Jak książka może zmienić życie człowieka

„Żaden utwór literacki nie przerobi ludzi, są wszakże takie, które ich pobudzają do przetwarzania się”.
Ten znamienity cytat Świętochowskiego powtarza się na maturach twardo i niezmiennie od kilku lat.

Aleksander Świętochowski wypowiedział się dość ostrożnie – jakby wierzył tylko we wpływ lektur na ludzkie postępowanie, a w to, że mogą człowieka „przerobić” – nie. Czy pamiętasz, kto głosił coś zupełnie przeciwnego?

„Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,
Co mi żywemu na nic … tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna
Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi”.

Juliusz Słowacki wierzył w aż tak wielką moc poezji. Być może zwykłego śmiertelnika przerobić w anioła nie jest łatwo, ale z pewnością coś w tym jest – w oddziaływaniu słowa pisanego na ludzki los. Można to wykazać na przykładzie następujących osób i dzieł:

Gustaw-Konrad z Dziadów
Jako Gustaw, w IV Części dramatu obciąża literaturę winą za swe nieszczęścia! Tak – Księdzu zarzuca straszliwą zbrodnię, oskarżenie brzmi mniej więcej tak: „Ty mnie zabiłeś – Ty mnie księże nauczyłeś czytać!” , a lektury, które ukształtowały jego wrażliwość i światopogląd nazywa „książkami zbójeckimi”. Dokładnie: chodzi mu o Cierpienia młodego Wertera Goethego i Nową Heloizę Rousseau. To one nauczyły Gustawa ideałów, ukształtowały jego wyobrażenia o miłości, szlachetności, kobietach. Tymczasem nic nie zgadza się z życiem – bohater doznaje samych rozczarowań i złorzeczy swojej nauczycielce – literaturze. Ale nie wierzmy mu do końca, bo nieprawdą jest, że nie chciałby znać tych ksiąg i że chciałby się zmienić. Chce pozostać szlachetny i wrażliwy, ale że taka postawa jest bolesna – obwinia księgi, a pośrednio ludzi i rzeczywistość, za to, że tak bardzo odbiegają od ideałów.

Don Kichot z La Manchy
W powieści Cervantesa też wszystkiemu winne są książki. To one – romanse rycerskie – sprawiły, że w głowie Don Kichota wszystko się poprzestawiało (niektórzy twierdzą, że oszalał). Będziemy łagodniejsi: ujrzał świat inaczej. Siebie – na wzór średniowiecznego rycerza walczącego ze złem, karczmę – jako zamek, wieśniaczkę – jako damę, Dulcyneę. Zapragnął walczyć z wiatrakami, które widział jako olbrzymy … O niebezpieczeństwie ze strony ksiąg świadczy fakt, że bibliotekę bohatera spalono, a sam Cervantes napisał o swoim bohaterze, że „księgi pomieszały mu rozum”. Chyba rzeczywiście w to wierzył, a powieść swoją skierował „przeciw księgom rycerskim”. My jednak odczytujemy to inaczej. Sympatia odbiorców jest po stronie Don Kichota, lektury nauczyły jego i nas inaczej patrzeć na świat, nauczyły szacunku dla prawdziwych wartości, a nienawiści wobec zła.

Pani Bovary – tytułowa bohaterka sławnej powieści Flauberta.
Można powiedzieć, że romanse, które czytała przywiodły ją do zguby. Jest ona trochę takim „Don Kichotem w krynolinie”, z tym że Don Kichot uciekł w świat wyobraźni, a Emma Bovary – w niebezpieczne rejony romansów, w luksusowe życie – co doprowadziło ją do samobójstwa. Świat, o którym czytała był zupełnie inny – zamczyska, rycerze walczący o swoje damy, piękne sale … A tu – zwykły mąż, Karol Bovary i szara codzienność. Zaczęła poszukiwać choćby namiastki książkowego świata – i to rzeczywiście ją zniszczyło.

Józef Skawiński – bohater noweli Sienkiewicza pt. Latarnik.
W tym przypadku wkraczamy w problematykę narodową. Skawiński jest polskim emigrantem, tęskniącym za ojczyzną . Jego przypadek symbolizuje los tułacza, wygnańca z ojczyzny i siłę literatury w takich właśnie okolicznościach – utraconej wolności, patriotyzmu. Skawiński znalazł pracę latarnika w Aspinwall, jednakże pewnego dnia otrzymał w paczce Pana Tadeusza. Tak zagłębił się w lekturze Mickiewicza, że zapomniał zapalić latarnię, w konsekwencji – stracił pracę i znów musiał wyruszyć na tułaczkę.

Marcin Borowicz – z Syzyfowych prac Żeromskiego
Nadal jesteśmy w kręgu naszych narodowych bolączek, lecz tym razem wpływ dzieła na człowieka będzie pozytywny. Oto Marcinek jest bohaterem, który dopiero dojrzewa do zrozumienia swojej narodowości, poszukuje swojego miejsca na ziemi. Reduta Ordona wygłoszona na lekcji polskiego przez Zygiera jest dla niego olśnieniem – zrozumiał, co to znaczy być Polakiem.

Martin Eden – tytułowy bohater powieści Jacka Londona.
To trochę taki „zjadacz chleba przerobiony w anioła”, choć nie do końca taką przemianę miał na myśli Słowacki. Martin Eden był zwykłym marynarzem, analfabetą. Pokochał Ruth – wykształconą, inteligentną pannę. Po to, by zbliżyć się do niej nauczył się pisać i czytać, a gdy wszedł w świat literatury – sam został pisarzem, artystą wielkiej miary. Przerósł Ruth – ale nie znalazł szczęścia. Jest to jeszcze jeden bohater, który kończy samobójczą śmiercią.

Gustaw Herling-Grudziński w Innym świecie – powieści autobiograficznej.
Książkę, która wpłynęła na los więźniów i dała im nadzieję na przetrwanie w łagrze, były Zapiski z martwego domu Dostojewskiego. Rosyjski pisarz też przetrwał katorgę, nazywa Rosję „martwym domem”, w którym wciąż trwa katorga więźniów. Niestety – pocieszeniem i jedyną szansą ucieczki dla zniewolonych – jest znów samobójstwo. Nie musiał uciec się do niego sam Grudziński, ale w ten sposób uwolnił się od katorgi Kostylew.

W Imieniu róży Umberto Eco też ujawnia się moc książek. Biblioteka skrywająca największe dzieła, obwarowana tajemniczymi pułapkami, jest niedostępna dla zwykłych śmiertelników. Dostępu do dzieła Arystotelesa broni fanatyczny zakonnik, który obawia się śmiechu, uważa za grzeszną skłonność człowieka do śmiechu, tymczasem księga rozstrzyga inaczej – dlatego zakonnik będzie unicestwiał tych, którzy dotkną kart Arystotelesa. Dla nich kontakt z książką oznacza kres życia – a nam uświadamia, jak silną bronią może być literatura, skoro tworzono indeksy ksiąg zakazanych, palono je na stosach lub czytano w ukryciu.
Wracając do Świętochowskiego – miał swoje racje. Książka raczej nie przerobi człowieka, ale może wpłynąć na jego poglądy.
Z pewnością macie swoje ulubione lektury z dzieciństwa – nawet te niewinne Anie z Zielonego Wzgórza i Kubusie Puchatki bardzo wpływają na nasze widzenie świata, na typ psychiki. Uczeni przyznają taką rolę nawet baśniom – te pozwalają uzbroić się w siłę przeciw lękom i rozmaitym przeciwnościom świata. Z całą pewnością książki, które czytamy proponują nam wzory postępowania i antywzorce, pokazują wartości wysokie i niskie, pomagają budować własne zasady. A kończę tak optymistycznie dlatego, by moi czytelnicy nie odnieśli wrażenia, iż kontakt z książką prowadzi do obłędu lub samobójstwa. Tak można by pomyśleć, obserwując losy Don Kichota czy Emmy Bovary. Nie. Lektury pozwoliły im marzyć, pokazały lepszy świat – do desperackiej zguby przywiodła te postacie rzeczywistość, nie księgi.

2. Za co lubimy akurat te, a nie inne książki?

Podpowiedzi

Literatura powszechna wiek XX

Lord Jim Josepha Conrada

Problematyka

Conrad jest wielkim moralistą literatury – nie uznaje w tej sferze kompromisów. Nazywa się jego postawę absolutyzmem etycznym – a główne jego zręby to „kilka prostych zasad”: honor, odwaga, heroizm. Jim popełnił błąd, wystąpił przeciw temu kodeksowi i będzie musiał ponieść tego konsekwencje. Nie ma możliwości, aby bohater naprawił swój błąd – złamanie zasad moralnych jest niewybaczalne.

Kompozycja

Powieść jest arcydziełem ze względu na narrację: „wielopiętrową” i auktorialną. Głównym narratorem jest Marlow, ale nie jedynym – opowieść o losach Jima przejmują również inni narratorzy, nie jest to opowiadanie chronologiczne, „technika wielu punktów widzenia” daje w rezultacie wielostronność i obiektywizm w relacjonowaniu faktów.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Conrad staje w rzędzie wielkich moralistów literatury – w tej sferze kojarzy się go z Albertem Camusem i Antoinem de Saint-Exupéry. Bohatera – lorda Jima zestawia się czasem z bohaterami romantycznymi – Kordianem, Gustawem-Konradem, Jackiem Soplicą. Podobieństwa: samotność, błąd popełniony w młodości, przemiana, tragiczna biografia.
Uwaga! Żywioł morski jest często tłem jego opowieści.

Proces Franza Kafki

Problematyka

Nie pomiń złożonej problematyki, która mówi o zagubienu człowieka w jego codzienności, o jego bezradności wobec sił wyższych: władzy, sądów, urzędów… Ale druga warstwa znaczeń jest jeszcze głębsza i bardziej filozoficzna – życie ludzkie jest procesem o nieznanej przyczynie i wyroku, jest pełne niewiedzy i lęku.

Kompozycja

Powieść-parabola ma to do siebie, że na dość prostych układach fabularnych porusza bardzo ważne problemy ludzkości. Tak jest też tutaj – proces, Józef K., sąd, wyrok – to tylko ilustracje rozważań egzystencjalnych.
Bohater-everyman to Józef K., przeciętna twarz, zredukowane nazwisko, popularne imię – reprezentuje nas wszystkich.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Skojarz inne utwory o podobnej wymowie
– Faust Goethego (poszukiwanie odpowiedzi na egzystencjalne pytania)
– Upadek Camusa (Clemence w roli sędziego, w niekończącym się procesie nad sobą i innymi ludźmi)
– Imię róży Umberto Eco. Proces w scenerii starego klasztoru, w labiryncie tajemniczej biblioteki, wśród dyskusji filozoficznych ma podobną atmosferę – choć inne, dalsze wyjaśnienie.

Komu bije dzwon Ernesta Hemingwaya

Problematyka

Walka ze złem – w tym przypadku niemal samotna walka Jordana z reżimem generała Franco – decyduje o uniwersalności powieści.
Metaforyczny tytuł przestrzega przed obojętnością na cudze cierpienie i daleką krzywdę. „Dzwon zawsze bije tobie” – wszyscy powinniśmy walczyć ze złem.

Kompozycja

Behawioryzm to technika, którą posługuje się Hemingway. W konsekwencji daje: wartką akcję, dużą ilość dialogów, mniej komentarzy i opisów ze strony autora.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Hemingway – to człowiek-legenda, jego życie także obfitowało w sensacyjne wydarzenia, książki zawsze cieszyły się popularnością. W polskiej literaturze behawioryzmem posługiwali się Tadeusz Borowski i Marek Hłasko.

Dżuma Alberta Camusa

Problematyka

Najważniejszy jest przegląd postaw ludzkich wobec zła i pochwała aktywności, walki, jaką głosi Camus.
Miasto Oran i dżuma to przykłady – tak naprawdę chodzi o wszystkie miasta i różne odmiany zła: wojnę, żywioł, totalitaryzm.

Kompozycja

Jest to powieść paraboliczna: społeczeństwo Oranu oznacza całą ludzkość, a dżuma – wszelkie zagrożenia.
Istotny jest motyw „zamknięcia” – izolacji przestrzeni (tu zamknięcie miasta), by na takiej przestrzeni pokazać pewne procesy i prawidłowości.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Camus, podobnie jak Conrad – głosi heroiczną etykę, opartą o miłość, przyjaźń, solidarność. Warto dostrzec analogię pomiędzy etyką tego pisarza a Panem Cogito Zbigniewa Herberta. W obu kodeksach nie ma miejsca na pokorę i wybaczanie win – a jest nawoływanie do wciąż aktywnej „wyprostowanej” postawy.

Czekając na Godota Samuela Becketta

Problematyka

Kamień, krzak – i dwóch ludzi czekających na Godota, to właściwie wszystko. Ale w ich rozważaniach i w oczekiwaniu przejawiają się najistotniejsze sprawy ludzkie – a w tym sens egzystencji.
Nawet absurd całej sceny – usytuowanie ludzi w takiej scenerii i w biernej pozycji – to obraz ludzkiego życia, także obfitującego w absurdalne zagadki jak choćby ta, skąd bierze się życie i dlaczego się kończy.

Kompozycja

Mamy do czynienia z dramatem absurdu, zwanym antyteatrem. Oszczędność scenografii, redukcja fabuły, często bohater-everyman, przedstawiciel ludzkości – to cechy dramatu tego typu.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Porównaj z Kartoteką Tadeusza Różewicza. Polski dramat jest wprawdzie bardziej związany z historyczną sytuacją kraju, ale także jest przykładem antyteatru.
Porównaj z Procesem Kafki: wiele łączy te tak różne dzieła. Problem egzystencjalny, oczekiwanie, bohater everyman – a także pozbawione heroizmu ujęcie istnienia człowieka.

Sto lat samotności Gabriela Garcii Marqueza

Problematyka

Problematyka tej powieści jest bardzo złożona – śledząc dzieje rodu Buendiów, czytelnik znajduje się w krainie ogólnoludzkich mitów, a zarazem – w specyficznej, egzotycznej przestrzeni południowoamerykańskiego Macondo. To wielka powieść o sile wobec żywiołów i własnych namiętności; jest epopeją – nawiązuje do Biblii i do poematów heroicznych – opowiada o jednej rodzinie, a zarazem o historii ludzkości.

Kompozycja

Powieść jest właściwie sagą rodu. To jednak zbyt mało, by określić jej specyfikę – bowiem magia miesza się tu z rzeczywistością, a nawet z historią.
Realizm magiczny to termin używany do podobnych zabiegów prozatorskich. Polega na tym, że choć powieść wypełniają zdarzenia magiczne i niezwykłe – są traktowane jak codzienność.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Sto lat samotności zawiera mnóstwo scen humorystycznych i dramatycznych, Marquez otrzymał za nią Nagrodę Nobla.
Samotność – to piętno rodu, Buendiowie są bowiem plemieniem „skazanym na samotność”.

Co w polskich dziełach widzimy?

Treny Jan Kochanowski

Problematyka

Warto podkreślić fakt, że po raz pierwszy bohaterem literatury polskiej staje się dziecko.
Treny mają bogatą wymowę: są wyrazem bólu ojca po stracie dziecka, ale też są filozoficzną rozprawą na temat ludzkiego życia, zagadek egzystencjalnych, istnienia Boga.

Kompozycja

Tren – to gatunek starożytny, pisany na cześć osoby zmarłej.
Treny Kochanowskiego należy traktować całościowo – cykl utworów stanowi bowiem spójny utwór.
Nowatorstwem jest uczynienie bohaterką trenów dziecka – a nie ważnego wodza czy władcy.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Podobne treny napisze cztery stulecia później Władysław Broniewski po śmierci swojej córki – Anki.
Motyw miłości ojcowskiej pojawia się u Balzaca w Ojcu Goriot, u Prusa w Powracającej fali, w Doktorze Piotrze Żeromskiego.
Uwaga!
Treny znalazły się wśród pięciu najlepiej sprzedawanych tomów poetyckich roku 1996 w USA. Przetłumaczyli je Seamus Heaney i Stanisław Barańczak.

Dziady Adam Mickiewicz

Problematyka

Są nie tylko dramatem narodowym, mają wymowę moralną, filozoficzną, historyczną.
Najbardziej uniwersalne tematy to walka dobra ze złem, kwestia mesjanizmu narodowego, kondycji człowieka, konfliktu wiedzy i uczucia. Dziady są dramatem metafizycznym – obok sensu ludzkiego, historycznego ważny jest sens duchowy, mistyczny.

Kompozycja

Dramat romantyczny jest dość skomplikowanym gatunkiem, głównie ze względu na synkretyzm gatunkowy i złamanie jedności miejsca, akcji, czasu: typowym bohaterem dramatu romantycznego jest bohater romantyczny, tu Konrad-Gustaw.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Tadeusz Konwicki podjął się filmowej realizacji Dziadów i tak powstał film Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza. Lawa.
Do Dziadów nawiązywali polscy twórcy wszystkich pokoleń:
- Stanisław Wyspiański (Wyzwolenie)
- Stefan Żeromski (typ bohatera) (mit powstań)
- Antoni Słonimski (Wiosna i wino) pisał „Ojczyzna moja wolna, wolna, więc zrzucam z ramion płaszcz Konranda”

Pan Tadeusz Adam Mickiewicz

Problematyka

Jest to dzieło na wskroś narodowe, ale dla nas, Polaków bardzo ważne. Głównie dlatego, że utrwala obraz Polski szlacheckiej, patriotycznej, radosnej – w całej minionej urodzie dziejów, obyczajów, słonecznego oblicza sarmatyzmu. Soplicowo – jest jednym z dworów polskich, stanowiących ważny motyw w literaturze – bowiem symbolizuje dawną Polskę.

Kompozycja

Ostatni i najważniejszy w polskiej literaturze epos jest dziełem misternie skomponowanym, napisanym trzynastozgłoskowcem, pełnym szczegółowych opisów, scen batalistycznych itp. cech eposowych. A przy tym – nie jest nudny.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Realizacji filmowej Pana Tadeusza podjął się Andrzej Wajda.
Istnieje mnóstwo nawiązań do Pana Tadeusza, m.in. Nad Niemnem, Potop, Ferdydurke, Noce i dnie

Lalka Bolesław Prus

Problematyka

Według niektórych najważniejsze dzieło XIX wieku w Polsce. Faktycznie, posiada wiele walorów: jest
– powieścią o miłości
– powieścią o Warszawie
– powieścią o zderzeniu epok i ideologii
– powieścią metafizyczną
– powieścią o obyczajach

Kompozycja

Najlepszy przykład dojrzałego realizmu w literaturze polskiej. Nie można jednak pominąć faktu, że Prus jest nowatorem: dwugłos narracji, technika wielu punktów widzenia i relacji wykracza poza jego epokę.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Sfilmowana dwukrotnie powieść zdobyła popularność widzów.
Można Prusa porównać z francuskim Balzakiem, który portretuje współczesne mu społeczeństwo i Paryż.

Wesele Stanisław Wyspiański

Problematyka

Społeczeństwo polskie: chłopi i inteligencja, zebrane w bronowickiej chacie w weselną noc, otrzymuje niezwykłą szansę. Może dokonać zrywu niepodległościowego. Nic z tego nie wyjdzie, bo jeszcze nie czas, bo społeczeństwo nie jest do tego przygotowane. Cały spis wad narodowych – ale i nadzieję zawarł w dramacie Wyspiański.

Kompozycja

Dramat symboliczny, zgodnie z nazwą wypełniony jest scenami, osobami i rekwizytami o znaczeniu symbolicznym. Najważniejsza jest scena chocholego tańca – obraz uśpionego w letargu społeczeństwa.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Widzowie kabaretu Olgi Lipińskiej zapewne zauważyli konsekwentne nawiązania do Wesela w kolejnych spektaklach.
Sceny wesela często pojawiają się w polskiej literaturze:
– w Panu Tadeuszu
– w Nad Niemnem
– w Chłopach
– w opowiadaniach (Wesele w Atomicach, Na wsi wesele).

Chłopi Władysław Reymont

Problematyka

Autor powieści otrzymała Nagrodę Nobla dlatego, że jak nikt potrafił oddać życie wsi, obyczaje i mentalność chłopstwa. Problematyka powieści jest ponadnarodowa, choć przedmiotem opisu jest wieś łowicka – Lipce. Ale sens dzieła wykracza również poza sprawę chłopską – jest pochwała życia, obserwacja praw istnienia natury ludzkiej i związku człowieka z naturą.

Kompozycja

Epopeja chłopska ma wiele cech eposu: epicką rozlewność, realizm szczegółu, sceny batalistyczne, mitologizację. Istotnym nowatorstwem w zakresie narracji jest stylizacja gwarowa wypowiedzi narratora – który wydaje się jednym z członków wiejskiego społeczeństwa.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Widzowie polscy kilkakrotnie oglądali filmową wersję Chłopów z Emilią Krakowską i Władysławem Hańczą w rolach głównych.
Do Chłopów w nieco parodystycznej formie nawiązał Edward Redliński w Konopielce. Jest to dzieło najważniejsze w literaturze o wsi, ale ma mnóstwo poprzedników i następców. W samym XIX wieku o niedoli wsi pisali pozytywiści, a jej idealny obraz odmalowała Orzeszkowa w Nad Niemnem.

Noce i dnie Maria Dąbrowska

Problematyka

Pokazując dzieje polskiej rodziny z II połowy XIX wieku, pokazuje autorka zarazem wiele problemów narodowych, psychologicznych, ideowych. Małżeństwo Niechciców jest małżeństwem romantyzmu z pozytywizmem, dwóch różnych typów psychologicznych, dwóch wyobrażeń na temat życia, miłości, a nawet wychowania dzieci.

Kompozycja

Należy do nielicznych w polskiej literaturze sag rodzinnych – opisuje dzieje dwóch pokoleń rodziny Niechciców.
To również panorama życia i obyczajów Polski II połowy XIX w.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Filmowana i bardzo w tej wersji popularna: w rolach głównych Jadwiga Barańska, Jerzy Bińczycki, reż. Jerzy Antczak.
Znów pojawia się znany i lubiany przez polskich pisarzy motyw dworku szlacheckiego.

Ferdydurke Witold Gombrowicz

Problematyka

Wszystko jest Formą: szkoła, miasto, nowoczesność, tradycja, dwór i wieś. Wszędzie można szukać pierwiastków autentyczności – ale się ich nie znajdzie. Same Gęby i Pupy – to mniej więcej przesłanie Gombrowicza zawarte w nowatorskiej powieści. Ważne, że prezentuje w niej również poszukiwanie, eksperymentuje w różnych obszarach – ale obnaża i dezawuuje same mity, w tym romantyczne.

Kompozycja

Powieść należy do awangardy prozatorskiej XX wieku.
Nosi wiele cech przyszłej nouveau roman – gatunku, który zdobędzie popularność dopiero w latach pięćdziesiątych. Józio – jest bohaterem-everymanem, reprezentantem nas wszystkich, jest też typem bohatera dojrzewającego i poszukującego prawdy o świecie i człowieku.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Ferdydurke narobiła w swoim czasie zamieszania, zwłaszcza że odczytywano ją jako satyrę na szkolnictwo. Skandalem wydało się szczególnie nieposzanowanie świętych mitów romantycznych, a karierę zrobiła scena z lekcji polskiego, podczas której na pytanie o przyczynę wielkości wieszcza pada wiekopomna odpowiedź: bo „Słowacki wielkim poetą był”. Skojarz słynne lekcje polskiego w naszej literaturze:

Stefan Żeromski – Syzyfowe prace
Witold Gombrowicz – Ferdydurke
Ernest Bryll – Lekcja polskiego – Słowacki

Inny świat Gustaw Herling-Grudziński

Problematyka

Podejmuje temat łagrów sowieckich – należy do literatury łagrowej, długo pomijanej milczeniem. Jest dokumentem swoich czasów i zbrodni sowieckiej, ale ma również wymowę ponadczasową.
Inny świat jest refleksją o człowieku postawionym w sytuacji zagrożenia, O prawach świata odizolowanego, o ukształtowaniu psychiki kata i ofiary. Jest też pełna rozważań etycznych – między innymi o prawie do wybaczania.

Kompozycja

Książka ta jest powieścią autobiograficzną, lecz skomponowaną według przemyślanego klucza: kolejne rozdziały powieści ogarniają różne dziedziny ludzkiego życia.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Do literatury łagrowej należą też utwory Aleksandra Sołżenicyna (Archipelag GUŁag, Jeden dzień Iwana Denisowicza)
Józefa Czapskiego – Na nieludzkiej ziemi, Mój wiek Aleksandra Wata.
Mottem do Innego świata jest cytat z Dostojewskiego, z Zapisków z martwego domu.
Książka ta odgrywa również pewną rolę w życiu więźniów, którzy czują „pokrewieństwo losów” z rosyjskim pisarzem, także więźniem łagrów.

Początek Andrzej Szczypiorski

Problematyka

Powieść o złożonej problematyce, porusza kwestie narodowe, takie jak Polska i Polacy, ale i uniwersalne: Bóg, problem żydowski, totalitaryzm, tolerancja, walka ze złem. Materiałem rozważań są losy ludzkie z całego prawie wieku XX.

Kompozycja

Powieść Szczypiorskiego obejmuje czas od początku wieku po lata osiemdziesiąte. Postacie przybliżone w kolejnych rozdziałach są ze sobą powiązane. Opowieści o nich dają w efekcie synchroniczny sposób przedstawienia treści.

Uwagi dodatkowe (wykorzystaj)

Początek jest jedną z nielicznych powieści, która panoramicznie ogarnia historię wieku XX i łączy ją ze współczesnością. To książka o upływającym stuleciu – ale i o II wojnie światowej. Zauważ podobieństwo z Miłosza Campo di Fiori i … Dziadami Mickiewicza.

Uwaga!
Powyższy wybór nie jest pełny, a omówienia zaledwie wskazują niektóre, istotne zagadnienia związane z arcydziełami literatury.
Cel tego przeglądu jest taki, by uporządkować i uzmysłowić czytelnikom pewne fakty – z pewnością nie przyda się, niczego nie utrwali ani nie wywoła skojarzeń bez znajomości wymienionych lektur.