Praca

Będąca karą

  • Adam i Ewa wygnani z raju
  • Syzyf wtaczający za karę głaz

Będąca równocześnie misją

  • Joanna Lipska z noweli Orzeszkowej A… B… C…
  • praca lekarzy z serialu Na dobre i na złe
  • Antoni Paluszkiewicz, nazywany Kawką z Syzyfowych prac, korepetytor

Będąca wyzwaniem

  • praca Santiago z utworu Stary człowiek i morze
  • obowiązki kaskaderów, sportowców, ratowników

Związana z samokształceniem

  • praca chłopców z Syzyfowych prac

Wykonywana pod przymusem

  • nauczyciela
  • więźniów w łagrach i obozach koncentracyjnych

Traktowana jako pasja

  • nauczycielskie zajęcie Ani z Zielonego Wzgórza
  • praca Santiago – rybaka z utworu Stary człowiek i morze

Wykonywana w złej atmosferze

  • praca profesora Sztetlera, nauczyciela z Syzyfowych prac

Ponad siły

  • praca dzieci, np. dziewczynki z wiersza Gęsiarka Leopolda Staffa
  • dzieci z nowelek pozytywistycznych, np. Antek z noweli Prusa

 

Skazani na pracę

Niewolnicy opisani w Faraonie Prusa, Quo vadis Henryka Sienkiewicza.
Skąd się wzięli niewolnicy? To głównie jeńcy wojenni. Dzieci urodzone w rodzinie niewolników również były niewolnikami. Zapłatą za ich pracę był kąt do spania i miska z jedzeniem. Traktowani jak zwierzęta (albo gorzej), nie mieli żadnych praw. Ciężko karani za najmniejsze przewinienie. Mówiono o nich: „gadające narzędzia pracy”.

Ale niewolnik niewolnikowi nierówny. Rzymscy gladiatorzy, choć pozbawieni wolności, cieszyli się dużą popularnością. Posiadali skromne majątki, z pewnością nie brakowało im jedzenia czy rozrywek. Oczywiście, dopóki wygrywali na arenie.

Chłopi w starożytności i w średniowieczu. Czym zajmował się chłop egipski? Przede wszystkim kopał kanały nawadniające pustynię. Jeśli udało mu się kawałek nieużytku przekształcić w pole, był szczęśliwy. Jego dzieci miały już co jeść. Ale to nie koniec wysiłku. Ponad połowę plonów zabierali poborcy podatkowi. Za coś trzeba było przecież wybudować piramidy i świątynie.

W średniowiecznym ustroju feudalnym chłop nie miał osobistej wolności. Był to jego wybór – jeśli oddał na własność ziemię panu, miał zapewnioną opiekę przed najazdem nieprzyjaciół. Uprawiał ziemię i utrzymywał się z niej wraz z rodziną, znaczną część plonów musiał jednak oddawać panu. Bez zgody pana nie mógł również opuścić wsi.

Skazańcy – np. galernicy (przestępcy skazani na pracę na galerach, czyli na statkach poruszanych siłą wioseł) – ich wysiłek stał się symbolem ogromnej męki w fatalnych warunkach.

Robotnicy przymusowi – w niemieckich i radzieckich obozach pracy. Baraki, druty kolczaste, głód, zimno, chłosta lub śmierć. To realia życia w obozie w czasie II wojny światowej (i później). O swoich doświadczeniach obozowych pisał Gustaw Herling-Grudziński w Innym świecie.

 

Bohaterowie literaccy

Adam i Ewa – za grzech pierworodny zostali wygnani z raju, pozbawieni nieśmiertelności i skazani na pracę. Odtąd jedynie trud i poświęcenie mogły zapewnić im przetrwanie, przyroda nie była już tak łaskawa jak w raju.

Syzyf – za liczne oszustwa skazany przez bogów na mękę w podziemiach Hadesu. Musiał wtaczać na górę ogromny głaz. Tuż przed szczytem kamień wyślizgiwał mu się z rąk i spadał. Pracę trzeba było rozpoczynać od nowa. Syzyf zyskał miano wiecznego pracownika, którego męka nigdy się nie skończy. Fascynował późniejszych twórców i filozofów. W polskiej literaturze – oczywiście, w Syzyfowych pracach Żeromskiego.

Herkules (Herkules) – najsłynniejszy pracownik mitologii. 12 prac zadanych przez króla Myken Eurysteusza wymagało ogromnej siły i sprytu. A dlaczego Herkules musiał je wykonać? To kara za niepohamowany gniew i zabicie żony Megary z dziećmi.

Dedal, ateński architekt, rzeźbiarz i wynalazca. Budowniczy labiryntu na Krecie – więzienia dla Minotaura. Nieudany wynalazek, którym przeszedł do historii, to skrzydła mające zapewnić jemu i synowi Ikarowi możliwość powrotu do ojczyzny. Jak się skończyła ta wyprawa, wiadomo.

 

Warunki pracy

Każda praca musi być wykonywana we właściwych warunkach. Fatalne warunki pracy i niska płaca są przyczyną strajków robotniczych, czyli zaprzestania pracy w zakładzie. Strajk może przybierać formę

  • manifestacji (demonstracji przeciwko czemuś),
  • okupacji (odmówienie pracy i jednoczesne zajęcie fabryki uniemożliwiające zatrudnienie nowych robotników).

Zjednoczenie robotników przeciwko wyzyskującym ich pracodawcom to hasła partii socjalistycznych. Klasa robotnicza określana jest jako proletariat.

Obecnie warunki, w jakich wykonywana może być praca, określają przepisy BHP (bezpieczeństwo i higiena pracy).

O fatalnych warunkach pracy pisali m.in.:

  • Prus w Powracającej fali – fabrykant Adler wprowadza oszczędności w swoim zakładzie, a pieniądze przeznacza na rozrywki syna. Zwalnia zakładowego lekarza, obniża pensje robotnikom. Na nieszczęście nie trzeba długo czekać. Utalentowany ślusarz ulega wypadkowi. Jego śmierć jest przyczyną buntu robotników.
  • Dickens w Opowieści wigilijnej – skąpstwo Scrooge’a najmocniej odczuwa jego pracownik. Za nędzne pieniądze musi pracować w nieogrzewanym pomieszczeniu, przy fatalnym oświetleniu.

 

Lektury o pracy:

  • II cz. Dziadów Mickiewicza: Dusze dzieci nie mogą być zbawione, ponieważ nie doświadczyły na ziemi cierpienia, nie poznały trudu pracy.
  • Pieśń świętojańska o sobótce Jana Kochanowskiego: Praca jest treścią życia gospodarza. Dbałość o ziemię i zwierzęta zapewni bogate plony i szczęśliwe życie. A domem zajmuje się pracowita i sumienna gospodyni, godna partnerka swego męża.
  • Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja: Na każdym etapie życia szlachcica ziemianina obecna jest praca – od młodego wymaga się przede wszystkim pilności w nauce, dorosły już szlachcic z troską dogląda swego gospodarstwa, w wieku podeszłym służy radą młodszym.
  • Pan Tadeusz Adama Mickiewicza: Zachód słońca oznacza koniec pracy – tej zasady ściśle przestrzega Sędzia. Chłopi i zwierzęta wracają z pól do zagrody. Gospodarz osobiście dogląda całego dobytku. Bo pańskie oko konia tuczy.
  • Chłopi Władysława Reymonta: Nieprzytomny Boryna na chwilę przed śmiercią wychodzi w pole, aby pożegnać się z ziemią. Symbolicznie obsiewa swoje pole. To praca była treścią jego życia, praca też będzie ostatnią czynnością w życiu gospodarza.

Kto nie pracował?

Pierwsze skojarzenie – nie pracują władcy i bogacze. To nie jest do końca prawda. Wielu opisanych władców ciężko pracowało – Karol Wielki (Pieśń o Rolandzie), Król Artur (legenda o rycerzach Okrągłego Stołu), Władysław Jagiełło (Krzyżacy), Jan Kazimierz (Trylogia Sienkiewicza). Obmyślali strategie wojen, dbali o gospodarkę i kulturę, prowadzili negocjacje z innymi krajami, rozwiązywali spory. To też jest praca. I to niełatwa.
Bogacze – polscy magnaci – ciężkiej pracy z pewnością nie wykonywali. Podobnie arystokracja całego świata.
Ale Scrooge (Opowieść wigilijna) lub Harpagon (Skąpiec), literaccy skąpcy i bogacze, ciężko pracują, aby powiększyć swój majątek. Tylko po co, skoro żyją prawie w nędzy?

Praca jest wartością

Pracuj! Bądź użyteczny! – to hasła pozytywistów. Zrujnowany zaborami kraj, zacofana gospodarka, analfabetyzm, brak możliwości zdobycia wykształcenia. To obraz Polski II połowy XIX wieku.

Pozytywiści wysuwają więc dwa postulaty:

  • Pracy organicznej – państwo należy traktować jak jeden wielki organizm. Wszystkie członki i narządy tego organizmu muszą być zdrowe, aby państwo mogło się rozwijać. Dlatego trzeba pracować dla poprawienia gospodarki, rozwoju nauki i kultury. Wszystkie dziedziny życia społecznego są równie ważne!
  • Pracy u podstaw – u podstaw społeczeństwa, czyli w najniższych, najbiedniejszych jego rejonach. Na wsi, wśród miejskich robotników. Przede wszystkim trzeba było zadbać o warunki życia – zapewnić opiekę medyczną, jedzenie, ubranie. Po drugie – uczyć. Czytania, pisania, liczenia. Nowych metod gospodarowania.

A kto z bohaterów literackich realizował te hasła?
Stasia Bozowska, czyli Siłaczka Żeromskiego. Nie dbając o zapłatę, uczyła biedne dzieci, pisała podręcznik. Przypłaciła to śmiertelną chorobą.
Również Stanisław Wokulski, bohater Lalki Prusa działał na rzecz biednych. Był zaradnym przedsiębiorcą. Ciężką pracą zdobył majątek.

Praca kobiet

Prowadziły gospodarstwa domowe, wiejskie kobiety pracowały w polu ( i to bardzo ciężko), córki rzemieślników i kupców z pewnością pomagały w prowadzeniu rodzinnego interesu. Ale dopiero w XIX wieku wywalczyły sobie prawo do pracy zarobkowej na równi z mężczyznami. Ta równość jednak nie była taka pełna. Kobieta pracująca na identycznym stanowisku pracy co mężczyzna zarabiała o wiele mniej. Uważano bowiem, że jest słabsza, a przez to – mniej wydajna.

A dlaczego kobietom tak zależało na pracy?
Oczywiście, z powodu trudnej sytuacji gospodarczej. Cała Europa przeżywała kryzys gospodarczy, zmechanizowanie fabryk odebrało pracę wielu robotnikom. Kobiety nie mogły sobie więc pozwolić na bycie jedynie matkami i żonami. W Polsce po powstaniu styczniowym obowiązek utrzymania rodziny spadł właśnie na kobiety. Wielu mężczyzn bowiem zginęło w czasie powstania lub zostało zesłanych na Sybir.

W jakich zawodach mogła pracować kobieta?

  • Jako guwernantka, nauczycielka domowa.

Prosta dziewczyna z wiejskiej i robotniczej rodziny pracowała:

  • jako służąca (przede wszystkim dziewczyny ze wsi),
  • jako robotnica fabryczna (np. włókienniczej, szwalni),
  • jako pomocnica sklepowa.

O pracy lekarza, prawnika czy naukowca przez wiele lat mogły jedynie pomarzyć. Wyższe uczelnie nie przyjmowały kobiet na studia. Dopiero koniec wieku XIX zmienił tę sytuację.

Dzieci pracować nie powinny

O to walczyli pisarze XIX-wieczni. Wiejskie dzieci, które od najmłodszych lat musiały pracować na równi ze starszymi, dzieci robotników zatrudniane w fabrykach za przerażająco niskie wynagrodzenie to bohaterowie nowel i powieści pozytywistycznych i młodopolskich.
Antek, Janko Muzykant – chłopskie dzieci musiały pracować zamiast rozwijać swój talent.

A w innych krajach?

  • Ania z Zielonego Wzgórza – zanim trafiła do domu Maryli i Mateusza Cuthbert, musiała opiekować się gromadką dzieci.
  • Dawid Copperfield – z woli ojczyma trafił do londyńskiej firmy sprzedającej wina.
  • Dziewczynka z zapałkami – zamarzła na ulicy. Nie mogła powrócić do domu, dopóki nie sprzedała zapałek.
  • Johnny (bohater Odszczepieńca Jacka Londona) – miał siedem lat, kiedy trafił do fabryki. Praca rozpoczynała się o świcie, kończyła o zmierzchu. I tak bez przerwy.

Dlaczego dzieci nie powinny pracować? Lista argumentów:

  • Najważniejszym zajęciem dziecka powinna być nauka. Praca odbiera czas konieczny na kształcenie.
  • Dzieci nie rozumieją znaczenia pracy, nie powinny być obciążane odpowiedzialnością za utrzymanie rodziny.
  • Praca w złych warunkach ma fatalny wpływ na zdrowie dziecka.
  • Podczas pracy w fabryce czy kopalni dziecko jest narażone na wypadki, nawet śmiertelne.
  • Dziecko nie potrafi bronić swych praw, jest więc nagminnie wykorzystywane przez pracodawców.
  • Dziecko potrzebuje miłości i opieki, natomiast w pracy spotyka się jedynie ze złością i rozkazami.
  • Zabawa jest konieczna dla właściwego rozwoju dziecka.

 

Czy znasz termin „syzyfowa praca”?

Co oznacza?
Syzyfowa praca to praca ciężka, bezcelowa, nieprzynosząca zamierzonego efektu. Ale, oczywiście, nie chodzi tu tylko o wtaczanie kamienia. Tak jak mitologiczny Syzyf wielu ludzi zmaga się z czymś, co jest silniejsze od nich, czego nie da się pokonać. A jednak próbują. Bo to właśnie ten wysiłek, nadzieja, walka z własnymi słabościami jest najważniejsza.

Uwaga! Określenia „syzyfowa praca” użył Stefan Żeromski w tytule swej powieści (Syzyfowe prace). Określenie to odniósł do pracy rusyfikatorów, którzy na próżno starali się oderwać młodzież od polskości – od języka, literatury, historii, tradycji. Wynarodowienie jednak nie udawało się – wciąż nowe pokolenia buntowały się przeciw zaborcom.

Skąd to określenie?
Z mitologii greckiej. Mit o Syzyfie to jeden z tych, które pamiętać trzeba! Syzyf był słynącym ze sprytu władcą Koryntu. Za zdradę sekretów boskich został skazany na śmierć. Zeus wysłał do niego boga śmierci Tanatosa, lecz Syzyf uwięził go, zabezpieczając przed śmiercią nie tylko siebie, ale i wszystkich ludzi. Zakłócił w ten sposób naturalny porządek świata. Bóg Ares uwolnił Tanatosa i zabił Syzyfa. Ten jednak użył kolejnego podstępu. Przed śmiercią nakazał żonie, aby nie urządzała mu pogrzebu. W podziemiach uprosił Hadesa, aby pozwolił mu na chwilę powrócić na ziemię i ukarać niedobrą żonę, która nie odprawiła należnych obrzędów. Powrócił na ziemię i wcale nie miał zamiaru wracać do Hadesu. Kiedy w końcu Hermesowi udało się go sprowadzić do krainy umarłych, bogowie skazali go na wieczną karę. W Tartarze miał wtaczać na górę ciężki głaz. Za każdym razem, kiedy Syzyf już docierał do szczytu, głaz wymykał mu się z rąk i staczał na dół. Syzyf musiał swoją mękę zaczynać od nowa.

Nie chodzi tu tylko o pracę!
Lecz o każdy rodzaj wysiłku. Walka z ciężką, nieuleczalną chorobą – to syzyfowa praca. Nauczanie kogoś zupełnie opornego na wiedzę – to także syzyfowa praca. Starania o to, aby na świecie nie było wojen i przemocy – niestety, to także niczym wysiłek Syzyfa. Uwaga! Syzyfową pracę nazywamy często bezcelową, a to kojarzy się z bezsensowną. Wymienione przed chwilą przykłady absolutnie nie są bezsensowne. Nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, ale walka, starania są najważniejsze. Syzyf nie rezygnował – za każdym razem, kiedy zaczynał wtaczać na górę swój głaz, miał nadzieję, że tym razem mu się on nie wymknie, że zdoła go wydźwignąć na szczyt. Wierzył i to dawało mu siłę. Podobnie jest z innymi syzyfami. Wierzą, że ich wysiłek ma sens.

Uparci jak Syzyf

  • Siłaczka, czyli Stasia Bozowska, bohaterka opowiadania Stefana Żeromskiego (Siłaczka). Chciała realizować pozytywistyczne hasło pracy u podstaw i poświęciła się nauczaniu na wsi. Mieszkała w strasznych warunkach. Swoją determinację i poświęcenie przypłaciła ciężką chorobą i śmiercią. A jej trud to zaledwie kropla w morzu potrzeb. Czyli syzyfowy wysiłek.
  • Powstańcy – z powstania listopadowego (1830), styczniowego (1863) czy warszawskiego (1944) lub powstania w getcie warszawskim (1943). Podjęli walkę nierówną, walczyli, mimo iż przegrywali, poświęcili się w zupełności idei, która byłą dla nich najważniejsza. W swym uporze są podobni do Syzyfa, ale jedynie w swym uporze – ponieważ trudno oceniać Syzyfa jako bohatera pozytywnego. A powstańców oraz Stasię Bozowską jak najbardziej tak.

Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego
Powieść i tytułem, i przesłaniem nawiązująca do wysiłku Syzyfa. Opowieść o uczniach i nauczycielach gimnazjum w Klerykowie, w czasach zaboru rosyjskiego. Określenie „syzyfowa paca” w tytule powieści można rozumieć na kilka sposobów. Praca rusyfikatorów, którzy chcą podporządkować sobie chłopców, jest pracą syzyfową, ponieważ chłopcy, jak kamień, wymykają im się spod kontroli. Syzyfową pracą jest też zmaganie się młodych bohaterów z własnymi problemami, rusyfikacją. Cały czas mają nadzieję, że ich wysiłek przyniesie efekty. Niewątpliwie zwycięstwem jest ukończenie gimnazjum, ale czy dalszy etap życia nie okaże się porażką tak jak w przypadku Syzyfa?

Syzyfowa praca – motyw literacki

Piszemy o syzyfowej pracy:

Czy w życiu współczesnego człowieka zdarzają się sytuacje, kiedy staje się niczym mitologiczny Syzyf?

Walka z chorobą, walka o wolność w okupowanym kraju, walka o wolność przekonań i swobodne życie. Takie sytuacje mogą przypominać wysiłek Syzyfa. Pod warunkiem że wskazany przez nas współczesny Syzyf jest uparty i nie poddaje się, mimo iż niejednokrotnie ponosi klęskę.

Wiara, miłość, nadzieja – która z trzech wartości może pomóc człowiekowi, podobnie jak Syzyf zmagającemu się z nadludzkim wysiłkiem? Uzasadnij swoje zdanie, przywołując przykłady z życia i literatury lub filmu.

Każda z tych wartości może stać się motorem dla Syzyfa (u tego mitologicznego najsilniejsza chyba była nadzieja, że trud zostanie zakończony). Z miłości do drugiego człowieka potrafimy wiele znieść, dla wiary poświęcić wszystkie swoje siły. A nadzieja? Towarzyszy wszystkim syzyfom, bez niej nie daliby rady.

„Potworny ciężar, bezsilność, ból” – spróbuj opowiedzieć o wysiłku Syzyfa z jego punktu widzenia.

Twoje wypracowanie może być opowiadaniem (zdecyduj, w którym momencie jest Syzyf, na dole góry czy tuż przed jej szczytem) lub potokiem myśli (nie mogą być jednak chaotyczne). Główną rolę w pracy będą odgrywały czasowniki związane z wysiłkiem oraz przymiotniki oddające ogrom pracy i uczucia zmagającego się z kamieniem Syzyfa.

 

Jakie problemy warto rozważyć?

  • Co jest, a co nie jest pracą?
  • Jaki jest sens pracy?
  • Jakie korzyści człowiek czerpie z pracy?
  • Czy praca jest wartością czy przekleństwem?
  • Czy praca może być równocześnie przyjemnością?
  • Czy można wykonywać pracę, której się nie znosi i do czego to prowadzi?
  • Czy można uzależnić się od pracy?
  • Czym grozi pracoholizm?
  • Do czego prowadzi brak pracy, bezrobocie?
  • Czy wartość człowieka mierzy się wykonaną pracą?
  • Kto jest, a kto nie jest dobrym pracownikiem?
  • Czy chodzenie do szkoły i odrabianie lekcji jest pracą?
  • Co sądzisz o pracy wykonywanej dobrowolnie/pod przymusem/bezinteresownie?
  • Czy wolontariat to praca?

 

Cytaty na temat pracy

Na smutki, cierpienia i nudy najlepszym lekarstwem jest praca.
Józef Ignacy Kraszewski

Gdzie praca, pilność na straży, tam bieda wejść się nie odważy.
Franciszek Karpiński

Każda praca ludzka ma swoją duszę.
Aleksander Świętochowski

Należy być optymistą na początku pracy, a krytycznym na końcu.
Ludwik Hirszfeld

Kto się skarży na pracę, ten życia nie pojął; ona jest wielką dźwignią, która porusza wszystko.
Józef Ignacy Kraszewski

Zobacz:

Praca – motyw literacki (materiał według chronologii epok)

Praca – jak o niej pisać?