Pozytywizm - synteza
Bohater romantyczny a bohater pozytywistyczny. Próba porównania. Romantyzm i pozytywizm – dwie sąsiadujące ze sobą epoki – ukształtowały odmienne modele bohatera literackiego. Bohaterowie romantyczni to: Konrad Wallenrod, Gustaw-Konrad z Dziadów cz. III Adama Mickiewicza, Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego, Hrabia Henryk, postać z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. Bohaterowie pozytywistyczni Poznajemy ich, czytając nowele Henryka Sienkiewicza, Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej. Występują również w wielkich powieściach, takich jak Nad Niemnem (wzór powieści tendencyjnej) czy Lalka, Emancypantki,
Praca Obraz Aleksander Gierymski, Piaskarze To temat numer jeden w pozytywizmie. Bolesław Prus deklarował w imieniu pokolenia: „ani żyć nie można z uśmiechem, ani ginąć z honorem, tylko – pracować, pracować i pracować”. Pozytywiści wymienili walkę – główny postulat romantyków – na pracę. Widać to w literaturze. W Nad Niemnem to Bohatyrowiczowie są górą – ich przodkowie Jan i Cecylia zaszczepili w nich siłę do pracy, dzięki której żyją w szacunku i do ziemi, i do siebie nawzajem. Spośród postaci pojawiających się
Romantyzm Przykład I Pozytywizm przy romantyzmie jest szary i przyziemny. Sławi naukę, normalne i racjonalne życie, pracę. Te ideały mamy co dzień. Romantyzm – to była epoka! Wszystko mogło się zdarzyć. Indywidualna, utalentowana jednostka wynoszona była ponad tłumy. Nikt nie mówił: nie dam rady! Nawet gdy cel wydawał się nieosiągalny – należało wytężyć ducha, sugestię i znaleźć siły do podjęcia trudu – i ta metoda zdawała egzamin. Uczucie, serce, dusza były wówczas naprawdę ważne.
„Społeczeństwo jest jak żywy organizm. Jego organy: kończyny, trzewia, mózg – to poszczególne klasy społeczne. Gdy zarażona jest choć jedna – chory i zarażony jest cały organizm” – taką teorię głosili pozytywiści, zwani też organicznikami. Podjęli walkę z chorobami społecznymi – ukazywali, jakie kłopoty nękają poszczególne klasy, ukazywali nierówność społeczną, głosili prawo wzajemnej wymiany usług – jedyne prawo, które pozwoli społeczeństwu przetrwać niewolę. W konsekwencji modne stały się w literaturze następujące tematy:
Dziecko i jego los to temat w pozytywizmie często podejmowany. Być może dlatego, że cierpienie niewinnego dziecka najbardziej porusza odbiorcę, że niedola dziecka, które całkowicie zależy od dorosłych, nie powinna nigdy mieć miejsca. Los Janka Muzykanta – chłopaczka utalentowanego muzycznie, który za drobne właściwie przewinienie został zakatowany, budzi grozę. Głodne i chore dzieci z obrazków poetyckich Marii Konopnickiej, dziewczynka z Dobrej pani Elizy Orzeszkowej, która została potraktowana jak małpka – dobra, gdy nowa, a gdy się
W sposób krańcowo różny. Przede wszystkim gdzie indziej poszukiwali tych wartości. Romantyk penetrował sferę ducha, pozytywista – sferę materii. Romantyk doznawał olśnienia drogą objawienia, pozytywista – dzięki doświadczeniu Romantyk chciał walczyć, pozytywista – pracować. I wreszcie: romantyk tworzył poezję natchnioną, strofy płynęły z głębi jego wrażliwej duszy, a pozytywista skrobał swoją mozolną prozę, tak by spełniała użyteczne cele. Znajdują się na różnych biegunach, choć w gruncie rzeczy chodzi im o to samo: o prawdę, poszukiwanie pojęć
Proza pozytywizmu stworzyła cały szereg postaci kobiecych. Różnych: pięknych i dobrych oraz złośliwych i denerwujących. Aż trudno wybrać „Miss Pozytywizmu”. Zacznijmy od Lalki Bolesława Prusa. Izabela Łęcka. Wcale nie budzi powszechnego zainteresowania. Jest piękna, owszem, ale nudna. Jej wielkie mniemanie o sobie zniechęca czytelnika. Jej uroda wydaje się klasyczna, posągowa – ale sztywna, właśnie lalkowata, zbyt dostojna. Brakuje jej wdzięku, ruchu, energii. Być może, że to bogini – ale nie interesująca kobieta. Aż
W myśl hasła pracy u podstaw, programu oświecania i pomocy biedocie, bohater chłopski stał się przedmiotem literackich przedstawień w pozytywizmie. Piewczynią nędzy ludu i niedoli chłopa była Maria Konopnicka. Jej „obrazki” przedstawiały sylwetki nędznych, głodnych, wyrzuconych ze swoich chat ludzi, umierające z chorób i niedostatków dzieci (Wolny najmita, Jaś nie doczekał). Siłę cierpienia , a zarazem współczucia poetki i otaczającego świata przyrody zawierają jej liryki ludowe (Po rosie, Na fujarce, A jak poszedł król na wojnę…). W tych lirykach, stylizowanych
Portret arystokracji znajdujemy w Lalce Bolesława Prusa. Jest to zbiorowisko rozmaitych osobowości: Łęccy (Izabela i jej ojciec), Krzeszowscy (baron i baronowa), Ochocki, hrabina Zasławska, Kazio Starski, Hrabia – zalotnik Izabeli… Jest to obraz barwny: piękni, delikatni, subtelni ludzie w szykownych strojach i powozach z herbami, znający kilka języków, wykształceni, mający odpowiednie maniery. Słowem, bardzo malownicza warstwa. Przyjrzyjmy im się bliżej. Snobizm i egoizm panny Izabeli poraża. Jej papa – człowiek nawet miły, ale właściwie bezmyślny bankrut, który
Utylitarna – znaczy użyteczna. Czego można oczekiwać od literatury? Oczywiście – żeby, jako dziedzina praktyczna, przyniosła czytelnikom korzyści w następujących formach: pouczała, oświecała w kwestiach moralnych, prawdy o człowieku i historii, propagowała program obowiązujący w danej epoce, przedstawiała wzorce godne naśladowania. Jak to odbywa się w epoce pozytywizmu? Pouczenie moralne znajdujemy na przykład w noweli Bolesława Prusa pt. Powracająca fala. Przestroga pisarza brzmi: uważaj, zło wyrządzone komuś może powrócić, jak fala odbita od brzegu! Sprawdza się to
Zasadniczą cechą powieści historycznej jest czas akcji przedstawianych wydarzeń – musi być to epoka, która jest już dla pisarza historią, zamkniętym okresem dziejów. Druga sprawa to zasada, że prawda historyczna funkcjonuje jako tło powieści, teren, na którym obserwujemy fikcyjne dzieje najczęściej wymyślonych postaci. Jak powieść historyczna rozwijała się w Polsce? Przed romantyzmem Czasy stanisławowskie – to doba pierwszej powieści nowożytnej i pierwszych prób tworzenia powieści historycznej. Przykładem mogą być: Franciszek Salezy
Wystarczy przytoczyć nowelę (nawet oryginalną i rozbudowaną), jak np. Szkice węglem i pierwszą z brzegu powieść – niech będzie Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Od razu widać różnice: Długość utworów – trzytomowa powieść i kilkudziesięciostronicowa nowela to kontrast objętości – różnica pierwsza. Liczba osób (bohaterów) W powieści Orzeszkowej Nad Niemnem jest ich bardzo dużo, można posegregować persony wg ważności: pierwszoplanowe, drugoplanowe postacie, tła, przedstawiciele różnych warstw – cały przekrój społeczeństwa nadniemeńskiego. Często widzimy ich razem –
Młode pokolenie końca lat 60., które widziało na własne oczy klęskę powstania styczniowego, wystosowało protest wobec ideologii romantycznej. Młodzi byli już zniecierpliwieni irracjonalnymi koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią młodzieży, konfiskatą dóbr, zsyłkami lub emigracją. Zachęceni racjonalną filozofią Zachodu, porażeni wizją ziemskiej nędzy, niesprawiedliwości społecznej, zaczęli głosić przyziemne, niezbyt „cudowne”, lecz praktyczne ideały. Do romantyzmu i postawy uduchowionego romantyka, wieszcza odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, pogardę lub kpinę. W Nad Niemnem
W pozytywizmie dominuje proza. Chyba nigdy przedtem w polskiej literaturze proza nie była tak ważna i nie miała tak wybitnych osiągnięć. Podstawowym gatunkiem literackim została oczywiście powieść. Najpierw modna była powieść tendencyjna (np. Marta, Pan Graba Elizy Orzeszkowej), potem powieść realistyczna (np. Nad Niemnem). Powieść tendencyjna była skomponowana tak, by udowadniać założoną z góry tezę – np. konieczność kształcenia warstw niższych. Powieść realistyczna spełniała już inne założenia – ukazywała prawdę o ówczesnym świecie i o człowieku