Czy zgadzasz się z twierdzeniem Alberta Camusa, że w ludzkim życiu najważniejsze są wybory? Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do losów wybranych bohaterów literackich.

Twierdzenie wydaje się bezdyskusyjne, ale tylko z punktu widzenia XX wieku. W dawniejszych epokach udział ludzkiej woli w podejmowaniu wyborów był podawany w wątpliwość. Znacznie większą rangę przypisywano innym czynnikom, w starożytności np. Fatum, w wiekach średnich – Bożej ingerencji.

Przykłady literackie

Bohaterowie, których wybory, choć zgodne z ich ówczesną kulturą, mogą dziś budzić nasze wątpliwości:

Św. Aleksy – wybór drogi życiowej zgodny z wolą Bożą, ale dziś zastanawiamy się czy w istocie bierne leżenie pod schodami jest wystarczającym dowodem świętości człowieka.

Roland – mógł zadąć w róg, ale nie uczynił tak, bo zabraniał mu tego honor rycerski. W ten sposób wystawił i siebie, i towarzyszy na niechybną śmierć; dziś raczej nie podobałby się nam taki dowódca, choć w średniowieczu zyskał ogromną sławę.

Bohaterowie, którzy dokonali zdecydowanie złych wyborów:

Makbet – dokonując kolejnych zbrodni, postępuje zarówno wbrew ważnemu w jego czasach honorowi rycerskiemu, jak i w ogóle wszelkim ponadczasowym, uniwersalnym wartościom moralnym. Trudno go usprawiedliwiać – kierowała nim po prostu pycha i żądza władzy, a przepowiednia czarownic była tylko pretekstem uruchamiającym złe instynkty Makbeta. Wybór – wejście na drogę zbrodni – sprawił, że Makbet i jego żona zmarnowali sobie życie.

Mąż – Hrabia Henryk – podążając za Dziewicą, porzucił rodzinę, narażając ją na nieszczęście i zgubę. Kierowała nim chęć przeżycia czegoś niezwykłego. Kiedy zrozumiał, że było to złudne i kłamliwe marzenie, na ratowanie rodziny było za późno.

Rodion Raskolnikow – decydując się na zabicie lichwiarki, nie wziął pod uwagę tego, że czyn ten go przerośnie. Wybrał jednoznacznie złą drogę, gwałcąc prawa moralne i Boskie. Zlekceważył fakt, że jeden człowiek nie ma prawa dysponować życiem drugiego, ale długo upierał się, że jego teoria jest słuszna, a jedynie jej, hm, realizacja – niewłaściwa. Dopiero pobyt na katordze uzmysłowił mu, że racji nie miał i że jedyną możliwością realizacji losu ludzkiego jest podporządkowanie się wyższej, Boskiej moralności.

Orgon (Świętoszek Moliera) – w konsekwencji swojego głównego wyboru, jakim jest przyjęcie pod własny dach Tartuffe’a, dokonuje szeregu dalszych wyborów, w których wyniku traci więź z dziećmi, pozbawia swą rodzinę domu i doprowadza ją niemal do ruiny.

Zenon Ziembiewicz – poza zwykłym ludzkim pożądaniem i uleganiem przelotnym zachciankom nie było właściwie powodu, dla którego Zenon miał z Justyną romans, choć był przecież narzeczonym Elżbiety. Wybranie zbytniego ulegania samemu sobie skończyło się jednak tragicznie – przypadkowa ciąża Justyny i dokonana przez dziewczynę aborcja stały się przyczyną śmierci Zenona i nieszczęścia obu związanych z nim kobiet. Losy Justyny także obrazują nietrafny wybór – aborcja nie przyniosła dziewczynie spodziewanego ukojenia, lecz zepchnęła ją na dno rozpaczy.

Bohaterowie, których nie jest łatwo ocenić – ich wybory do dziś niepokoją i budzą dyskusje.

Antygona – jej wybór jest całkowicie świadomy, wiedziała, że za pochowanie brata czeka ją śmierć.

Hamlet – cóż on miał za wybór: zabić wuja i unieszczęśliwić matkę czy żyć dalej „spokojnie” ze świadomością, że obok żyje zabójca ojca oraz że nie ma żadnych stałych wartości i moralności w świecie, w którym brat bezkarnie morduje brata przy cichym przyzwoleniu jego żony. Zatem czy można mówić o wyborze, skoro sytuacja Hamleta była tragiczna i nie miała właściwie dobrego rozwiązania?

Konrad Wallenrod – „szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie”; czuł się odpowiedzialny za swój naród i wybrał tragiczną samotną walkę. Wprawdzie uwieńczona została ona zamierzonym skutkiem, ale unieszczęśliwiło to i bohatera, i jego żonę.

Kmicic – kiedy zorientował się, że przysiągł wierność zdrajcy – Radziwiłłowi – także znalazł się w sytuacji tragicznej. Z jednej strony złamanie przysięgi nie licowało z honorem rycerskim, z drugiej nie mógł przecież dalej służyć zdrajcy. Dzięki inteligencji, odwadze i pokorze wybrnął z opresji, w jakiej był, i jego wybory okazały się właściwe.

Tomasz Judym – wiele wskazuje na to, że Judym mógłby być szczęśliwy z Joasią, a jednak zrezygnował on ze związku z ukochaną, ponieważ uznał, że tylko samotnie będzie w stanie zrealizować to, co sobie zamierzył, czyli pracę na rzec najuboższych. Wybrał więc między poczuciem obowiązku a prywatnym szczęściem.

Lord Jim – nigdy nie przypuszczał, że znajdzie się w tak trudnej sytuacji. Wydawało mu się, że jego wybory są ustalone i utrwalone na zawsze – zamierzał być szlachetnym, uczciwym, odpowiedzialnym człowiekiem. Przypadek sprawił, że – skacząc z tonącego statku – zaprzeczył wszystkim wyznawanym przez siebie wartościom. Czy to był wybór świadomy? Wydaje się, że nie. A jednak Jim nie jest w stanie sam sobie wybaczyć i uważając, że ponosi całkowitą odpowiedzialność za swój czyn, traktuje go właśnie jak wybór świadomy.

Doktor Bernard Rieux – na pewno nie musiał tak bardzo i z tak ogromnym poświęceniem angażować się w walkę z dżumą. Czyni tak z całkowitą świadomością grożącej mu śmierci oraz tego, że… za swoje działanie nie otrzyma żadnej nagrody. Nagrodą nie będzie także życie wieczne, bo Rieux bardzo zdecydowanie nie wierzy w Boga ani żadną ogólnoludzką moralność, wedle której człowiek musi postępować. Rieux niczego nie musi – jego wybór jest całkowicie własny, indywidualny i świadomy – nie wspierany żadną religią, filozofią czy moralnością.

Inni bohaterowie Dżumy – borykają się z podobnymi jak Rieux wyborami. Działanie każdego z nich traktowane jest przez narratora jako efekt indywidualnego wyboru niepodlegającego ocenie: np. dziennikarz Rambert ma prawo zarówno do ucieczki z Oranu, którą długo przecież planuje, jak i do pozostania w mieście, skoro… tak po prostu zdecydował. Ksiądz Panneloux ma prawo wierzyć, że dżuma jest karą boską, podobnie jak ma prawo poddać się śmierci skoro zrozumiał, że choroby nie da się wytłumaczyć bożą interwencją. W świecie absurdalnym ludzkie wybory i odpowiedzialność za nie są jedyną cechą określającą człowieczeństwo.

Uwaga!
Pisząc o ludzkich wyborach, zwróć uwagę na:

okoliczności każdego wyboru – czy był on samodzielny, przemyślany, czy też wymuszony przez jakąś sytuację;
przyczyny – fatum, wola Boża, egoizm bohatera, jego szlachetność, przypadek, inne;
konsekwencje – czy dotyczą one tylko bohatera, czy też innych ludzi.

Niejednoznaczne wybory:

• Antygona
• Hamlet
• Konrad Wallenrod
• Tomasz Judym
• Lord Jim

Od razu skojarz!
Joseph Conrad, autor Lorda Jima, był zwolennikiem absolutyzmu moralnego. Ten poważny termin oznacza różne poważne zasady – dobro i zło zawsze można od siebie odróżnić, nie istnieje właściwie sytuacja, której nie można jednoznacznie ocenić.

Zapamiętaj!
Egzystencjalizm – filozofia wyznawana między innymi przez Alberta Camusa i Jeana Paula Sartre’a – jest filozofią wyborów i maksymalnej za nie odpowiedzialności.

Zobacz:

Wybory – motyw literacki

Poszukiwania i wybory

Trudne wybory bohaterów literackich. Które popierasz, a które negujesz?

Błędy, pomyłki, niewłaściwe wybory