Artur – bohater Tanga Mrożka
Artur, jak każdy młody człowiek szuka własnej drogi życia. Odrzuca świat stworzony przez rodziców, pragnie żyć inaczej, lepiej. Bohater ten buntuje się nie tyle przeciwko ograniczającym go zasadom, ale przeciwko… brakowi jakichkolwiek zasad. Artur zauważa pozorną wolność rodziców, którzy odrzucili wszelkie formy i ograniczenia, a z kolei babcia w trampkach i dżokejce, grająca w karty, wcale nie wydaje mu się nowoczesna. Otoczony chaosem nie ma możliwości samookreślenia. Mrożek parodiuje w swoim dramacie odwieczny schemat walki pokoleń. Artur pozostaje jednak jedyną postacią w utworze, która nie została karykaturalnie zdeformowana. To sprawia, że widzimy w nim bohatera tragicznego, a jego klęska naprawdę porusza.
Znaczenie postaci
Kim jest Artur? Bohaterem tragicznym. Rewolucjonistą. Idealistą, który ponosi klęskę w starciu z pozbawionym skrupułów prymitywem. Słabym inteligentem, niezdolnym do zmienienia rzeczywistości. Spadkobiercą romantycznych buntowników, których działania także zakończyły się przegraną. Zdradzonym kochankiem. Człowiekiem samotnym w rodzinie, pozbawionym szacunku dla własnych rodziców, poszukującym idei. Bohatera Tanga można określić na wiele różnych sposobów, stąd jego losy mogą być dobrym przykładem w rozważaniach dotyczących wielu trudnych problemów współczesnego człowieka.
Charakterystyka
- Wiek: 25 lat. Najwyższy czas, żeby już się określić.
- Wykształcenie: student trzech fakultetów (m.in. medycyny i filozofii). Planuje zostać lekarzem.
- Rysopis: „młody człowiek (…) prawidłowo rozwinięty, dorodny i regularny. W standardowym, dobrze i efektownie na nim leżącym ciemnym garniturze, w białej koszuli z krawatem. Czysty i wyprasowany”.
- Sytuacja rodzinna: kawaler. Planuje ślub ze swoją kuzynką, ale – jak tłumaczy – tylko po to, aby narzucić światu jakąś formę. Za późno przyznaje, że naprawdę kochał Alę. Groteskowy jest brak więzi wśród jego najbliższych – śmierć babci, a potem zabicie Artura zostają przez pozostałych przyjęte ze spokojem, nie powodują wstrząsu.
- Największe marzenie: przywrócić porządek świata, jasne zasady, które przed laty odrzucili jego rodzice. („Ja nie mogę żyć w takim świecie!”). Jako jedyny w swojej rodzinie Artur ma jakieś plany i pragnienia. Reszta wegetuje, zapełniając czas grą w karty (jak babcia) czy kiepskimi eksperymentami twórczymi (jak Stomil).
- Metody działania: trochę rozpaczliwe. Często krzyczy „precz”, „milczeć” i tym podobne. Za granie w karty z Edkiem każe babci iść na katafalk, a Eugeniuszowi zakłada na głowę klatkę na ptaki bez dna. Później dużo wymachuje rewolwerem. Jest rozczarowany, zirytowany, zbuntowany. Niestety, poza słabym i tchórzliwym Eugeniuszem nikt z rodziny nie rozumie jego starań.
- Cechy charakteru: wrażliwy, impulsywny, uczuciowy. Brakuje mu siły, zdecydowania, a bez tych cech nie ma szans, aby narzucić swoją wolę. Typowo inteligenckie wahania będą powodem przegranej Artura.
Biografia
Artur jest zmęczony chaosem panującym w jego własnym domu. Marzy o przywróceniu tradycyjnych ról wszystkim członkom rodziny. Dlatego złości się, gdy zastaje Eugenię i Eugeniusza grających w karty z prymitywnym Edkiem. Jest zbulwersowany, kiedy dowiaduje się, że ów Edek to kochanek jego matki.
Bohater widzi, że odrzucenie wszystkich zasad wcale nie stworzyło lepszego świata. Jednak dyskusje z rodzicami czy babcią nie przynoszą skutku. Sojusznika znajduje tylko w tchórzliwym Eugeniuszu, który też źle się czuje w „nowoczesności”. Artur postanawia działać – pierwszym krokiem w przywracaniu dawnego porządku miałby być ślub z Alą. Zamknąć świat w jakiejś konkretnej formie – oto marzenie Artura. Bez przeszkód on i Ala mogliby zostać kochankami. Nie o to jednak chodzi. Bohater przekonuje dziewczynę, że dużo lepiej będzie, gdy wezmą prawdziwy ślub – z organami, białą suknią, orszakiem itd. Dawne zasady przywrócą kobietom wolność i szacunek. Ala zgadza się. Bohater kolejny raz dyskutuje z ojcem, stara się zmusić go, by zareagował na zdradę matki. To jednak starania bezskuteczne. Artur atakuje więc – oświadcza się Ali, potem zmusza babcię, by ich pobłogosławiła. Każe się rodzinie odpowiednio ubrać, „zapiąć”. Jednak gdy już wszyscy założą odświętne ubrania (niewygodne, więc siedzą sztywno i nieruchomo), gdy już posprzątają, Artur rezygnuje ze swojego planu. Przychodzi spóźniony, „wyblakły jakiś”, pijany i całkowicie pewny, że pusta forma nie odmieni świata.
Forma wyrastała przecież zawsze z jakiejś idei! Co mogłoby nią być? Podpowiedzi są różne: Bóg, sport, eksperyment, postęp (pomysł Edka – byle „przodem do przodu”). W czasie tej dyskusji babcia kładzie się na katafalku i umiera. To podpowiedź dla Artura – „Śmierć… wspaniała forma”. Bohater znajduje swoją ideę we władzy, która pozwala panować nad życiem i śmiercią. Jest pełen entuzjazmu, chce narzucić nowy porządek, zbawić świat. Tyle że wówczas Ala wyznaje: „Ja cię zdradziłam z Edkiem”. To zbyt silny cios dla wrażliwego Artura. Bohater zapomina o swoich planach, krzyczy, płacze, chce zastrzelić Edka. Jest zbyt wrażliwy, zbyt słaby… Ten moment wykorzystuje Edek – zakrada się od tyłu i kolbą rewolweru uderza Artura w kark. Bohater umiera, a zwycięski prostak narzuca pozostałym swoją władzę. Nie o takim świecie marzył młody idealista…
Ważne momenty w życiu bohatera
- Decyzja o ślubie z Alą – wybór konkretnego działania, które miałoby zmienić świat.
- Rezygnacja ze ślubu – świadomość, że sama forma nie uzdrowi rzeczywistości.
- Uznanie władzy za ideę mogącą odmienić świat.
- Wiadomość o zdradzie Ali – załamanie.
- Zabicie przez Edka – klęska bohatera.
Bohater o sobie samym
Artur czuje się ograniczony w świecie stworzonym przez rodziców. Jest pełen buntu i złości. Czuje się dostatecznie silny, by podjąć próbę stworzenia nowej rzeczywistości.
- Bo ja wchodzę w życie. W jakie życie mam wejść? Ja muszę najpierw je stworzyć, żebym miał w co wejść.
- Z drugiej strony nie mogę przecież wciąż być konformistą. Mam już swoje lata. Koledzy śmieją się ze mnie.
- Ja stworzę system, w którym bunt zjednoczy się z porządkiem, a nicość z istnieniem. Ja wyjdę poza przeciwieństwa!
Bohater a inne postacie utworu
- Stomil – ojciec Artura; awangardowy artysta. W młodości razem z Eleonorą buntował się przeciwko wszelkim zasadom i konwenansom.
- Eleonora – matka Artura, która „od czasu do czasu” zdradza swego męża z Edkiem. Kobieta „uwięziona” w nowoczesności.
- Eugenia – babcia Artura, która gra w karty z Edkiem i udaje nowoczesną.
- Eugeniusz – starszy pan nazywany wujciem. Popiera plany Artura, bo sam czuje się zagubiony w świecie bez zasad. Uległy i słaby – po śmierci Artura łatwo podda się Edkowi.
- Ala – osiemnastoletnia kuzynka, później narzeczona Artura. Egoistka, której zdrada doprowadzi do klęski bohatera.
- Edek – morderca Artura. Niechluj, prymityw, pozbawiony wrażliwości i zasad. Ma za to silny cios…
Bohater a inne postacie literackie
- Hamlet (tytułowy bohater dramatu Williama Szekspira) – podobnie jak on, Artur jest wrażliwy i niezdecydowany, ginie bezsensowną śmiercią.
- Konrad z III cz. Dziadów – bohater Tanga także bezskutecznie walczy o „rząd dusz”, ma romantyczną osobowość.
- Don Kichot (bohater powieści Miquela Cervantesa) – wrażliwy i niezrozumiany przez otoczenie.
- Cezary Baryka (bohater Przedwiośnia Stefana Żeromskiego) – podobnie zbuntowany i marzący o lepszym świecie.
- Zbyszko z Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej – także konflikt pokoleń (tyle że dramat Mrożka jest parodią).
O utworze źródłowym
Opublikowane w 1964 r. Tango Sławomira Mrożka jest dramatem, który można interpretować na wiele sposobów. W zwycięstwie prymitywnego Edka jedni widzą symbol narzucenia totalitarnej władzy, inni klęskę kultury, dowód słabości inteligencji czy komentarz do ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce. Można w Tangu zobaczyć zarówno kryzys tradycyjnej rodziny, jak i kryzys cywilizacji, poczucie „samotności w tłumie”, brak zasad i idei. Te ważne problemy współczesnego świata zostały przez Mrożka pokazane w sposób groteskowy, za pomocą absurdu, karykatury. Język Tanga – mieszanina różnych nieprzystających do siebie odmian – jest znakiem niemożności porozumienia się ludzi.
W odczytywaniu dramatu Mrożka bardzo istotne okazują się związki z innymi utworami. Nie bez powodu Tango zostało nazwane „współczesnym Weselem polskim”.
Tematy, przy których można wspomnieć bohatera
- rodzina, konflikt pokoleń
- bunt, pragnienie naprawiania świata
- młodość, poszukiwanie drogi życiowej przez młodego człowieka
- indywidualizm, porażka wrażliwej jednostki
- sytuacja człowieka we współczesnym świecie
Dzieło
Tango
Autor
Czas i miejsce akcji
Akcja rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu Stomilów.
Co to za typ bohatera?
- Młody człowiek szukający swojego miejsca w życiu.
- Idealista, który przegrywa z chamstwem, brutalnością, prostactwem, prymitywizmem i prozą życia symbolizowanymi przez Edka.
- Nietypowy buntownik: nie buntuje się przeciwko tradycji i konwenansom, sztywnym normom… lecz w imię tych wartości! To bardzo nietypowa dla młodego człowieka postawa: Artur chciałby mieć tradycyjną rodzinę z ojcem – głową rodu, matką – dostojną matroną, babcią – seniorką rodu, wzorem cnót, chciałby mieć tradycyjny ślub itd.
- Spadkobierca bohaterów romantycznych – tak jak Konrad marzy o „rządzie dusz” i pragnie naprawiać świat.
- Bohater tragiczny – ma świadomość beznadziei swojej sytuacji, ponosi klęskę i traci życie z rąk prymitywa Edka.
Pojęcie związane z tym bohaterem
Groteska. Kategoria estetyczna w literaturze. Choć ten termin pojawił się już we Włoszech w XV w., to groteska święci triumfy w XX i XXI w. W XX-leciu międzywojennym twórcy – stosując pastisz, parodię, deformacje stylistyczne i składniowe, manipulację językowa i czarny humor, – sprawiają, że ich utwory można nazwać groteskowymi lub nacechowanymi groteską. Najbardziej groteskowy był Witkacy. Groteskę w literaturze powojennej reprezentują między innymi: Witold Gombrowicz (Trans-Atlantyk, Ferdydurke), Sławomir Mrożek (Indyk, Tango, Policja, Emigranci), Miron Białoszewski (Teatr osobny) i Tadeusz Różewicz (Kartoteka, Stara kobieta wysiaduje).
Groteska bazuje na deformacji, hybrydyzacji i hiperbolizacji sytuacji i zachowań dobrze znanych z życia codziennego.
Artur symbolizuje:
- pragnienie ładu i porządku na świecie, szacunku dla tradycyjnych wartości,
- idealizm,
- walkę z wiatrakami,
- przegraną z prymitywnym, pełnym chamstwa i zła życiem.
Zobacz:
Charakterystyka porównawcza Artura i Edka z Tanga Sławomira Mrożka.
Ukaż Artura z Tanga Sławomira Mrożka jako nietypowego buntownika.
Ukaż Artura z Tanga Sławomira Mrożka jako nietypowego buntownika.
Charakterystyka porównawcza Artura i Edka z Tanga Sławomira Mrożka.
Do jakich utworów nawiązuje Tango Mrożka i jaki jest sens tytułu dramatu?