństwu, przemocy, obojętności ludzi. Znamienny w tej kwestii jest wiersz List do ludożerców.
- Weryfikacja tradycyjnych mitów i ideałów kultury.
- Bohater wierszy Różewicza to człowiek rozbity wewnętrznie, zagrożony, niepewny, kim jest, poddany zmienności świata, opanowany przez technikę. Jest to człowiek słaby, żyjący w chaosie, lecz tęskni on za prostymi uczuciami i prawdziwymi wartościami.
Oto najważniejsze motywy tematyczne, które Różewicz zawarł w poezji:
- Świadomość i psychika człowieka, który przeżył wojnę. Obsesja wspomnień i lęków, poczucie obcości wśród żywych, poczucie utraty wartości (szczególnie tom Niepokój).
- Przekonanie o tym, że ludzie nie mogą między sobą nawiązać porozumienia, że są sobie obcy. Ciągłe próby nawiązania dialogu z drugim człowiekiem, walka z samotnością i wyobcowaniem.
- Protest przeciwko okrucieństwu, przemocy, obojętności ludzi. Znamienny w tej kwestii jest wiersz List do ludożerców.
- Weryfikacja tradycyjnych mitów i ideałów kultury.
- Bohater wierszy Różewicza to człowiek rozbity wewnętrznie, zagrożony, niepewny, kim jest, poddany zmienności świata, opanowany przez technikę. Jest to człowiek słaby, żyjący w chaosie, lecz tęskni on za prostymi uczuciami i prawdziwymi wartościami.
Jakie cechy techniki poetyckiej Różewicza możesz wymienić?
Poezja Różewicza budzi takie uczucie, jakby poeta chciał zacząć wszystko od nowa, ustalić nowe techniki tworzenia poezji, inaczej szukać znaczeń, inaczej ustalać sens słów.
Najważniejsze cechy twórczości poetyckiej Różewicza to:
- upodobnienie poezji do prozy (ważna rola języka potocznego),
- oszczędność pisarska – jak najmniej słów, jak najwięcej znaczeń, co w efekcie daje lapidarność poetyckiej wypowiedzi,
- wiersz – to zwięzły sąd, refleksja lub informacja o odczuciu poety.
Poezja Różewicza budzi takie uczucie, jakby poeta chciał zacząć wszystko od nowa, ustalić nowe techniki tworzenia poezji, inaczej szukać znaczeń, inaczej ustalać sens słów.
Nowatorstwo Różewicza jako poety:
- odejście od „poetyczności” wierszy, rezygnacja z ozdobników, „ogołocenie” zdania w poezji,
- upodobnienie poezji i prozy,
- prostota wypowiedzi,
- eliminacja interpunkcji.
Ważne wiersze Różewicza
Ocalony
Poeta prezentuje rejestr swoich doświadczeń wojennych.
- Wiersz ma budowę klamrową – jego początek i koniec stanowi informacja:
Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.
- Wnętrze wiersza to obrazy z wojny – furgony porąbanych ludzi i kompletne przemieszanie wartości, którego dokonała wojna. Oto okazuje się, że pojęcia są tylko wyrazami: cnota, występek, prawda, piękno – wartość tych słów jest zmienna.
- Co jeszcze gorsze i jeszcze dziwniejsze – nie ma jasnego podziału pojęć. Człowiek może być zarazem zły i dobry, występny i cnotliwy. Dwudziestoczteroletni młody człowiek, który ocalał, szuka jakiejkolwiek trwałej prawdy, pewności, nazwania od nowa wartości, nadania sensu życiu. Jest to wołanie bolesne, bo oznacza, iż świat całkowicie utracił rozeznanie między tym, co dobre, a tym, co złe.
- I jest to zarazem wołanie do Boga, bo na nowo trzeba „oddzielić światło od ciemności”. Czy mógł nastąpić gorszy skutek wojny niż pomieszanie ciemności i światła? Brzmi to jak kres cywilizacji.
Krzyczałem w nocy
Typowy dla Różewicza motyw piętna wojny.
- Człowiek, który przeżył wojnę, boi się ciemności. Noc przynosi ożywienie wspomnień, przywołanie postaci zabitych.
- Wojna powraca w koszmarnym śnie, ponownie wywołuje lęk, wojna powoduje krzyk w nocy.
List do ludożerców
Pojawia się tu temat obcości i niezrozumienia między ludźmi.
- Co znaczy ludożerca?
Oto ktoś, kto nie myśli o innych, jest w stanie „pożreć” drugiego człowieka złym spojrzeniem, niechęcią, wyzwiskiem. Za to, że zajął miejsce w pociągu, że jest pierwszy w kolejce po makaron i po sznurowadła. - Każdy odmawia litanię egoizmu: mój żołądek, mój włos i odcisk itd. Wiersz jest odezwą do ludzkości – o humanizm, który zanika.
Zdjęcie ciężaru
To wiersz, który podejmuje temat znaczenia poezji w życiu ludzi i we współczesnej rzeczywistości. Ktoś „odgórnie” zdjął ciężar z poetów, nakazał im zabawę, uwolnił ich od odpowiedzialności. A prawda jest inna – „poezja współczesna to walka o oddech”. Nie jest patosem, nie jest koniecznie „pięknem” – lecz jest kierunkowskazem w poszukiwaniu wartości. Artyści jak „ptaki i dzieci” i zabawa – to mity, nie są prawdą. Prawdą jest poezja jako wyznacznik wartości i głos moralności człowieka.
Tadeusz Różewicz to twórca, który zapoczątkował nowy typ poezji.
Tadeusz Różewicz stworzył nową, własną formę wiersza, która na stałe zadomowiła się w naszym piśmiennictwie.
Formalne cechy poezji Różewicza:
- upodobnienie wiersza do prozy, potoczny, kolokwialny język;
- oszczędność, lapidarność – dużo znaczeń, mało słów;
- niemal zupełny brak metafor;
- wiersz najczęściej kończy zwięzły sąd, refleksja lub informacja o odczuciu poety, ale nigdy nie bezpośrednio wyrażona ocena.
- Wiersze Różewicza sprawiają wrażenie jakby poeta chciał zacząć wszystko od nowa – szukać nowych znaczeń i sensu słów.
Najważniejsze cechy twórczości poetyckiej Różewicza to:
- upodobnienie poezji do prozy (ważna rola języka potocznego),
- oszczędność pisarska – jak najmniej słów, jak najwięcej znaczeń, co w efekcie daje lapidarność poetyckiej wypowiedzi,
- wiersz – to zwięzły sąd, refleksja lub informacja o odczuciu poety,
odejście od „poetyczności” wierszy, rezygnacja z ozdobników, „ogołocenie” zdania w poezji, - prostota wypowiedzi,
- eliminacja interpunkcji.
Tytuły tomów
- 1947 – właściwy debiut – tom pt. Niepokój
- 1848 – Czerwona rękawiczka
- 1950 – Pięć poematów
- 1952 – Wiersze i obrazy
- 1954 – Równina
- 1955 – Uśmiech
- 1956 – Poemat otwarty
Zobacz: