Romeo i Julia Szekspira
Lektura w epoce
Stop! Jesteś w czasach elżbietańskich!
Romeo i Julia a epoka
Szekspir renesansowy czy barokowy?
Można powiedzieć ponadczasowy, twórca przełomu epok, ale:
- Renesansowy, bo najważniejszym tematem jego twórczości jest człowiek – ludzka natura, najważniejsze namiętności, wahania… To zgadza się z naczelnym założeniem humanizmu,a humanizm jak pamiętamy jest wyróżnikiem epoki zwanej renesansem.
- Renesansowy, bo pokazuje człowieka w jego doczesnym życiu i podejmuje temat, jak żyć godnie i moralnie (zło zawsze zostaje u Szekspira ukarane). To ideały renesansowe, humanistyczne, epoki takie jak barok poszukują raczej odpowiedzi na to, jak żyć dla zbawienia w religii, dbają o życie pośmiertne bardziej niż doczesne.
- Barokowy, bo przedstawia rozterki człowieka, często rozdarcie wewnętrzne, niepokój, dysharmonię życia – a to cechy nadchodzącego baroku.
- Barokowy – bo odrzuca klasyczne normy dotyczące teatru, stwarza własny typ dramatu i tragizmu, niweczy nawet klasyczne podręcznikowe trzy jedności i decorum. Sięga do podań celtyckich, do kultury średniowiecza – wprowadzana scenę postacie czy zjawiska nieracjonalne: duchy, sny, wizje…
- Romeo i Julia podejmuje temat ziemskiej miłości, waśni rodowej, poszukiwania szczęścia na ziemi – to motyw renesansowy. Ale z kolei bohaterowie tego szczęścia nie znajdują – ich miłość kończy się śmiercią – to już pesymizm epok takich jak barok.
Autor
William Szekspir (Shakespeare – ale używaj polskiej wersji nazwiska) – najważniejszy twórca dramatów z przełomu wieków XVI i XVII według niektórych – dramaturg numer 1 wszech czasów.Pochodził z angielskiego miasteczka Sratford, dołączył do trupy teatralnej i działał w teatrze The Globe w Londynie – bardziej jako aktor i sufler, potem jako twórca sztuk. Aktorem podobno był marnym, za to dramatopisarzem genialnym. Kojarz go z działami takimi jak Makbet, Hamlet, Król Lear, Sen nocy letniej – i oczywiście Romeo i Julia.
Tytuł
Romeo i Julia – Szekspir tytułuje tragedię imionami głównych bohaterów. Imiona wymyślił inny pisarz, który zajmował się tematem – Luigi la Porta).
Geneza
Podobne zdarzenie miało miejsce naprawdę – wprawdzie w Sienie i kochankowie mieli inne imiona, ale potajemnie wzięli ślub, cała historia zakończyła się tragicznie. Pisał o niej wcześniej inny pisarz Luigi la Porta – prawdopodobnie jego utworem zainspirował się Szekspir.
Gatunek
Tragedia szekspirowska. Szekspir stworzył własny typ tragedii, w jego utworach reguły antyczne nie są do końca respektowane, a postacie same decydują o swoich czynach. W finale zbrodniarze ponoszą karę.
Czas wydarzeń:
Koniec XIV wieku. Czas akcji to 5 dni i 5 nocy – od niedzieli do czwartku. Według innych informacji czas akcji to koniec wieku XVI, co jest potwierdzone w tekście dramatu:
(…) Mija teraz
Rok jedenasty od trzęsienia ziemi (akt 1, scena 3)
Trzęsienie ziemi wspomniane w utworze miało miejsce 6 kwietnia 1580 r.
Zapamiętaj!
Dla Szekspira nieważny był czas historyczny, w którym toczy się akcja, bardziej skupia się na określeniu dni tygodnia, godziny zdarzeń, dlatego niekiedy czas wydarzeń jest dla czytelnika domyślny!
Miejsce wydarzeń:
Większość zdarzeń ma miejsce w Weronie, mała ich część (scena 1, akt. 5), w miejscu wygnania Romea, czyli Mantui.
Budowa dramatu
Dramat składa się z pięciu aktów, podzielonych na sceny. Szekspir, podobnie jak w innych utworach, zrezygnował z zasad klasycznego dramatu. Polegało to na odejściu od tzw. zasady trzech jedności:
- miejsca – zdarzenia rozgrywają się w różnych miejscach, np. w domu, na ulicy, w grobowcu, w różnych miastach: w Weronie i w Mantui,
- czasu – akcja rozgrywa się w ciągu pięciu dni i nocy,
- akcji – obok zdarzeń dotyczących głównych bohaterów, poznajemy losy innych postaci.
W Romeo i Julii następuje pomieszanie gatunkowe – sceny dramatyczne przeplatają się z komicznymi i lirycznymi (złamanie tzw. zasady decorum).
Tragizm, tragiczność, tragedia
W dramacie Szekspirowskim sytuacja tragiczna jest wynikiem różnych decyzji bohaterów.
Bohaterowie Romea i Julii nie są postawieni w sytuacji bez wyjścia – sami podjęli decyzję o ślubie w tajemnicy, a Julia, bez uzgodnienia z Romeem, zdecydowała się na odegranie tragicznej roli… zmarłej.
Obok tragedii głównych bohaterów dramatu, rozgrywają się inne zdarzenia, nie mniej tragiczne, np. historia Parysa, cierpienie matki Romea po jego śmierci czy uczucia ojca Laurentego, który osiągnął co prawda jeden z nadrzędnych celów – pogodzenie zwaśnionych rodów, ale nie przewidział ceny, jaką zapłacą za to wszyscy. Jego życie zostało napiętnowane tragedią młodych ludzi.
W tragedii Szekspira nie pojawia się tylko jeden tzw. punkt kulminacyjny, jak w dramacie antycznym. Szekspir wprowadził tu wiele momentów, które bardzo mocno sterują napięciem – odbiorca nie wie, co jeszcze spotka bohaterów, jak potoczą się zdarzenia.
Romeo i Julia – sposób na zapamiętanie treści
Wyobraź sobie, że pewnej niedzieli znalazłeś się w Weronie tamtych czasów – wmieszaj się w tłum uliczny. Usłyszysz o kłótni dwóch ważnych w mieście rodów: Kapulettich i Montekich. Dowiesz się, że wieczorem w pałacu Kapulettich odbędzie się bal maskowy, właśnie tam cała historia bierze swój początek.
- Pojawi się tam Romeo – po to, by spotkać dziewczynę, która mu się podoba – Rozalindę. Tymczasem ujrzy Julię, córkę Kapulettich i pokocha ją od pierwszego wejrzenia.
- Słynna scena balkonowa wyjaśnia, że Julia też pokochała Romea.
- Młodzi postanawiają połączyć się na przekór rodzinnej waśni.
- Ojciec Laurenty udziela im potajemnego ślubu w swojej celi.
- W ulicznej bójce Tybalt, kuzyn Julii, zabija Merkucja, przyjaciela Romea. Romeo z zemsty zabija Tybalta. Za karę zostaje wygnany z miasta.
- Rodzice Julii postanawiają wydać ją za mąż za Parysa.
- Intryga ojca Laurentego – podaje Julii napój pozorujący śmierć, a faktycznie wprowadzający ją w letarg. Rodzina odwołuj ślub, Laurenty chce powiadomić Romea, ale posłaniec nie zdąży dotrzeć do młodzieńca.
- Nieświadomy intrygi Romeo nad ciałem Julii zabija Parysa i wypija truciznę.
- Julia budzi się z letargu. Nie chce żyć bez ukochanego – przebija się sztyletem.
- Nad grobem swoich dzieci dwa zwaśnione rody godzą się.
Trzy najważniejsze pytania
Co przedstawia jako najwyższą wartość w życiu i czyni głównym tematem tragedii Szekspir?
Miłość. To główny temat Romea i Julii. Miłość jako uczucie czyste, piękne, któremu nie powinny zagrażać żadne konwencje świata ani kłótnie rodów.
Czy Romeo i Julia zawiera przesłanie moralne?
Tak – znów chodzi o miłość. Jest tu symbolem dobra, siły budującej, podczas gdy waśnie kłótnie to symbol zła, prowadzący do katastrofy.
Co zdecydowało o tak wielkiej i nieprzemijającej popularności szekspirowskiej tragedii?
Po raz trzeci miłość. Nieszczęśliwa, wielka, miłość, której kibicują odbiorcy – to odwieczny temat samograj, najpopularniejszy z tematów. Swą karierę zawdzięczają mu tak arcydzieła światowej sławy, jak i popularne romansidła – czytadła. Miłość to temat numer jeden w życiu ludzkim, a w konsekwencji – jeden z najbardziej nośnych w literaturze.
Romeo i Julia – serwis pytań
Na czym polega tragizm tytułowych bohaterów tragedii?
Nie jest to klasyczny, antyczny typ tragizmu. Tam bohater jest marionetką wplątaną w takie zawiłości losu, że cokolwiek zrobi, będzie fatalnie – właściwie nic od niego nie zależy. Romeo i Julia sami podejmują decyzję co do swoich czynów. Niemniej są w sytuacji tragicznej – jeśli zdecydują się być ze sobą narażą się na gniew rodziców, jeśli nie – będą nieszczęśliwi. Ich czyny doprowadzą w końcu do katastrofy – ale nie tyle będzie ona wypełnieniem losu, co tragiczną pomyłką.
Sformułuj najważniejsze przesłanie Szekspirowskiej tragedii.
Najwyższą wartością, jaką otrzymuje człowiek od losu, jest miłość. Miłość to dobro – nie wolno jej niszczyć dla żadnych ziemskich norm. Waśń to zło – prowadzi do zniszczenia uczucia i tragedii.
Jak pokrótce scharakteryzujesz Romea i Julię?
- Romeo syn Montekich, młodzieniec wysokiego rodu, porywczy, wrażliwy, dumny. Jest starszy od Julii, ale niewiele.Mówi się, że jest mniej zdecydowaną osobowością niż Julia i że to ona kieruje wypadkami. Jednak Romeo nie waha się, by wziąć potajemny ślub, potem by wypić truciznę, skro nie może żyć bez ukochanej. Nie może też znieść śmierci przyjaciela – zabija Tybalta, ponosi konsekwencje swojego czynu.
- Julia córka Kapulettich, lat 14, dość zdecydowana osóbka jak na swój wiek. Nie ma żadnych wątpliwości co do swoich uczuć, podejmuje decyzję o ślubie z ukochanym, zdecydowanie przeciwstawia się rodzicom w sprawie małżeństwa z Parysem, kiedy wie już, że chce być z Romeem. Jest odważna – próba z napojem pozorującym śmierć wymaga niemałego hartu ducha.
Julia jest postacią, która przeistacza się w czasie akcji – choć zdarzenia obejmują tylko pięć dni. Na początku spokojna jedynaczka, pogodzona z wolą rodziców, pod wpływem miłości staje się zdecydowaną kobietą. Walczy o swoją miłość, bierze potajemny ślub, gdy pomysł z letargiem zawodzi – podejmuje decyzję o samobójstwie. Trudno powiedzieć że jest niezdecydowaną osobą.
Szekspir, tworząc tych dwoje bohaterów, nie dokonuje pogłębionej charakterystyki psychologicznej, nie podejmuje innych wątków portretujących postacie – nie wiemy, czy Julia lubiła się uczyć albo czy była miła dla swojego otoczenia. Szekspira interesuje ta para jako ludzie ogarnięci miłością, której nic nie jest w stanie pokonać nawet śmierć.
W jaki sposób Szekspir odchodzi od zasad klasycznej tragedii greckiej?
- Nie respektuje zasad trzech jedności:
- czas: od niedzieli do piątku – 5 dni to za długo na wymagania starożytnych,
- miejsce: mało, że nie jest to jeden plac – ale i ogród i cela,
- akcja: główny wątek to miłość, ale obok rozgrywają się inne nitki akcji: konflikt rodów, zabójstwo Merkucja.
- Szekspir odchodzi od budowy dramatu antycznego – jego składa się z pięciu aktów, w każdym po kilka scen.
- Nie ma w jego tragedii chóru.
- Jest tu miejsce dla osób z niższego stanu – służąca Marta odgrywa niebagatelną rolę. Tym samym padła zasada decorum, co pogłębia mieszanka gatunków – sceny dramatyczne przeplatają się z komicznymi i lirycznymi.
Klasyczne autorytety przewracają się w grobie, a Szekspir stworzył nowy typ teatru.
Romeo i Julia – kochankowie
Imię i nazwisko: Romeo Montecchi
Cechy charakteru: porywczy, lekkomyślny, spontaniczny, nierozważny, kochliwy, odważny, śmiały.
Przyczyna śmierci: Skutek strasznego nieporozumienia – Romeo niepoinformowany o tym, że Julia wypiła mocny środek nasenny, a nie truciznę, pojawia się przy trumnie z ciałem ukochanej. Zrozpaczony wypija truciznę i umiera w przekonaniu, że Julia nie żyje.
Imię i nazwisko: Julia Capuletti
Cechy charakteru Julii: prostolinijna, naiwna, ufna, dziecinna, delikatna, skromna, odważna.
Przyczyna śmierci: Julia budzi się i na widok martwego ukochanego przebija się sztyletem.
W jakich motywach może pojawić się ta para?
Miłość
Pojawiająca się nagle – od pierwszego wejrzenia. Silniejsza od wszystkiego – od woli rodziców, wszelkich przeciwieństw, a nawet śmierci. Czy tak gorącym uczuciem potrafią dziś obdarzać się młodzi ludzie? Niektórzy z nich udają miłość z wyrachowania, inni zachowują się lekkomyślnie, podejmując przedwczesne decyzje o współżyciu.
Waśń rodowa
Dwa zwaśnione rody – Montecchich i Capulettich – potrafią się pogodzić dopiero na skutek tragicznej śmierci swoich dzieci. Tacy rodzice mają swoich naśladowców – i w literaturze, i w życiu. Zwaśnione rody udało się pogodzić Zosi i Tadeuszowi z Pana Tadeusza. Przekonać dorosłych o swych prawdziwych uczuciach nie udało się natomiast Witkowi i Alinie z Kroniki wypadków miłosnych. W życiu… sami wiecie. Która mama czy tata bez żadnego „ale” zaakceptuje Wasze połówki?
Relacje z rodzicami
Jak trudno znaleźć wspólny język z rodzicami!
To ponadczasowy problem, aktualny dziś może jeszcze bardziej niż w czasach Romea i Julii. Nie zawsze przyszłość dzieci jest taka, o jakiej marzyli dla nich rodzice. Ich sprzeciw wobec woli dzieci może dotyczyć nie tylko spraw damsko-męskich. Z troski o przyszłość swoich latorośli rodzice zaganiają je do lekcji, posyłają na dodatkowe kursy i zajęcia. Szczęśliwi ci, którzy w rodzicach widzą swoich przyjaciół.
Młodość
Jej cechy to szaleństwo, spontaniczność, odwaga.
Tacy są bohaterowie dramatu Szekspira. Julia – lat 14, Romeo – ciut starszy, ale bardziej dziecinny od ukochanej. Dali się ponieść swoim uczuciom, wzajemnej fascynacji. Działali szybko, nierozważnie, ale ich uczucie przeszło do historii literatury. Dziś takich lekkomyślnych Julii jest wiele. Za naiwność płacą rozgoryczeniem, łzami, nieoczekiwaną ciążą. Może tak gorzkiej miłości zasmakowała Julia z wiersza Haliny Poświatowskiej?
Zakazany owoc
Rajskie jabłko skusiło nie tylko Adama i Ewę. Może zakazana miłość smakuje lepiej, może jest ciekawsza. Uczucia musieli ukrywać przed światem Romeo i Julia, Klara i Wacław z Zemsty, Witek i Alina z Kroniki wypadków miłosnych.
Przypadek
Życiem młodych kieruje przypadek. Przypadkowe spotkanie zmienia ich życie. Przypadkowy zbieg okoliczności zabiera im życie. Nie wiadomo, co na nas czeka za rogiem…
Śmierć
Miłość aż po grób, dopóki śmierć ich nie rozłączy. Wydaje się jednak, że nawet śmierć nie rozłączyła kochanków z Werony. Śmierć przerwała miłość wielu młodych ludzi z czasów II wojny światowej, np. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i jego ukochanej Basi, bohaterów Kamieni na szaniec, Ziela na kraterze.
Krewniacy Romea i Julii, czyli literaccy zakochani
Zosia i Tadeusz z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza
Oni także nagle zostali ugodzeni strzałą Amora – zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia. Choć Tadeuszek zaraz potem pomylił Zosię (14-latkę!) z jej starszą o ładnych parę latek ciotką. Potem nie mógł się zdecydować, która z kobiet jest bliższa jego sercu, więc postanowił dać sobie trochę czasu z dala od obydwu panien. Z historią Romea i Juli Zosię i Tadeusza łączy jeszcze jeden ważny motyw – ich miłość połączyła zwaśnione przed laty rodziny Sopliców i Horeszków.
Klara i Wacław z Zemsty Aleksandra Fredry
Spotykają się w tajemnicy przed swymi opiekunami, ale ich miłość nie jest tak romantyczna jak uczucie Romea i Julii. Więcej w niej wyrachowania, wygody, przebiegłości. Młodym z komedii Fredry raczej nie wystarczyłoby zapału, by walczyć po grób o swoją miłość. Nie zdobyliby się raczej nawet na ucieczkę, o której przez moment rozmyśla Wacław. Dzięki intrydze Cześnika udaje im się scementować swoje uczucia ślubem, który także kończy spór o mur pomiędzy zaciekłymi dotąd wrogami: Rejentem – ojcem Wacława oraz Cześnikiem – stryjem Klary.
Ligia i Marek Winicjusz z Quo vadis Henryka Sienkiewicza
Też zakochani od pierwszego wejrzenia, ale przeszkodą ich miłości nie są rodzice czy opiekunowie, lecz przepaść dzieląca ich światy – pogański żywot Marka i chrześcijańska dobroć Ligii. Tej parze jednak się udało – Ligia nauczyła Marka kochać, dostrzegać innych ludzi i współczuć. Siła ich miłości była wystarczająco duża, by stawić opór złu, przezwyciężyć je dobrocią i chrześcijańskim przebaczeniem.
Danusia i Zbyszko z Krzyżaków Henryka Sienkiewicza
Ona – młodziutka dwórka, on – młody rycerz, który na widok ślicznej, ale bardzo smutnej dziewczyny traci głowę i się zakochuje. Mało tego – od razu oświadcza się, składa rycerskie ślubowanie i myśli o żeniaczce. Potem ona ratuje jego życie, narzucając na głowę ukochanego białą chustkę, co oznacza jej zgodę na zamążpójście. Na ożenek nie zgadza się jednak ojciec Danusi, ale młodzi postępują wbrew jego woli – biorą cichy ślub, gdy życie Zbyszka jest zagrożone. Potem akcja bardzo się komplikuje. Danusia znika, a Zbyszko gotów jest szukać jej na końcu świata. Gdy udaje mu się odebrać ją z rąk Krzyżaków, spotyka go kolejny cios – w drodze do domu Danusia umiera. Zbyszko jest mężnym rycerzem, a nie kochankiem typu Romeo – buduje swoje życie na nowo, żeniąc się z Jagienką Zychówną.
Marcin Borowicz i Biruta z Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego
Wprawdzie uczucie Marcina do gimnazjalistki Biruty pozostało uczuciem platonicznym, niespełnionym, siła jego rażenia była podobna do tego momentu, w którym Romeo zobaczył Julię. Romeo swoją miłość ujrzał po raz pierwszy na balu u rodziców Julii, a Marcin spotkał Birutę w klerykowskim parku. Ich uczucie przerwał nagły wyjazd ukochanej wraz z rodzicami do Rosji.
Mały Książę i Róża z Małego Księcia Antoine’a Saint-Exupéry’ego
On – trochę egoista, nie do końca przekonany o swoich uczuciach postanawia dać sobie trochę czasu, by sprawdzić swój stosunek do Róży, poznać życie, nabrać doświadczenia. Rusza w świat i pozostawia ją samą – w na-dziei, że wróci, że przekona się o miłości do niej. Mały Książę tęskni za Różą, zaczyna dostrzegać jej wartość i darzyć ją głębokim uczuciem ale czy udaje mu się do niej wrócić?
Ania Shirley i Gilbert Blythe z powieści Lucy Maud Montgomery
Bohaterowie cyklu książek o Ani z Zielonego Wzgórza. Początkowo szkolni wrogowie, rywalizujący o dobre stopnie, potem przyjaciele, którzy potrafią gadać na każdy temat, a w końcu para, która stanęła na ślubnym kobiercu. Ich związek – mimo wielu perypetii – jest szczęśliwy. Dopiero później dotyka ich straszna tragedia – umiera im dziecko.
Witek i Alina z Kroniki wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego
Klasa maturalna (w gimnazjum!) – Wicio spotyka swą pierwszą wielką miłość. Ubogi adorator Aliny nie podoba się jej ojcu, hardemu wojskowemu, który pewnego razu traktuje Witka solą z dubeltówki. Może zakaz jeszcze bardziej łączy zakochanych, którzy coraz częściej spotykają się, obdarzając się pocałunkami i miłosnymi wyznaniami, a w końcu decydują się na swój pierwszy raz. Tuż potem – żeby nikt nie mógł ich rozłączyć – postanawiają popełnić samobójstwo. Próba ta nie udaje się – obydwoje zostają uratowani, ale nie mają szans dalej być razem.
Zobacz:
Szekspir jest nowatorem w dziedzinie kompozycji dramatu. Jakie wprowadził zmiany?