Praca
- Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
Rozmaicie pojmowane idee pracy organicznej i pracy u podstaw wypełniają działania Justyny, Witolda, Benedykta, Jana. - Nowele o pracy u podstaw: Orzeszkowej A… B… C…, Sienkiewicza Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
Opowieści o losach nauczycieli poświęcających się edukowaniu najniższych warstw społecznych. - Bolesław Prus, Lalka
Zagadnienie pracy organicznej jednym z podstawowych tematów powieści.
Ojczyzna, historia
- Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, Gloria victis
Obraz prowincji polskiej w drugiej połowie XIX stulecia. Legenda o Janie i Cecylii, protoplastach rodu nobilitowanych przez Zygmunta Augusta, opowieścią uświęcającą życie i pracę mieszkańców Bohatyrowicz; ich grób – symbolem tradycji.
Wspomnienie powstania styczniowego jako zrywu jednoczącego naród. Miejsca święte: mogiła powstańcza w powieści, las w noweli. - Bolesław Prus, Lalka
Obraz społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX wieku. Wpływ historii na współczesność. Przeżycia powstaniowe Wokulskiego jako znak romantycznej strony jego osobowości. Napoleońskie sympatie Rzeckiego znakiem jego idealizmu. - Henryk Sienkiewicz, Latarnik
Problem emigracji i tęsknoty za ojczyzną. - Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, Trylogia
Barwne, plastyczne, niekoniecznie zgodne z faktami historycznymi, obrazy chwalebnej przeszłości Polski tworzone ku pokrzepieniu serc. - Henryk Sienkiewicz, Quo vadis
Barwny obraz Rzymu w okresie prześladowania chrześcijan. - Bolesław Prus, Faraon
Obraz Egiptu za panowania Ramzesa XIII, a zarazem funkcjonowania uniwersalnych mechanizmów władzy.
Miasto
- Bolesław Prus, Lalka
Wielki realistyczny portret miasta: jego topografii społecznej i duchowej. - Bolesław Prus, Kamizelka, Katarynka
Barwne realistyczne szkice z życia mieszkańców wielkiego miasta. - Maria Konopnicka, Dym, Nasza szkapa, Mendel Gdański
Nowele z tezą o niepowodzeniach i niedolach miejskich warstw nieuprzywilejowanych: robotników, biedoty, Żydów.
Wieś
- Henryk Sienkiewicz, Szkice węglem, Janko Muzykant; Bolesław Prus, Antek, Placówka
Wieś jako obszar zacofania i braku perspektyw; niedola chłopa, niemogącego liczyć na niczyje wsparcie. - Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
Wieś jako obszar magiczny – mikrokosmos, w którym są obszary przynależne rozmaitym aspektom ludzkiej egzystencji. - Bolesław Prus, Lalka
Wiejska rezydencja arystokratyczna w Zasławku urzeczywistnieniem pozytywistycznych ideałów.
Miłość
- Bolesław Prus, Lalka
Miłość Wokulskiego do zblazowanej arystokratki Izabeli Łęckiej. - Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
Idea miłości w harmonii z naturą i wewnętrznym powołaniem, urzeczywistniona przez Justynę i Jana. - Sienkiewicza Trylogia, Quo vadis
Barwne historie miłosne głównych bohaterów kolejnych części Trylogii: Skrzetuskiego i Heleny, Kmicica i Oleńki, Wołodyjowskiego i Baśki, i Quo vadis: Ligii i Winicjusza. - Adam Asnyk, poezje
Motyw miłości nieszczęśliwej, bez szans na spełnienie.
Dziecko
- Nowele tendencyjne: Prusa Antek, Orzeszkowej Dobra pani, Konopnickiej Nasza szkapa, Sienkiewicza Janko Muzykant.
Utwory ukazujące niedolę i poniżenie dzieci z najuboższych warstw społecznych – ich niemożność rozwoju. - Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy
Powieść przygodowa, której bohaterowie to dwójka dzieci podróżujących przez Afrykę.
Zobacz: