EPOKI

Literatura polskiego renesansu

Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja To dialog udramatyzowany, co znaczy, że jesteśmy świadkami dysputy osób, rozgrywającej się w określonej sytuacji. Jest to jak gdyby mały dramat. Dyskutują przedstawiciele trzech różnych stanów społecznych: kleru (Pleban), szlachty (Pan) i chłopów (Wójt). Wytykają sobie ­wzajemnie wady, dzięki czemu serwuje Rej współczesnym i potomnym ciętą charakterystykę i krytykę szesnastowiecznego społeczeństwa. A dokładniej: satyrę na szlachtę i księży, bo najbardziej pokrzywdzony i uciskany jest chłop. Potwierdza

Tematy pozytywistycznej literatury (skrót)

Praca Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem Rozmaicie pojmowane idee pracy organicznej i pracy u podstaw wypełniają działania Justyny, Witolda, Benedykta, Jana. Nowele o pracy u podstaw: Orzeszkowej A… B… C…, Sienkiewicza Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela Opowieści o losach nauczycieli poświęcających się edukowaniu najniższych warstw społecznych. Bolesław Prus, Lalka Zagadnienie pracy organicznej jednym z podstawowych tematów powieści. Ojczyzna, historia Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Gloria victis Obraz prowincji polskiej w drugiej połowie XIX stulecia.

Tematy polskiego modernizmu

Sytuacja artysty, rola poezji Utwory Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte Artysta może cierpieć nędzę i głód, ale jest istotą nieporównywalnie bardziej wartościową niż zwykli ludzie. Jest świadomy własnej wielkości i talentu. Sztuka jest ucieczką od beznadziejności życia. Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży… Artysta jest istotą wyjątkową, lecz słabą, wątłą, delikatną, nieprzystosowaną do życia w trudnych warunkach – jak krzak dzikiej róży w górach. Wacław Berent, Próchno Artyści to ludzie wielcy, lecz

Król Edyp, Sofokles

Autor Sofokles – jeden z trzech wielkich twórców tragedii greckiej. Żył w V w. p.n.e. (496-406), wtedy tworzył i przyczynił się do ukształtowania klasycznego typu tragedii. Jego najważniejsze dzieła to Król Edyp i Antygona – te są wciąż obecne w repertuarach teatrów, bo stanowią wyzwanie dla najambitniejszych reżyserów. W ciągu 90-letniego żywota napisał Sofokles ponad 120 sztuk! Do naszych czasów przetrwało osiem. Uwaga! Do osiągnięć Sofoklesa zalicza się wprowadzenie na scenę trzeciego aktora. Epoka Antyk V

Pieśń o Rolandzie

Biografia Roland uczestniczy w wojnie prowadzonej przez Karola Wielkiego przeciwko Saracenom. Wojna trwa już siódmy rok. Cesarzowi pozostało już tylko pokonać Marsyla, władcę Saragossy, aby odnieść całkowite zwycięstwo. Doradca Marsyla przekonuje go, by wysłał do cesarza poselstwo z bogatymi darami i obietnicą poddania się. Roland nie ufa posłom – opowiada się za tym, by walczyć z niewiernymi do ostatniej kropli krwi. Jego ojczym Ganelon chciałby jednak zaprzestania walki i jest gotów uwierzyć w szczerość posłów. Nienawidzi

Poezja młodopolska

Młoda Polska to – po długim okresie pozytywistycznej niechęci do poezji – epoka wielkiego do niej powrotu. Początki modernizmu w Polsce wiązały się nie tylko z nowymi wyborami artystycznymi i konfliktami światopoglądowymi, lecz także społecznymi. Moderniści opowiadali się za poezją niezaangażowaną społecznie – za sztuką dla sztuki, kultem piękna i duchowości. Pozytywistyczny entuzjazm dla postępu i społeczno-biologicznej ewolucji pozostawał natomiast w sprzeczności z dekadencką postawą młodopolan przekonanych o wielkim kryzysie

Polskie średniowiecze (X-XV wiek)

X wiek 966 – chrzest Polski Dagome iudex – dokument zawierający nazwy polskie XI wiek 1025 – koronacja Chrobrego Kronika Thietmara, dalsze nazwy polskie XII wiek 1138 – testament Krzywoustego (rozbicie dzielnicowe) Bulla gnieźnieńska, 410 polskich słów! Kronika Galla Anonima (łac.) XIII wiek 1241 – bitwa pod Legnicą 1226 – Krzyżacy w Polsce Księga henrykowska Bogurodzica Kronika polska Kadłubka (łac.) XIV wiek 1364 – Akademia Krakowska 1370 – śmierć Kazimierza Wielkiego

Grecja i Rzym ojczyzną literatury

Początki literatury w Grecji i Rzymie W antyku pojawia się, wprowadzony przez Poetykę Arystotelesa, podział na znane nam dzisiaj rodzaje literackie, a także większość gatunków. Uważa się, że literatura grecka wyrosła z obrzędów religijnych, że jej źródło stanowi mitologia. Historie mitologiczne to przecież bardzo dobry materiał literacki. Świat mitologii greckiej jest wyjątkowo barwny i dynamiczny. Bogowie nie są posągami siedzącymi na Olimpie. Co chwila mieszają się do ludzkich spraw, mają na ziemi swoich

Cechy i gatunki średniowiecznej literatury

Wieki średnie nie są wcale, jak długo o nich sądzono, okresem upadku kultury i literatury. Dorobek tej epoki nie jest może najbogatszy, ale musimy pamiętać o dzielących nas wiekach – wiele z dorobku materialnego średniowiecza uległo zniszczeniu bądź zaginęło. Zwłaszcza w przypadku utworów literackich jest to strata niepowetowana. W średniowieczu nie powstawało zbyt dużo tekstów, zazwyczaj zapisywano tylko rzeczy uznawane za naprawdę ważne. Wiele utworów przekazywano ustnie. Tak było np.

Temat wojny w literaturze II połowy XX w.

Najważniejszym tematem literatury II połowy XX wieku okazały się wydarzenia II wojny światowej i ich następstwa. Życie przerosło wyobraźnię – stąd wynika charakterystyczne dla tych utworów odejście od fikcji literackiej w stronę różnorodnych form dokumentalnych. Autorzy starają się pokazać przede wszystkim prawdę historyczną, rzeczywiste przeżycia ludzi. W prozie mamy więc do czynienia z takimi formami, jak pamiętnik, dziennik, wywiad, reportaż itp. Często zresztą cechy tych różnych gatunków mieszają się ze sobą w jednym utworze –

Romantyczne inspiracje

Romantyków ciekawiło wszystko, co niezwykłe, poruszające, zaskakujące. Fascynowały ich tajemnice tkwiące w otaczającej rzeczywistości. Stąd w ich twórczości duchy i zjawy, sny i widzenia – wiążą się z przeświadczeniem, że obok siebie istnieją świat materii i świat ducha. Zamiast cywilizacji romantycy wybierają prostotę, co tłumaczy ich powrót do natury i ludowości. Podobnie jak twórcy każdej innej epoki romantycy próbowali opisać świat, tyle że inaczej go postrzegali i inne elementy z niego wybierali niż twórcy poprzednich epok. Nie interesuje ich

Romantyczne źródła inspiracji: ludowość, orientalizm, historia, natura

Romantyzm polski swój szczególny charakter zawdzięcza takiej, a nie innej sytuacji politycznej w owym czasie. Prócz problemów typowo polskich w utworach tej epoki pojawiają się jednak także tematy i inspiracje obecne w całej literaturze romantycznej: ludowe wierzenia, motywy orientalne i historyczne, na przykład nawiązania do średniowiecza. Szczególne znaczenie będzie miała ludowość, traktowana jako podstawa kultury narodowej, ważny element polskiej odrębności. Także inne motywy mają w literaturze polskiej nieco inny charakter. Nawiązywanie

Tematy romantyzmu

Miłość To uczucie od pierwszego wejrzenia, łączące ludzi, którzy są sobie przeznaczeni – mówi się o komunii dusz. Miłość jest wielką siłą, nie mogą jej pokonać przeciwności świata, nawet śmierć. Jest uczuciem wszechogarniającym, często też siłą destrukcyjną: prowadzi do załamania, szaleństwa, nawet samobójstwa. Dla romantycznego kochanka (raczej rzadko przedmiotem analizy są w literaturze tego okresu uczucia kobiety) wybranka jest ideałem, niemal aniołem. Pisarze tej epoki pokazują zazwyczaj miłość nieszczęśliwą i niespełnioną – nie

Gatunki literackie epoki romantyzmu

Romantyczni poeci głoszą hasła swobody twórczej i odrzucają klasyczne zasady – także jeśli idzie o gatunki literackie. Oczywiście nie znikają całkowicie klasyczne gatunki literackie, także te wywodzące się z antyku. Nadal powstają ody, sonety czy hymny, nie są to jednak formy najbliższe duchowi romantyzmu. W epoce tej powstają nowe gatunki, które ściśle łączą się ze światopoglądem epoki, w związku z czym w literaturze późniejszych epok pojawiają się rzadko lub nawet wcale. Nowe, powstałe w romantyzmie gatunki dramat romantyczny

Wielcy twórcy europejskiego romantyzmu

Wielu ciekawych autorów, wiele ważnych dzieł! Wpłynął na to charakter epoki: fascynacja artystą i samym aktem tworzenia zachęcała do zajmowania się literaturą. O bogactwie romantycznego dorobku zadecydował fakt, że ówcześ­ni twórcy dostrzegali różnorodne źródła inspiracji. Choć powtarzają się pewne tematy, nie jest to niewolnicze naśladowanie wspólnych wzorów. Różnice wynikają i z odmienności lokalnych – społecznych czy politycznych. Dla literatury ważny był także ówczesny wzrost liczby czytelników. Ciekawostka Kiedy po raz pierwszy mamy kontakt

Teatr młodopolski

Dramat był drugim oprócz liryki uprzywilejowanym w Młodej Polsce rodzajem literackim. Nie da się jednak ukryć, że przemiany polskiego teatru przez czas jakiś były opóźnione w stosunku do zmian zachodzących w Europie Zachodniej, czyli Wielkiej Reformy Teatru. W teatrach dużych miast wciąż przeważał styl gry deklamacyjnej, koturnowej. Z kolei na prowincji – styl jarmarczny, krzykliwy. Obydwa w nie najlepszym guście. Ten stan rzeczy zaczął się zmieniać na przełomie wieków. Kontakty z zagranicą stały się wtedy normą –

Programy i polemiki okresu Młodej Polski

W okresie Młodej Polski miało miejsce bardzo wiele, często dość gwałtownych, artystycznych wystąpień programowych, które zawierały nowe, autorskie wizje sztuki. Dlaczego tak wiele powstało wówczas tych programów? Skoro celem sztuki było „odkrywanie nowych światów”, to niemal każdy z odkrywców czynił to na własny sposób. Co zaś za tym idzie – każdy z nich miał poczucie misji i chętnie prezentował pozostałym swoją wizję sztuki. Twórcy tych programów postulowali w nich różne, często zaskakujące projekty. Wszystkie

Wprowadzenie do dwudziestolecia międzywojennego

Czas rewolucji i wynalazków. Epoka ogromnych kontrastów. W literaturze i sztuce – wiele różnych kierunków artystycznych (od skrajnej awangardy do tradycji!), ciekawych dzieł, wybitnych twórców. To czas jazzu, radia i kina, królami masowej wyobraźni stają się Charlie Chaplin czy Rudolf Valentino. W Stanach – czasy prohibicji i sławnych gangsterów, takich jak Al Capone. Król Anglii abdykuje, by ożenić się ze swoją ukochaną – amerykańską rozwódką Wallis Simpson. Świat „zmaleje” – coraz powszechniejsze staną się dopiero co

Oświecenie wiekiem narodzin powieści

Powieść – dziś najsilniejszy gatunek prozatorski – kształtuje się jako nowożytny i popularny gatunek w XVIII wieku. Dzieje się tak głównie za sprawą pisarzy angielskich, którzy właśnie w oświeceniu napisali znakomite książki, takie jak Przypadki Robinsona Crusoe, Podróże Guliwera czy Historia życia Toma Jonesa. Europejscy czytelnicy, poznawszy te utwory, zrozumieli, czym może być czytanie literatury. Zapragnęli więcej rozrywki tego typu, a oznaczało to kres eposu, zmierzch romansu – za to

Program pozytywistów warszawskich

Klęska powstania styczniowego fatalnie wpłynęła na samopoczucie Polaków. Represje popowstaniowe dotknęły wszystkich, ale w największym stopniu warstwę najbardziej aktywną – szlachtę. Dworki szlacheckie w czasie powstania często palono, plądrowano, po powstaniu konfiskowano, a ich mieszkańców – wywożono na Sybir. W kraju pozostawały kobiety – bezradne, pozbawione środków utrzymania, nieumiejące samodzielnie na siebie zarobić. W miastach pojawiły się całe rodziny „wysadzonych z siodła”, próbujących – najczęściej mimo braku wykształcenia – znaleźć źródła zarobkowania. Ponadto w atmosferze klęski narastały