Święty Aleksy to jedna z ważniejszych postaci średniowiecznych. Prezentuje wzór ascezy, życia w cierpieniu i umartwianiu ciała i duszy. Legenda o świętym Aleksym zaczęła krążyć po świecie już w V wieku. Dotarła do Europy przez Syrię, a pewne wątki fabularne pochodzą z buddyjskich Indii. Święty Aleksy stał się szybko ideałem człowieka, który – by przybliżyć się do Boga – rezygnuje z przyjemności życia ziemskiego. Jednak postać tego świętego nie jest łatwa do jednoznacznej interpretacji. Jego droga do świętości stała się przecież przyczyną cierpień bliskich mu ludzi. Być może dlatego właśnie, mimo upływu setek lat, postać ta cały czas może wydawać się interesująca.

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

  • Cudowne narodziny w domu bogatych rodziców (był wyczekiwanym, wymodlonym synem – przyszedł na świat, gdy jego rodzice nie byli już młodzi).
  • Światowe życie (o młodości mamy stosunkowo mało wzmianek).
  • Ślub i rozstanie w noc poślubną; obustronna przysięga życia w czystości.
  • Rozdanie całego majątku ubogim.
  • Cuda, sława i ucieczka Aleksego z rodzinnego Rzymu.
  • Życie pełne upokorzeń pod schodami domu rodzinnego.
  • Napisanie listu o swoim żywocie, śmierć i towarzyszące jej cuda.
  • Rozpoznanie Aleksego jako syna Eufamijana oraz świętego.

CV

Dzieciństwo i młodość
Święty Aleksy przyszedł na świat w rodzinie bogatego i pobożnego Rzymianina, Eufamijana. Był dla rodziców, którzy długo starali się o dziecko, prawdziwym darem Bożym. Aleksy był piękny, żył w dostatku, pobierał nauki, cieszył się życiem. Jednak potajemnie marzył o poświęceniu się Bogu.

Małżeństwo
W noc poślubną wyznaje swej świeżo poślubionej małżonce, że ucieka z domu, by żyć w ubóstwie i z Bogiem w sercu. Kobieta zgadza się z jego decyzją i obiecuje dotrzymać czystości.

Wyjazd z Rzymu
Po opuszczeniu żony wyjeżdża z Rzymu i rozdaje biednym cały majątek. Sam żyje, żebrząc pod kościołem. Jednak kiedy Matka Boska wstawia się za nim i każe zaprosić Aleksego do kościoła, historia się roznosi i Aleksy czuje się zakłopotany. Bo jak może uprawiać swoją ascezę, jeśli wszyscy się nim interesują i chcą mu pomagać? Postanawia więc zmienić miejsce pobytu i… trafia z powrotem do Rzymu. Tam, nie przyznając się, kim jest, ale powołując się na pamięć o Aleksym, prosi swego ojca o jałmużnę. Eufamijan bardzo ciężko przeżywa wzmiankę o synu, wspomnienia i tęsknota odżywają. Aleksy dostaje miejsce pod schodami, gdzie znęca się nad nim służba, szydzi z niego i oblewa pomyjami. Tak nasz bohater żyje przez 16 lat!

Śmierć
Ale gdy zbliża się śmierć, decyduje się opisać swoją historię.

  • Dlaczego tak robi? Czy dlatego, że chce się „pochwalić”, jak dużo wycierpiał i jaki był święty?
  • Czy chce zostać rozpoznany? A jeśli tak, czy rzeczywiście pasuje takie zachowanie do prawdziwego ascety?

Na te pytania nie znajdziemy prostych odpowiedzi, jednak mogą one budzić pewne wątpliwości co do intencji jego postępowania.

Bóg jednak daje znak, że Aleksego należy traktować, jak świętego. Gdy umiera, w całym mieście zaczynają same bić dzwony, ciało świętego wydaje cudowną woń, która ma moc uzdrawiania chorych. Nikt nie jest w stanie jednak wyjąć z jego zaciśniętej dłoni listu. Wreszcie w obecności papieża i innych dostojników kościoła udaje się to Famijanie, żonie Aleksego, gdyż tak jak obiecała, pozostała mu na zawsze wierna. Niestety, o jej świętości nikt nie mówi. Dzięki pismu wszyscy dowiadują się, kim był Aleksy i jak cierpiał, by zbliżyć się do Boga. Rozstanie z Famijaną, idealną żoną dla świętego, gdyż bez jej wytrwałości, starań oraz poświęcenia Aleksy nie mógłby zostać wywyższony, było chyba jego największym i najbardziej znaczącym wyrzeczeniem. Jednak zarówno on, jak i jego małżonka dzielnie wytrwali w powziętej decyzji. Można więc chyba mówić także o silnej miłości, która ich połączyła. Miłości na tyle potężnej, że dzięki niej świat dowiedział się o postawie bohatera.

Znaczenie postaci

  • Aleksy jako asceta miał wyrzec się wszelkich ziemskich dóbr. Wybrał drogę poprzez cierpienie. Jego wzorem stał się bardzo surowy model religijności.
  • Aleksy rozdał majątek, wyrzekł się dobrego życia w zbytkach; porzucił dom, kochających rodziców i piękną nowo poślubioną żonę, tym samym postanawiając wytrwać w czystości ciała.
  • Wyjechał, cierpiał głód, chłód i nędzę; latami znosił niewygody i upokorzenia. Na dodatek zataił także przed światem swe imię. Wszystkie wyrzeczenia, których się dopuścił, były podyktowane bardzo surowym i bezkompromisowym wypełnianiem poleceń i nakazów Pisma Świętego. Ewangelia radzi na przykład, by żyć w ubóstwie i nie przywiązywać się do rzeczy ziemskich. Odrzucenie ich jest gwarancją zbawienia. Cierpienia Aleksego miały doprowadzić go do udoskonalenia duszy, całkowite poświęcenie Bogu pozwala doznać łaski. Jest to tylko jeden z modeli prezentowanych przez świętych średniowiecznych.
  • W całkowitej opozycji do Aleksego stałby z pewnoś­cią święty Franciszek, dla którego świat, jako dzieło Boga, zasługiwał na pełną akceptację i miłość.
  • Aleksy nie chciał zmieniać świata, nie nalegał, by ludzie wyrzekali się czegokolwiek (może jedynie namawiał żonę), chciał po prostu żyć po swojemu, całkowicie się odsunąć, odizolować, poświęcić wyłącznie swoim cierpieniom przeżywanym w imię Boga i dla Niego. Nie nauczał, nie umoralniał. A jednak był bardzo głęboko wierzący i mógł pragnąć, by ludzie, biorąc z niego przykład, szli drogą umartwiania.

Charakterystyka

  • Wygląd: zapewne był przystojnym, pięknie ubranym mężczyzną, jednak ze względu na styl życia, który wybrał, z pewnością stracił dobrą prezencję, której nie sprzyjało żebracze życie. Niewątpliwie stał się wychudzony, brudny, zarośnięty, przedwcześnie się postarzał.
  • Pochodzenie: bogaty, możny ród rzymski; jego rodzice byli pobożni i bogobojni. Jego ojciec Eufamijan był szanowanym przez wszystkich człowiekiem, matka, Aglijas, równie szanowana, chętnie pomagała najuboższym.
  • Stan cywilny: żonaty z Famijaną, wnuczką cesarza; ale oboje zachowują czystość – ten związek nie został skonsumowany.
  • Mocne strony: silna wiara, silna wola, upór, konsekwencja.
  • Słabe strony: stawia wszystko na jedną kartę, nie dba o uczucia innych.
  • Ulubiony gadżet: kartka, na której tuż przed śmiercią spisał swoje dzieje.
  • Podstawowa cecha: charakterystyczną cechą Aleksego jest jego… świętość. Wszelkimi siłami dąży do służenia Bogu i trudno go charakteryzować jako zwykłego człowieka.
  • Stosunek do innych: Aleksy zapatrzony w swoje postanowienie, w pewnym sensie krzywdził bliskich. Przecież zostawił i świeżo poślubioną żonę, i samotnych rodziców, którzy kochali go ponad wszystko, nie mówiąc im nawet, dokąd jedzie, ani jaką decyzję podjął! Należy pamiętać, że cierpienia bliskich, w rozumieniu naszego bohatera, im samym także przynosiły miłość Boską oraz prowadziły do świętości. Życie w cierpieniu i wyrzeczeniu było dla Aleksego najwyższą wartością. A skoro jego bliscy sami tego nie zauważyli, należało im w tym ­dopomóc.
  • Cel życiowy: jego cierpienia i upokorzenia nie są dla niego istotą samą w sobie. Najważniejsze jest zjednoczenie się z Bogiem, zbliżenie do niego, ­całkowite zawierzenie jego miłości, dobroci i sprawiedliwości.
  • Ideał ascety: można pomyśleć, że Aleksy był egoistyczny w swoim dążeniu do Boga, że skrzywdził bliskich, że chwalił się swymi zasługami. Taka postawa wynika jednak przede wszystkim z niezrozumienia realiów i średniowiecznej religijności, bardzo różnej od współczesnych dogmatów kościoła katolickiego. Tymczasem Aleksy jako postać – wzór ascety średniowiecznego, jest nie tylko bardzo reprezentatywna, ale pozwala nam także dostrzec i zrozumieć wiele ze świata pogrążonego w średniowiecznych mrokach. Dla ludzi w średniowieczu był on rzeczywiście wzorem, ideałem, który pragnęliby osiągnąć.

Biografia

Święty Aleksy przyszedł na świat w rodzinie bogatego i pobożnego Rzymianina, Eufamiana. Był dla rodziców, którzy długo starali się o dziecko, prawdziwym darem Bożym. Aleksy był piękny, żył w dostatku, pobierał nauki, cieszył się życiem. Jednak potajemnie marzył o poświęceniu się Bogu. W noc poślubną wyznaje swej świeżo poślubionej małżonce, że ucieka z domu, by żyć w ubóstwie i z Bogiem w sercu. Kobieta zgadza się z jego decyzją i obiecuje dotrzymać czystości.

Po opuszczeniu żony wyjeżdża z Rzymu i rozdaje biednym cały majątek. Sam żyje, żebrząc pod koś­ciołem. Jednak kiedy Matka Boska wstawia się za nim i każe zaprosić Aleksego do kościoła, historia się roznosi i Aleksy czuje się zakłopotany. Bo jak może uprawiać swoją ascezę, jeśli wszyscy się nim interesują i chcą mu pomagać? Postanawia więc zmienić miejsce pobytu i… trafia z powrotem do Rzymu. Tam, nie przyznając się, kim jest, ale powołując się na pamięć o Aleksym, prosi swego ojca o jałmużnę. Eufamian bardzo ciężko przeżywa wzmiankę o synu, wspomnienia i tęsknota odżywają. Aleksy dostaje miejsce pod schodami, gdzie znęca się nad nim służba, szydzi z niego i oblewa pomyjami. Tak nasz bohater żyje przez 16 lat! Ale gdy zbliża się śmierć, decyduje się opisać swoją historię.

Dlaczego tak robi? Czy chce zostać rozpoznany?

A jeśli tak, czy rzeczywiście pasuje takie zachowanie do prawdziwego ascety? Na te pytania nie ma prostych odpowiedzi, jednak mogą one budzić pewne wątpliwości co do intencji jego postępowania.

Bóg jednak daje znak, że Aleksego należy traktować, jak świętego. Gdy umiera, w całym mieście zaczynają same bić dzwony, ciało świętego wydaje cudowną woń, która ma moc uzdrawiania chorych. Nikt nie jest w stanie jednak wyjąć z jego zaciśniętej dłoni listu. Wreszcie w obecności papieża i innych dostojników kościoła udaje się to Famianie, żonie Aleksego, gdyż tak jak obiecała, pozostała mu na zawsze wierna. Dzięki pismu wszyscy dowiadują się, kim był Aleksy i jak cierpiał, by zbliżyć się do Boga.

Rozstanie z Famianą, idealną żoną dla świętego, gdyż bez jej wytrwałości, starań oraz poświęcenia Aleksy nie mógłby zostać wywyższony, było chyba największym i najbardziej znaczącym wyrzeczeniem Aleksego. Jednak zarówno on, jak i jego małżonka dzielnie wytrwali w powziętej decyzji. Można więc chyba mówić także o silnej miłości, która ich połączyła. Miłości na tyle potężnej, że dzięki niej świat dowiedział się o postawie ­bohatera.

Bohater o samym sobie

Aleksy dąży do świętości, świadomie rezygnuje ze zbytków świata doczesnego („jutroć się bierzę od ciebie służyć temu, coż-ci w niebie”).
Nie pragnie rozgłosu. Gdy sama Matka Boska interweniuje w jego sprawie, Aleksy decyduje się opuścić miasto, by nadal żyć w całkowitej ascezie (A świętemu Aleksemu, /temu księdzu wielebnemu, /nie luba mu fała była, / co się mu ondzie wodziła). Jednak prosi ojca swego o jałmużnę, powołując się na imię Aleksego.

Aleksy w końcu sam spisuje swą historię, by wszyscy mogli się dowiedzieć o jego żywocie:

A więc gdy już umrzeć imiał,
sam sobie list napisał,
i ścisnął ji twardo w ręce
popisawszy swoje męki,
w wsze skutki, co je płodził,
jako się na świat narodził.

Bohater a inne postacie utworu

  • Rodzice, Eufamijan i Aglijas – rodzice bardzo go kochali, był ich wymarzonym i wymodlonym synem. Po ucieczce Aleksego z domu szukali go przez długie lata i błagali o jego powrót. Oczywiście, była to rodzina patriarchalna – gdy bohater osiągnął odpowiedni wiek do ożenku, ojciec po prostu kazał mu się ożenić, za to pozwolił mu wybrać sobie żonę. Niby nic nadzwyczajnego, ale jak na owe czasy był dość postępowy. Co jeszcze można powiedzieć o ojcu bohatera legendy? Zwracał się do syna w sposób, który świadczył o tym, jak bardzo go kochał, np. “miły synu”. Aleksy zwraca się do ojca z szacunkiem, ale i z miłością. Rodzice na pewno pokładali wielkie nadzieje w swym jedynaku, który był od ojca “barzo lepszy”, czyli przerósł go we wszelkiego rodzaju zaletach.
  • Famijana – żona Aleksego, wnuczka cesarza, zapewne piękna i miła, a na pewno – pobożna. Nie protestuje ani nie rozpacza, gdy Aleksy decyduje się spędzić noc poślubną na ucieczce z domu zamiast na wypełnianiu słodkich obowiązków. Choć jest jeszcze młoda, nie znajduje sobie innego męża (małżeństwo nieskonsumowane to małżeństwo nieważne!), lecz mieszka w domu rodziców swojego zbiegłego męża. Zachowuje dziewictwo, zgodnie z przykazaniem apodyktycznego Aleksego.

Można by pomyśleć, że Famijana niewiele Aleksego obchodziła – ale wydarzenie po śmierci bohatera świadczą o głębokiej więzi łączącej go z żoną. Tylko Famijana (nie rodzice, księża ani biskupi!) zdołała rozewrzeć dłoń Aleksego, w której ściskał kartkę z zapisem swojego życia. Może to swego rodzaju nagroda dla Famijany za zachowanie dziewictwa, czyli dotrzymanie przysięgi złożonej Aleksemu kilkanaście lat wcześniej?

Podobne postacie literackie

  • Często zestawia się świętego Aleksego ze świętym Franciszkiem. Zestawienie takie uwypukla odmienny stosunek do świata. Święty Aleksy jako asceta odrzuca wszelkie dobra materialne. Franciszek mówi, że trzeba się cieszyć światem, zaakceptować życie ziemskie.
  • Inni ważni święci średniowieczni: święty Szymon Słupnik, święty Wojciech, święta Kinga.

O utworze źródłowym

Legenda o świętym Aleksym jest typowym przykładem średniowiecznej literatury hagiograficznej, tzn. opisującej żywoty świętych. Utwory takie przedstawiają dzieje świętego, propagują wzór ascetyczny – ideał do naśladowania. Legenda o świętym Aleksym realizuje podstawowy schemat pisarstwa hagiograficznego (niezwykłe narodziny, życie światowe, wyrzeczenie się świata, asceza, śmierć i towarzyszące jej cuda). Polski zapis wierszowanej wersji tego poematu powstał bardzo wcześnie, już w XV wieku. Dlatego też Legendę o świętym Aleksym traktuje się jako ważny zabytek języka polskiego. Jednak opowieść oparta jest na wersjach krążących po świecie już w V wieku. Utwór wykonywany był długo wyłącznie w formie ustnej: śpiewali czy opowiadali go wędrowni śpiewacy, którzy przedstawiali pobożne lub bohaterskie pieśni na dworach możnych. Ale mógł być wykonywany także przez wędrownych żebraków, bądź opowiadany w pobliżu świątyń. Dopiero w wersji spisanej trafił do kanonu średniowiecznej literatury polskiej.

Tematy, przy których można wspomnieć św. Aleksego

  • cierpienie i świętość,
  • postawa wobec Boga,
  • średniowieczne ideały,
  • model ascety,
  • egoistyczna postawa wielkiej jednostki wobec bliskich; rozstanie.

 

Dzieło

Legenda o świętym Aleksym

Autor

Anonimowy

Czas i miejsce akcji

Rzym, wieki średnie

Co to za typ bohatera?

  • Aleksy to wzór osobowy epoki średniowiecza – asceta, który wyrzeka się wszystkich dóbr doczesnych i wszystkich przyjemności, aby osiągnąć życie wieczne.
  • To bohater papierowy, który służy ukazaniu pewnych wyjaskrawionych cech; to pewien model drogi do świętości.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Asceza – surowy, wstrzemięźliwy styl życia, oparty na licznych wyrzeczeniach, a nieraz poniżaniu się i katowaniu własnego ciała. Taki styl życia ma na celu doskonalenie cnót ducha przez wyrzeczenie się przyjemności ciała. Wierzono, że żyjący tak ludzie osiągną zbawienie. Asceza polegała na odmawianiu sobie jedzenia, wygodnego i ciepłego ubrania lub nawet samookaleczeniu (np. średniowieczni biczownicy).
  • Hagiografia – dział piśmiennictwa chrześcijańskiego obejmujący żywoty świętych, w których zdarzenia rzeczywiste mieszają się z elementami baśniowymi. Początki hagiografii sięgają IV i V w., kiedy to powstały dzieła Atanazego Wielkiego (Żywot Antoniego) i św. Hieronima ze Strydonu (Żywot Pawła Pustelnika). Wśród licznych żywotów świętych najbardziej znana jest Złota legenda Jakuba de Voragine, która powstała w XIII w.
  • Legenda (łac. to, co powinno być przeczytane) – opowieść zawierająca sporo elementów niezwykłych i cudownych. Wywodzi się z obyczajowości średniowiecznych klasztorów, w których posiłkom towarzyszyło głośne czytanie pouczających utworów. Pierwotnie legenda była zapisem życia świętych, utożsamianym z legendą hagiograficzną wprowadzoną do piśmiennictwa chrześcijańskiego przez Prudencjusza (V w.). Najsłynniejszy taki zbiór to Złota legenda Jakuba de Voragine z 1270 r.

Święty Aleksy symbolizuje:

  • ascetę,
  • średniowieczny ideał świętego,
  • typowy, schematyczny żywot świętego-ascety.

 

Zobacz:

Legenda o świętym Aleksym

Święty Aleksy – charakterystyka

Święty Aleksy jako wzorzec osobowy – czy może być symbolem wartości cenionych i dziś?

Święty Aleksy i święty Franciszek z Asyżu – dwa modele świętości. Który z nich jest Ci bliższy?

Gdybym mógł mogła) porozmawiać ze świętym Aleksym, spytałbym (spytałabym) o… Ocena świętego Aleksego.

HAGIOGRAFIA – Legenda o świętym Aleksym

Przedstaw Legendę o św. Aleksym jako przykład literatury hagiograficznej

Święty Aleksy jako wzorzec osobowy – czy może być symbolem wartości cenionych i dziś?

Udowodnij, że życie świętego Aleksego wpisuje się w schemat gatunku zwanego legendą.

Legenda o św Aleksym, Kwiatki ­świętego Franciszka