Nastrój – pesymizm i dekadentyzm
Zgodnie z duchem epoki w poezji modernistycznej dominuje pesymizm, poczucie dekadencji, schyłku wartości i raczej niechęć do życia. Łatwo trafić na wiersz przepełniony nastrojem smutku, bezradności i pesymizmu.
- Rodowód pesymizmu wywodzi się z filozofii Arthura Schopenhauera – filozofa działającego na przełomie wieków XVIII i XIX. Schopenhauer głosił kompletny bezsens ludzkiego istnienia, które, pozbawione jakiejkolwiek wartości, ma przysparzać jedynie cierpienia.
- Niektóre wiersze są wręcz manifestem schopenhaueryzmu – tytuł, który trzeba pamiętać, to Koniec wieku XIX Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
Uwaga!
Poeci budują nastrój wiersza nie tylko słowem, równie dobrze służy im do tego operacja dźwiękiem, powtarzalnością zdań, doborem rymów, barwami. Szarości, zamglone, rozmyte deszczem kontury, ujęcia impresjonistyczne sprzyjają poczuciu smutku i bezradności, życiowej niemocy.
Kult Piękna
W wielu utworach trafisz za to na wysławianie piękna, zwłaszcza natury. I to zgadza się z duchem epoki, bo – jednym z leków na to cierpienie miała być, zdaniem Schopenhauera, kontemplacja Piękna.
Piękno w jego filozofii ma szczególne znaczenie – jest jedyną prawdziwą wartością w naszym życiu. W związku z tym w ujęciu Schopenhauera artysta urasta do roli kogoś w rodzaju kapłana religii Piękna.
W poezji modernistów znajdziesz przede wszystkim piękno krajobrazu – górskiego lub morskiego.
Na polskim gruncie z tą koncepcją współgra program artystyczny sformułowany przez Zenona Przesmyckiego (Miriama). Jego zdaniem społeczeństwo jest niechętne temu, co ponadprzeciętne. Miriam pogardzał masowymi gustami, twierdząc, że prawdziwe Piękno dostępne jest jedynie garstce nielicznych, zdolnych je dostrzec i zrozumieć. Jednocześnie zaś twierdził, że Piękno jest jedyną prawdziwą wartością – i jako takie powinno być celem ludzkich dążeń. Proponował stworzenie schopenhauerowskiej religii Piękna, której wyznawcami byliby tylko wybrani – artystyczna elita.
Symbol
To najtrudniejszy i najważniejszy motyw kompozycyjny w poezji tej doby. Wszechobecna jest moc symbolu – kiedy trafi się nań w utworze, trzeba go rozpoznać, wskazać i zinterpretować. Według symbolistów tworzenie symboli i odnajdywanie powiązań pomiędzy nimi jest głównym zadaniem artysty. To poetycki obraz, który może oznaczać wszystko, tylko nie siebie.
Uwaga na symbole: krzak dzikiej róży, ptak, drzewa, kwiaty, postacie – jak szatan czy np. kowal.
Samego poetę
Znów mamy do czynienia z ideologią artysty prawie boga, wyniesionego ponad tłumy. Nie może być zniewolony służbą jakiejś idei. Tłumem pogardza, codzienność jest dla niego więzieniem.
Jeśli natkniesz się na wizję ptaka – białego, wzniesionego ponad ziemią, spętanego, pragnącego wolności – pisz śmiało, że to symbol poety.
Wskaż klasyczny rodowód tej idei – wizję poety-ptaka, nieśmiertelności sławy poety ukształtował Horacy, a w Polsce tłumacz i entuzjasta jego poezji Jan Kochanowski.
Według Stanisława Przybyszewskiego:
- Artysta nie jest sługą ani kierownikiem, nie należy ani do narodu, ani do świata, nie służy żadnej idei ani żadnemu społeczeństwu.
- Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest panem panów, nieokiełznany żadnym prawem, żadną siłą ludzką.
- Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy.
Ulubione tematy poezji modernistycznej
• filozofia dekadentyzmu
• piękno przyrody górskiej
• motyw artysty i sztuki
• motyw szatana
• filozofia franciszkańska
Zobacz:
Jakie nowe kierunki artystyczne w sztuce przyniosła epoka modernizmu?
