Wiara – skąd się wzięła?

Nie po to bowiem chcę rozumieć, abym wierzył, lecz wierzę, aby rozumieć.
Św. Anzelm z Canterbury

Z potrzeby pytania o początki świata, o sens istnienia, o sposób na życie, o życie po śmierci. Na te same pytania odpowiedzi poszukuje krewniaczka wiary – filozofia. Ta jednak próbuje w naukowy sposób dociec prawdy. I na większość pytań nie potrafi dać odpowiedzi. Więcej zagadek rozwiązuje wiara. Wiara nie potrzebuje bowiem dowodów. Przyjmuje przekonanie o czymś bez potwierdzających to dowodów. Przyjmuje istnienie Boga, dogmatów wiary. Gdy stawia pytania, nie żąda na nie odpowiedzi. Opiera się na zaufaniu i nadziei.

Wierzenia starożytnych

Starożytne cywilizacje w różny sposób tłumaczyły sobie, jak powstał świat i kto odpowiada za jego kształt oraz los człowieka. Zapis wierzeń znajdujemy w mitologiach różnych narodów (np. Egipcjan, Greków) oraz w Biblii. Oto najważniejsze cechy dwóch religii wywodzących się ze starożytności, których źródłami są mitologia i Biblia.

Biblia

JUDAIZM religia monoteistyczna
Bóg – stwórca świata i człowieka, Pan zwany Jahwe, który zawarł przymierze z ludźmi – za zaufanie i posłuszeństwo obiecał pomoc i opiekę. Wymagania wobec człowieka zawarte zostały w dekalogu – dziesięciu przykazaniach spisanych na tablicach, które Bóg przekazał ludziom poprzez Mojżesza. Świętą księgą żydów jest Stary Testament. Z tej religii wyrosło chrześcijaństwo – jego wyznawcami zostali ci, którzy uwierzyli, że Jezus Chrystus był Bożym Synem zesłanym na ziemię po to, by odkupić ludzi i wskazać im drogę do zbawienia. Święta księga chrześcijan to Biblia (Stary Testament i Nowy Testament).

Mitologia

religia GREKÓW religia politeistyczna
Pierwszym bóstwem była Gaja – Ziemia. Potem pojawił się Eros, dzięki któremu kolejne bóstwa łączyły się w pary – Mrok i Noc, Jasność i Dzień. Ze związku Gai z Uranosem zrodziło się sześć córek i sześciu synów – zwanych tytankami i tytanami. Najstarszym był Okeanos, a najmłodszym Kronos, który odebrał ojcu władzę. W przyszłości spotkał go podobny los – z tronu zrzucił go Zeus. Najdostojniejsi i najwięksi bogowie mieszkali na Olimpie, ale swoich bogów miały też morza i oceany (których władcą był Posejdon) oraz świat podziemny (królestwo zmarłych, którym władał Hades). Bogów i bóstw było bardzo wielu. Swoje bóstwa miały żywioły, zjawiska atmosferyczne, a nawet różne dziedziny życia, takie jak handel, sztuka, rodzina. Bogowie byli tacy, jak ludzie – kierowali się emocjami, uprzedzeniami, mieli humory, bywali mściwi, okrutni. Różnili się od nich tylko nieśmiertelnością.

Skojarz fragmenty Biblii!

  • Stary Testament: opis stworzenia świata i człowieka, życie Adama i Ewy w raju oraz rzecz z owocem zakazanym, historia Kaina i Abla, opowieść o potopie i arce Noego, opowieść o wieży Babel, historia Mojżesza i jego przymierza z Bogiem (dekalog), historia o królu Dawidzie (i przypisywany mu zbiór psalmów).
  • Nowy Testament: narodzenie, życie i śmierć Jezusa Chrystusa, życie Świętej Rodziny, historia Jana Chrzciciela, historie dwunastu apostołów, wizja Sądu Ostatecznego z Apokalipsy św. Jana.

Najważniejsi bogowie greccy:

  • Afrodyta – bogini miłości i piękności; córka Zeusa i Dione; zrodzona z fal morskich; żona Hefajstosa.
  • Apollo – bóg wyroczni, przepowiedni i wróżb, patron wieszczów, poetów, opiekun muz; syn Zeusa i Latony; bardzo piękny, towarzyszyło mu 9 muz – opiekunek nauki i sztuki.
  • Ares – mściwy bóg wojny; syn Zeusa i Hery; kłótliwy i brutalny, niemiły bogom i ludziom.
  • Artemida – bogini łowów i lasów, płodności i śmierci, bliźniacza siostra Apolla.
  • Atena – bogini mądrości, sztuki, nauki oraz wojny w słusznej sprawie; córka Zeusa, wyskoczyła z jego głowy w pełnej zbroi.
  • Demeter – bogini płodności, rolnictwa i urodzaju.
  • Hades – brat Zeusa, król podziemi – świata zmarłych.
  • Hefajstos – bóg ognia i kunsztu kowalskiego; syn Zeusa i Hery; mąż Afrodyty, odprowadzał dusze do podziemi, kulawy bóg kowali, opiekun rzemiosł. Przygotowywał broń i zbroje dla bogów i herosów oraz pioruny dla Zeusa.
  • Hera – żona Zeusa; bogini małżeństwa i wierności małżeńskiej, opiekunka kobiet, którym pomagała rodzić i wychowywać dzieci, ale zazdrośnica.
  • Hermes – posłaniec bogów, bóg złodziei i kupców, bóstwo płodności; syn Zeusa i Mai.
  • Posejdon – brat Zeusa, bóg mórz. Trójząb służył mu do rozpętywania morskich burz.
  • Zeus – najwyższy bóg, pan nieba, błyskawic i piorunów.

 

Wiara – dziś

Zadania z podręczników

Poszukaj w różnych źródłach informacji na temat religii świata: chrześcijaństwa, judaizmu, islamu, buddyzmu i hinduizmu. Dlaczego ważna jest tolerancja religijna?

Największe religie świata:

  • chrześcijaństwo,
  • islam,
  • hinduizm,
  • judaizm,
  • buddyzm.

Chrześcijaństwo
Chrześcijaństwo wyznaje około 30 proc. ludności świata.

Czas powstania: rok narodzin Chrystusa wyznacza podział na dwa okresy historyczne. Wszystko, co działo się przed Jego narodzinami, to czasy przed naszą erą. Naszą erę można zaś nazwać cywilizacją chrześcijaństwa.

Postacie kultu: chrześcijaństwo jest religią monoteistyczną, zakładającą (podobnie jak judaizm), wiarę w tego samego Boga, ale głoszącą też nauczanie o Jezusie Chrystusie, Jego męczeńskiej śmierci i zmartwychwstaniu. Chrześcijanie wierzą, że dzięki ofierze Chrystusa też zmartwychwstaną i uzyskają życie wieczne. Chrześcijanie większości wyznań (m.in. katolicy i prawosławni) czczą także Maryję – Matkę Jezusa jako Bogurodzicę oraz świętych i aniołów.

Święta księga: Biblia – Stary Testament i Nowy Testament.

Cele dla wiernych: podobnie jak żydzi chrześcijanie uznają starotestamentowy dekalog, ale prócz dziesięciu przykazań głoszą przykazanie miłości – również wobec nieprzyjaciół.

Islam

Religia monoteistyczna, druga na świecie pod względem liczby wyznawców. Szacuje się, że jej wyznawcy to około 20 proc. ludności świata (głównie w Azji i Afryce).

Postacie kultu: słowo islam oznacza poddanie się Bogu – Allahowi. Za ostatniego proroka islam uznaje Muhammada. Przed Mahometem Allah miał zesłać wielu innych proroków (wśród nich postacie znane z Biblii: Adama, Abrahama, Mojżesza i Jezusa).

Święta księga: Koran, w którym zawarte jest ostateczne i niezmienne przesłanie Boga do ludzi.

Cele dla wiernych: muzułmanie zabraniają przedstawiania Boga w jakiejkolwiek postaci, gdyż uważają, że jest on niepodobny do nikogo i niczego. Pięć razy dziennie modlą się do niego z twarzą zwróconą w stronę Mekki. Do tego świętego miasta winni też odbyć przynajmniej jedną pielgrzymkę w życiu. Przywiązują wagę do postu (w czasie tzw. ramadanu muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia) i do jałmużny (część swych dochodów oddają biednym).

Hinduizm

Trzecia pod względem liczby wyznawców na świecie religia nie jest jednorodna. Ma wiele odłamów (z hinduizmu wywodzi się m.in. buddyzm). Jest dominującą religią na Półwyspie Indyjskim.

Główne bóstwo: bóg Brahma, który ma nieskończenie wiele wcieleń. Charakterystyczny dla tej religii jest kult świętych krów.

Święte księgi: Wedy.

Cele dla wiernych: religia ta zakłada, że wszystkie istoty żywe (nie tylko ludzie) mają dusze, które nie różnią się między sobą, tzn. dusza mrówki jest jakościowo taka sama jak dusza człowieka. Dusze te uczestniczą w ciągłym i nieskończonym procesie reinkarnacji – po śmierci przechodzą w inne ciało. W każdym wcieleniu powinny starać się żyć jak najlepiej, żeby w końcu osiągnąć jedność z Brahmą. Wyznawcy tej religii mają też kilka obowiązków do wypełnienia – powinni założyć rodzinę, wychować dzieci i odbyć pod koniec życia pieszą wędrówkę nad Ganges lub w inne święte miejsce.

Buddyzm

Czas i miejsce powstania: V w. p.n.e., Indie.

Postać kultowa: Budda (co oznacza „przebudzony”), ale nie jest to bóstwo. Buddyzm jest nietypową religią, gdyż większość jego odłamów nie zakłada wiary w bogów (nie twierdzi jednak, że bogów nie ma). Buddyzm jest bardzo różnorodny – dzieli się na wiele odłamów, szkół i tradycji.

Święte księgi: zbiór pism Tipitaka (zawierający nauki, wykłady Buddy, czyli sutry).

Cele dla wiernych: jedno główne zadanie – wykazywanie współczucia w stosunku do innych czujących istot (nie tylko ludzi). Człowiek ma zdążać do osiągnięcia oświecenia, dzięki któremu zrozumie, że cierpienie jest iluzją. Świat złudzeń, w którym tkwi człowiek, tworzą namiętności i emocje, z których trzeba się oczyszczać, by dotrzeć do prawdy.

Judaizm

Religia monoteistyczna ukształtowana ok. 1200 lat p.n.e. i wyznawana przez żydów (obecnie rozproszonych po całym świecie, z największą liczbą w Izraelu i Stanach Zjednoczonych). Z judaizmu wyrosło chrześcijaństwo. Podstawową różnicą między chrześcijanami a żydami jest to, że żydzi nie uznają Jezusa Chrystusa jako Syna Bożego i nie uznają jego kultu.

Wyobrażenia Boga: podstawą judaizmu jest wiara w jednego Boga uznawanego za stwórcę świata i opiekuna człowieka. Bóg ten zawarł z ludem Izraela przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się Jego nakazom.

Święta księga: Biblia – Stary Testament.

Cele dla wiernych: przestrzeganie dekalogu oraz oczekiwanie na przyjście Mesjasza – zbawiciela świata (za którego nie uznali Jezusa Chrystusa).

 

Bóg Jaki jest? Kim jest?

Bóg jest Stwórcą świata, Ojcem wszystkiego

Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował;
(…)
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi!
Jan Kochanowski, Pieśń XXV

Bóg – nieśmiertelny Pan, ma pod swą opieką całe stworzone przez siebie dzieło. Również człowiek może korzystać z Jego dobroci i miłości.

Bóg jest artystą

Świat stworzony przez Boga jest najpiękniejszym dziełem sztuki, dziełem doskonałym. Zaprojektował go jak architekt, uhaftował gwiazdami i ciałami niebieskimi, upiększył darami natury, takimi jak zioła, kwiaty, owoce, rosa.

Bóg jest niewidzialny, Bóg jest Miłością
Bóg się ukrył dlatego by świat było widać
gdyby się ukazał to sam byłby tylko
kto by śmiał przy nim zauważyć mrówkę (…)
miłość której nie widać
nie zasłania sobą
Jan Twardowski, Świat

Bóg jest Stwórcą świata, więc musi być większy i piękniejszy od wszystkiego, co stworzył. Nie chce jednak skupiać uwagi człowieka na sobie. Woli, żeby człowiek widział piękno w tym, co potrafi dostrzec w świecie. Chciałby także, żeby człowiek potrafił znajdować sens życia nie tylko w tym, co piękne, ale i w tym, co bolesne. Źródłami wiedzy o świecie i o Bogu jest bowiem nie tylko rozkosz, ale i cierpienie. Bóg jest największą miłością, bo odsłania człowiekowi wszystkie tajemnice świata.

Bóg jest niepojęty i niepoznany

Jam jest, którym jest.
Księga Wyjścia 3,14

Oko śmiertelne Boga nie widziało,
Prózno by się tym kiedy chlubić miało.
Jan Kochanowski, Pieśń III

Poznanie Boga jest niemożliwe – jest On niepojęty, dlatego człowiekowi na ziemi nie uda się nigdy poznać Jego tajemnicy. W niektórych religiach, np. w judaizmie, zakazuje się nawet wypowiadać Jego imienia. Bóg nie wyjawił Mojżeszowi swojego imienia. Słowa, które Bóg wypowiedział do Mojżesza: „Jam jest, którym jest”(w skrócie YHWH) występują jeszcze na kartach Starego Testamentu około 600 razy.

Bóg jest wymagający wobec człowieka

Aby utrzymać w świecie ustalony przez siebie ład, Bóg stawia człowiekowi wymagania. Zapisane zostały w postaci dekalogu – na kamiennych tablicach, które Bóg przekazał na górze Synaj przedstawicielowi ludzi – Mojżeszowi. Starotestamentowe przykazania potwierdził Jezus Chrystus, wygłaszając kazanie niedaleko miejscowości Kafarnaum na górze nazwanej potem Górą Błogosławieństw. Sformułował wtedy osiem błogosławieństw, do których powinni dążyć ludzie.

 

Cechy Boga

  • wszechmocny
  • potężny
  • wiekuisty
  • wieczny
  • nieśmiertelny
  • kochający
  • mądry
  • przenikliwy
  • dobry
  • sprawiedliwy
  • niezmierzony
  • łaskawy
  • szczodrobliwy
  • opiekuńczy
  • troskliwy
  • wymagający
  • niepojęty
  • niepoznany

 

Ludzie wobec Boga

Jakie postawy przyjmują wobec Boga ludzie? Jaka jest ich wiara?

Dostrzegają piękno świata i dziękują Bogu

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?
Jan Kochanowski, Pieśń XXV

Oddają hołd Bogu i chwalą Boga za Jego dzieło

Kiedy ranne wstają zorze,
Tobie ziemia, Tobie morze,
Tobie śpiewa żywioł wszelki,
Bądź pochwalon, Boże wielki!
Franciszek Karpiński, Pieśń poranna

W darze Boga znajdują ideał, dzięki któremu stają się lepsi

Dzień taki szczęśliwy.
Mgła opadła wcześnie, pracowałem w ogrodzie.
Kolibry przystawały nad kwiatem kapryfolium.
Nie było na ziemi rzeczy, którą chciałbym mieć.
Nie znałem nikogo, komu warto byłoby zazdrościć.
Co przydarzyło się złego, zapomniałem.
Nie wstydziłem się myśleć, że byłem kim jestem.
Nie czułem w ciele żadnego bólu.
Prostując się, widziałem niebieskie morze i żagle.
Czesław Miłosz, Dar

Gdy człowiek dostrzega piękno świata – dzieła Boskiego, czuje się szczęśliwy i spełniony. Znajduje spokój sumienia, potrafi pogodzić się ze sobą i ludźmi. Wyzbywa się negatywnych emocji, takich jak chciwość i zazdrość. Potrafi zapomnieć o złych sprawach, które go zraniły. Rozumie, że jego życie jest Boskim darem, za które trzeba dziękować.

 

Zadania z podręcznika

Wyjaśnij tytuł utworu Dar Czesława Miłosza.

Darem jest życie, które Bóg ofiarowuje człowiekowi. Darem jest każdy dzień. Darem jest życie w czystości sumienia.

Modlą się do Boga, powierzając mu swoje sprawy

Wszystkie nasze dzienne sprawy
Przyjm litośnie, Boże prawy!
(…)
Odwracaj nocne przygody,
Od wszelkiej broń nas szkody,
Miej nas zawsze w swojej pieczy,
Stróżu i Sędzio człowieczy!
Franciszek Karpiński, Pieśń wieczorna

Bóg jest przy człowieku w każdej chwili. Gdy tylko potrzeba Jego pomocy, interwencji, człowiek może się do Niego zwrócić w modlitwie, powierzyć Mu swoje troski i problemy, prosić o pomoc i opiekę.

Dziękują za różnorodność świata

Dziękuję Ci że nie jest wszystko tylko białe albo czarne
(…)
za to
że niestałość spełnia swe zadanie
i ci co tak kochają że bronią błędów
tylko my chcemy być wciąż albo albo
i jesteśmy na złość stale w kratkę
Jan Twardowski

Skarżą się i zwierzają ze swoich trosk

Smutno mi, Boże…

Juliusz Słowacki oddalony od matki i ojczyzny wznosi do Boga słowa skargi i tęsknoty.

Proszą o pomoc

Ojcze nasz, którego nie ma,
Którego imienia nikt nawet nie wzywa (…)
bądź

Stanisław Barańczak, nn próbuje sobie przypomnieć słowa modlitwy

W wierszu pełno jest aluzji do rzeczywistości w komunistycznej Polsce, kiedy wiara była zakazana, kiedy próbowano Boga ośmieszyć, odebrać ludziom. Poeta wie, że ci, którzy teoretycznie poddali się propagandzie i rzekomo uwierzyli, że Boga nie ma, i tak w głębi serca odmawiają swoją „ateistyczną” modlitwę do Boga. Bo w tej szczególnej sytuacji zniewolenia człowiek:

musi wierzyć, żeś jednak jest,
musi wierzyć, żeś jest, aby przespać
tę jeszcze jedną noc.

Przyjmują z pokorą wszystko, czym doświadczy ich Bóg

Biblijny Hiob to symbol silnej wiary i bezgranicznego zaufania do Boga. Hiob stracił wszystkie swoje dzieci: siedem synów i trzy córki. Mimo spadających na niego nieszczęść, nie zwątpił w Boga. Zachował wiarę, pokorę, ufność, miłość. Nawet w najstraszniejszym bólu i chorobie potrafił wykazać się pełnią człowieczeństwa. Kierował się zasadą: „Cała nasza moralność polega na tym, żeby dziękować Bogu nie tylko za dobro, ale również za zło, jakie nam zsyła”.

Sprzeciwiają się woli Boga poprzez grzech

Jako pierwsi nieposłuszeństwem wobec Boga, złamaniem Bożego zakazu zgrzeszyli Adam i Ewa. Za namową szatana Ewa zerwała jabłko z zakazanego drzewa. Zostali za to ukarani wygnaniem z raju. Ich potomkowie niejednokrotnie wykazali się jeszcze nieposłuszeństwem wobec Boga. Np. budowniczowie wieży Babel nie potrafili dobrze wykorzystać mądrości danej im przez Boga. Zgrzeszyli pychą, bo nadmiernie uwierzyli w swoje możliwości. Postanowili zbudować wieżę tak wysoką, żeby dosięgnąć nieba. Bóg ukarał ich pomieszaniem języków. Ludzie nie mogli porozumieć się ze sobą i kontynuować budowy. Rozdzielili się na różne narody i rozeszli po świecie.

W rozpaczy wątpią w Boga, podważają Jego istnienie

Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości.
Jan Kochanowski, Tren X

Apostrofa skierowana do zmarłej córki podważająca jej istnienie po śmierci jest zarazem zwątpieniem w istnienie Boga, załamaniem się wiary zrozpaczonego ojca. Taka postawa zdarza się ludziom wierzącym, których dotknęły ciężkie przeżycia, np. śmierć bliskiej osoby. Kiedy Bóg doświadcza człowieka, ten nie zawsze potrafi znaleźć w sobie siłę i wiarę. Nie umie zaufać Bogu i odwraca się od Niego albo wątpi w Jego istnienie. Ale często wraca do Boga, po buncie i wielkim kryzysie religijnym odnajduje swoją wiarę.

Czasem zapominają o Bogu

My, nieposłuszne, Panie, dzieci Twoje,
W szczęśliwe czasy swoje
Rzadko Cię wspominamy.
Tylko rozkoszy zwykłych używamy.
Jan Kochanowski, Tren XVIII

W chwilach szczęścia człowiek potrafi zapomnieć o Bogu. Nie pamięta, czyją zasługą są łaski, których doświadcza. Nie potrafi dziękować. Popełnia grzechy. Zwraca się do Niego dopiero w potrzebie, w trudnych chwilach. Tak jak w przysłowiu: „Jak trwoga, to do Boga”.

Odwracają się od Boga, odchodzą od Niego

Niektórzy uznają, że nie są w stanie sprostać trudnym wymaganiom Boga. Postanawiają odejść od Niego i żyć na własny rachunek. Wielu z nich błądzi, gubi się w zasadach moralnych, które sami sobie wyznaczają. Ale zawsze mogą wrócić do swojego Ojca – tak jak syn marnotrawny z nowotestamentowej przypowieści. Musiał przekonać się na sobie, że nie potrafi żyć inaczej, niż nauczył go Ojciec.

 

Ludzie, którzy uwierzyli

W wierze chrześcijańskiej za osoby, które najpełniej wcieliły w życie słowa Chrystusa, uznaje się świętych. Szczególnym kultem otaczano świętych w średniowieczu. Służyły temu legendy rozpowszechniane na temat życia świętych. W literaturze wyodrębnia się cały dział poświęcony świętym i ich żywotom – nazywa się go literaturą hagiograficzną. Różne były wyobrażenia o życiu w świętości. Dla jednych idealnym świętym był Aleksy, który się umartwiał, dla innych męczennik św. Wojciech, a jeszcze dla innych św. Franciszek, którego życie polegało nie tylko na ascezie, ale i na pomocy bliźniemu. Najbliższa dzisiejszemu pojmowaniu świętości jest postawa franciszkańska. Poezja, sztuka i literatura ma także swoich ulubionych świętych, których niewielką galerię przedstawiamy niżej.

Dawid
Dawid – król Izraela, według tradycji żydowskiej autor wielu starotestamentowych psalmów. Żył na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e.

Wywodził się z prostego ludu – był pasterzem słynącym z pięknego śpiewu i gry na harfie. Był człowiekiem bezgranicznie ufającym Bogu. Dzięki silnej wierze wygrał pojedynek z olbrzymim Goliatem.

Nikt nie wierzył w zwycięstwo młodego Dawida. Ten jednak, ufając w pomoc Boga, któremu Goliat urągał, postanowił bronić honoru Hebrajczyków. Nie założył nawet zbroi, by bronić się przed ciosami olbrzyma. Stanął przed nim w płóciennych łachmanach, a jego broń stanowić miały zwykły kij, proca oraz nadzieja, którą złożył w Bogu. Wyśmiany i wyszydzany przez Goliata Dawid szybko pokonał przeciwnika – zabił go kamieniem z procy, a następnie odciął mu głowę. Na widok tego wielkiego triumfu Dawida i Jego Boga Filistyni uciekli z pola bitwy.

Sebastian – święty dowódca
Żył na przełomie III i IV wieku, w czasach Cesarstwa Rzymskiego. Był ważnym dowódcą w wojsku cesarza Dioklecjana – prześladowcy chrześcijan. Sam jednak pomagał więzionym chrześcijanom, a w końcu został chrześcijaninem. Za to Dioklecjan skazał go na śmierć. Na rozkaz cesarza Sebastian został przeszyty strzałami przez łuczników, którzy sądząc, że nie żyje, pozostawili jego ciało. Sebastian jednak przeżył okrutne tortury. Gdy odzyskał siły, zamiast uciekać i szukać schronienia – jak radzili mu przyjaciele – stawił się przed obliczem Dioklecjana, by uświadomić mu zło, jakie wyrządza. Na rozkaz cesarza został zatłuczony maczugami, a jego ciało wyrzucone zostało do publicznej kloaki. Później ciało Sebastiana pogrzebano w katakumbach obok zwłok apostołów.

Św. Franciszek z Asyżu – biedaczyna z wyboru
Człowiek, który wyznaczył zupełnie nową drogę do świętości. Żył w latach 1181–1226. Syn bogatego kupca, mógł więc Franciszek zająć się pomnażaniem swojego majątku, ale rozdał wszystko, co posiadał ubogim i spędził resztę życia, niosąc pomoc chorym i potrzebującym. Założył zakon braci mniejszych, czyli zakon franciszkanów. Przypisywano mu umiejętność rozmawiania z ptakami i zwierzętami, które uznawał za swoich braci. Chwalił Boga za dzieło stworzenia i nakazywał to wszystkim istotom. Żyjąc w ubóstwie i pokorze, pomagając innym, dał piękne świadectwo wiary. Postawa św. Franciszka i jego naśladowców (do których należała także Matka Teresa z Kalkuty) wzbudza szacunek wielu ludzi, również tych niewierzących w Boga.
Poświecono mu wiele dzieł malarskich (np. cykl fresków Giotta) i literackich (zbiór 53 opowieści pt. Kwiatki św. Franciszka oraz wiele wierszy autorstwa m.in. Jana Twardowskiego, Anny Kamieńskiej).

Św. Wojciech
Choć był Czechem, uznawany jest za jednego ze świętych patronów katolickiej Polski. Został zamordowany w 997 r. w czasie misji chrystianizacyjnej na ziemiach Prusów. Zabity przez uderzenie toporem lub włócznią w serce. Odciętą i nabitą na pal głowę misjonarza wykradł i przewiózł do Gniezna jeden z mieszkańców Pomorza. Resztę ciała wykupił i pochował w Gnieźnie (ustanowionym archidiecezją) Bolesław Chrobry. Wojciech został bardzo szybko kanonizowany – już w 999 r., a w roku następnym pielgrzymkę do jego grobu odbył cesarz Otto III, co miało ogromne znaczenie polityczne dla Polski. Życie i męczeństwo św. Wojciecha przedstawiają sceny na Drzwiach Gnieźnieńskich, odlanych w spiżu ok. 1127 r.

Św. Jadwiga Andegaweńska (1374–1399)
Jako 10-letnia dziewczynka koronowana na króla Polski, a w wieku 12 lat została żoną starszego o 23 lata Władysława Jagiełły. Zmarła w wieku 25 lat, pochowana została w katedrze wawelskiej. Cały naród widział w niej opiekunkę i orędowniczkę. Choć od razu po śmierci otoczona kultem, nie tak szybko została świętą. Błogosławioną została ogłoszona dopiero przez papieża Jana Pawła II w 1979 r., a świętą w 1997 r.

Dokonania Jadwigi:

  • Z jej polecenia przetłumaczono na polski Biblię i inne dzieła religijne.
  • Niedługo przed śmiercią Jadwiga pomogła w odnowieniu uczelni krakowskiej – na ten cel przeznaczyła swoją biżuterię i swoje insygnia królewskie.
  • Przez swój ślub z Jagiełłą doprowadziła do chrystianizacji Litwy.
  • Za jej wstawiennictwem u papieża powstała diecezja w Wilnie.
  • Fundowała kapłanom naczynia i szaty liturgiczne.
  • Dzięki niej na krakowskim uniwersytecie powstał Wydział Teologiczny.
  • Zakładała szpitale, pomagała chorym i biednym.
  • Wielokrotnie broniła chłopów w sporach z magnaterią polską i z samym królem.
  • Wiele razy zażegnywała konflikt z zakonem krzyżackim.

 

Rycerze w służbie Boga

Św. Jerzy – patron rycerzy i harcerzy
Okrutnie torturowany i zamordowany został za zdarcie antychrześcijańskiego edyktu cesarza Dioklecjana na początku IV w. W legendach i sztuce przedstawiany jest jako rycerz walczący ze smokiem, co dziś odczytuje się jako symbol walki z pogaństwem i grzechem. Gdy żarłoczny gad zażądał jako ofiary córki władcy pewnego miasta, przeciwstawił się mu przejeżdżający tamtędy Jerzy. Podobnie jak biblijny Dawid, ufając Bogu, św. Jerzy stanął do walki z olbrzymim smokiem, głosząc chwałę Chrystusa. Zabijając gada, wybawił księżniczkę i całe miasto. Sam zaś okrył się wielką chwałą, która przyniosła mu zaszczyt patronowania wszystkim rycerzom.

Rycerze Okrągłego Stołu
Ich celem było znalezienie św. Graala – kielicha, z którego pił Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy i do którego zebrano później krew ukrzyżowanego Syna Bożego. W czasie swoich wędrówek rycerze Okrągłego Stołu chwalili imię Boga i swojego króla Artura. W ich rycerski kodeks wpisana była pomoc ubogim, ochrona kobiet i prawość zachowania.

Rycerze Karola Wielkiego
W średniowieczu ludzie wierzyli, że władza królewska pochodzi od Boga. Król był Bożym namiestnikiem na ziemi, więc jego poddani, zachowując wierność Bogu, musieli podporządkowywać się woli władcy. Zadaniem władcy była obrona wiary i szerzenie jej na pogańskich terenach. Nawracanie to rozumiano jako walkę zbrojną z niewiernymi. Taką „świętą” wojnę prowadzili np. rycerze króla Karola Wielkiego (VIII–IX w.) z Saracenami – wyznawcami islamu. Rycerzem poległym w czasie walki z niewiernymi był bohater Pieśni o Rolandzie. I choć dzisiejsze pojmowanie szerzenia wiary jest inne od średniowiecznego, Roland był uznawany za bohatera, który zginął w imię Boże i dla Bożej chwały. Wierzono, że poległego za wiarę rycerza czeka zbawienie i nagroda w niebie.

Św. Maryja – Matka Jezusa, Królowa Polski
Szczególnym kultem w Polsce otaczana jest Matka Boska – Matka Jezusa Chrystusa. Najważniejszym miejscem jej kultu jest Jasna Góra w Częstochowie.

Bogurodzica – hymn polskich rycerzy
Choć pieśń ta nie powstała z myślą o rycerzach, stała się hymnem stanu rycerskiego przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Śpiewali ją polscy rycerze przed bitwą na polach Grunwaldu, powierzając swój los Matce Boskiej – dziewicy Maryi i prosząc o życie w raju w razie śmierci. Śpiewano ją także w następnych latach i wiekach – na pewno przed bitwą pod Warną (w 1444 r.) i pod Wiedniem (w 1683 r.).

 

Zadania z podręcznika

Matce Boskiej hołd oddał Adam Mickiewicz. Poświęcił Jej fragmenty inwokacji rozpoczynającej Pana Tadeusza.

Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
(Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu),
Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.
(…)

Kto jest adresatką powyższego fragmentu inwokacji? Określ charakter kierowanych do niej słów (czy są to np. wyznania, żądania, podziękowania, czy jeszcze co innego). Które słowa decydują o charakterze wypowiedzi?

Adresatką fragmentu inwokacji jest Matka Boska, do której postać mówiąca kieruje apostrofy. Elementy biograficzne świadczą o tym, że narratorem jest sam Adam Mickiewicz, co potwierdzają badacze życia i twórczości autora Pana Tadeusza. Przywołanie znanych z cudów wizerunków Matki Chrystusa – na Jasnej Górze w Częstochowie, Ostrobramskiej w Wilnie oraz Zamkowej z cerkwi na Górze Zamkowej w Nowogródku – nie jest przypadkowe. Obrazy te kojarzą się ze wspomnieniami z dzieciństwa – z cudownym ocaleniem. Jako dziecko Adam wypadł przez okno i stracił przytomność. Wtedy jego matka ofiarowała go Najświętszej Pannie, dzięki czemu odzyskał siły i zdrowie. Po raz drugi Adam został ocalony, gdy topił się w Niemnie. Teraz narrator wierzy, że dzięki Matce Boskiej on i inni emigranci będą kiedyś mogli wrócić do kraju. Na razie przenosi się tam w inny sposób – pisze dzieło, dlatego prosi Matkę Boską o pomoc, o natchnienie, o jak najwięcej obrazów ojczyzny. Słowa skierowane do Niej mają charakter dziękczynny oraz błagalny – autor prosi Ją o pomoc w pisaniu dzieła i przywrócenie wspomnień.

 

Wiara w lekturach

  • Sofokles, Antygona – trudny wybór: wiara czy patriotyzm?
    Obowiązek wobec ojczyzny nakazuje posłuszeństwo nowemu królowi Teb, ale wiara nakazuje pochówek brata, który zdradził ojczyznę. Antygona wybiera wiarę, skazując się tym samym na śmierć.
  • Henryk Sienkiewicz, Potop – obrona Jasnej Góry – źródła polskiej wiary.
    Potop szwedzki kończy się klęską w momencie uderzenia Szwedów na Jasną Górę. Polacy budzą się do walki nie tylko o najświętsze polskie sanktuarium, ale o całą ojczyznę. Dawne winy, w tym zdradę narodową, na szańcach Jasnej Góry odkupuje Andrzej Kmicic.
  • Molier, Świętoszek – protest przeciwko obłudzie religijnej.
    Kompromitacja wiary, która jest jedynie deklarowana, a nie wprowadzona w życie. Tytułowy świętoszek udaje człowieka wierzącego, aby zdobyć majątek swojego naiwnego dobrodzieja.
  • Bolesław Prus, Faraon – wiara narzędziem politycznym.
    Świat wierzeń starożytnych Egipcjan. Kapłani wykorzystują niewiedzę poddanych oraz ich wiarę do własnych celów, do zdobycia władzy i ograniczenia rządów faraona.
  • Henryk Sienkiewicz, Quo vadis – początki chrześcijaństwa.
    Świat chrześcijan głoszących miłość do wszystkich ludzi zmienia oblicze rozpustnego Rzymu. Marek Winicjusz dojrzewa do miłości, do chrześcijaństwa i staje się świadkiem Chrystusa. Również innych Rzymian przekonują nauki głoszone przez uczniów Jezusa. Nie wyrzekają się wiary nawet w obliczu prześladowań i śmierci.
  • Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy – walka o ojczyznę i wiarę z zakonem krzyżackim.
    Ci, którzy zostali powołani do szerzenia i obrony wiary, stają się jej wrogami. Wielu zakonników krzyżackich jest nawet zaprzeczeniem chrześcijaństwa. Są okrutni, podstępni, żądni władzy, mściwi, zarozumiali, bezduszni. W bitwie pod Grunwaldem stawia im czoło polskie i litewskie rycerstwo.
  • Karol Dickens, Opowieść wigilijna – Boże Narodzenie czasem dobroci i przemiany.
    Człowiek bez wiary, bez miłości do ludzi, bez nadziei nagle otrzymuje szansę na zmianę swojego życia. Dzięki duchom, które odwiedzają go w święta Bożego Narodzenia, może przywrócić swemu życiu sens, wyposażyć je w wartości, stać się dobrym człowiekiem.

 

Wiara – jaka jest?

W oczach poetów

Wiara w poezji Jana Twardowskiego

Jan Twardowski to niezwykły ksiądz-poeta. W swojej poezji nieustannie porusza temat wiary. Ale wiara w jego pojęciu nie jest czymś napuszonym, sztucznym, dalekim od człowieka. Boskość możemy zobaczyć w każdym żyjątku, w mrówce, ważce, biedronce, w źdźble trawy (echa franciszkanizmu). Uczyć się wiary można nie z traktatów filozoficznych czy teologicznych dysput. Najlepiej pokażą nam ją dzieci, które zawsze „Jezus brał z powagą na kolana” (wiersz O maluchach) i prości ludzie (wiersz wiara zdziwienie):

Boże broń wiary prostych ludzi
nie wyuczonej na lekcjach
nie przepytanej i sprawdzonej że w sam raz

Ksiądz Jan Twardowski ma świadomość, że takie proste pojmowanie wiary prawdopodobnie przejdzie kryzys. Dziecięca wiara musi się załamać, zanim przejdzie w fazę wiary głębokiej i pełnej (wiersz dzieciństwo wiary):

proszę ciebie moja wiaro malutka
powiedz swojej starszej siostrze – wierze dorosłej
żeby nie tłumaczyła
– dopiero wtedy można naprawdę uwierzyć
kiedy się to wszystko zawali

 

Wiara w poezji Czesława Miłosza

Czesław Miłosz wiele utworów poświęcił sprawom wiary, moralności, śmierci i Sądu Ostatecznego. W Waszych podręcznikach powtarza się niezwykły cykl wierszy, które noszą tytuły zaczerpnięte z Pierwszego listu do Koryntian św. Pawła, zwanym najpiękniejszym hymnem o miłości: Wiara, Nadzieja i Miłość. Oto fragment utworu Wiara:

Wiara jest wtedy, kiedy ktoś zobaczy
Listek na wodzie albo kroplę rosy
I wie, że one są – bo są konieczne.
(…)
Wiara jest także, jeżeli ktoś zrani
Nogę kamieniem i wie, że kamienie
Są po to, żeby nogi nam raniły.

 

Zadania z podręcznika

Postaraj się rozwinąć zdanie: Wiara to… w taki sposób, jak zrobiłaby to osoba mówiąca. NIE POWTARZAJ słów wiersza. Możesz wykorzystać sformułowania wybrane spośród następujących: pogodzenie się, zgoda, sens, natura, pokora, skromność, poczucie, służba, posługa, rzeczywistość.

  • Wiara to pogodzenie się z takim stanem rzeczy, jaki jest, z takimi zdarzeniami, które nas doświadczają.
  • Wiara to zgoda na to, co niesie nam życie, nawet na ból, cierpienie. Najpełniejszy wymiar wiary w takim rozumieniu osiągnął Hiob.
  • Wiara to znalezienie sensu we wszystkim, co nas spotyka.
  • Wiara to pokora i ufność wobec Boga, Jego woli i naszego przeznaczenia.

Zaproponuj czasowniki (w formie bezokoliczników), którymi mógłbyś opisać wiarę.

  • Wierzyć = ufać, wyznawać, przyjmować za prawdę, nie wątpić, kochać, mieć nadzieję.

Poszukaj antonimów wiary.

  • Pogaństwo, bezbożność, zwątpienie, sceptycyzm, ateizm.

 

Słowa i wyrażenia związane z wiarą

Wiara – przeświadczenie, przekonanie, pewność, że coś jest prawdą, że coś jest słuszne; ufność, że coś się spełni, wierzenie w coś; przeświadczenie o prawdziwości dogmatycznych twierdzeń oparte na uznawaniu ich za objawione przez Boga; religia, wyznanie.

  • Przywracać komuś wiarę w cuda.
  • Stracić wiarę w kogoś, coś.
  • Coś budzi, pobudza wiarę w kimś.
  • Czyjeś słowa tchną wiarą.
  • Wiara góry przenosi.
  • Bezgraniczna, głęboka, gorąca, mocna, niewzruszona, płomienna, prawdziwa, ślepa, żarliwa wiara.
  • Wiara w Boga, w bóstwo.
  • Nawrócić kogoś na jakąś wiarę.
  • Odstąpić, odejść od jakiejś wiary.
  • Przyjąć, wyznawać jakąś wiarę.
  • Umacniać się, utwierdzać się w wierze.
  • Wyprzeć się wiary.
  • Pokładać wiarę w kimś, w czymś – ufać, wierzyć komuś; liczyć na kogoś, na coś.
  • Przyjmować coś na wiarę – przyjmować coś bez dowodu, ufając czyjemuś zapewnieniu, polegając na czyimś słowie.
  • Człowiek małej wiary – o kimś niedowierzającym, nieskorym do uwierzenia, wierzenia w coś, niemającym zaufania do kogoś.
  • Akt wiary – czyn, wypowiedź, będące świadectwem czyichś przekonań.
  • Wyznanie wiary – zbiór ważniejszych twierdzeń religijnych przedstawionych jako prawdy objawione; mający także formę modlitwy.
  • Wierzyć – przyjmować, uznawać coś za prawdę; być przekonanym o czymś.
  • Wierzyć święcie – wierzyć (w coś) niezachwianie, całkowicie.
  • Być głęboko wierzącym.

 

Gatunki literackie związane z motywem WIARY

Hymn – odmiana pieśni, utwór patetyczny (o bardzo podniosłym, uroczystym nastroju), poświęcony czyjejś chwale (najczęściej na cześć bóstwa lub Boga, do którego wznoszono apostrofy). Starożytni chwalili w hymnach np. bogów olimpijskich, a od czasów chrześcijańskich ludzie układali pieśni pochwalne wznoszone do Boga. Boga chwalili w hymnach poeci różnych epok – np. Jan Kochanowski napisał pieśń – hymn Czego chcesz od nas, Panie…

Skojarz! Cechy hymnu w utworze Czego chcesz od nas, Panie…:

  • utwór adresowany do Boga (do Niego skierowane są liczne apostrofy),
  • utwór wyraża uczucia zbiorowości (zbiorowy podmiot liryczny),
  • podniosły, uroczysty ton.

Mit – opowieść wyjaśniająca powstanie, istnienie i rozwój wszechświata, istnienie bóstw, losu człowieka. W micie obecne są elementy nadprzyrodzone, fantastyczne, symboliczne.

Psalm – rodzaj pieśni religijnej stworzonej przez Żydów. W Starym Testamencie znalazło się 150 psalmów. Autorstwo wielu z nich przypisuje się Dawidowi – izraelskiemu królowi żyjącemu na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. Psalmy tłumaczyło wielu wybitnych poetów, m.in. Jan Kochanowski (zbiór psalmów przetłumaczonych przez niego nazywa się Psałterzem Dawidowym), Leopold Staff i Czesław Miłosz.

Rodzaje psalmów:

  • dziękczynne,
  • pochwalne,
  • lamentacyjne,
  • prorocze,
  • błagalne,
  • pokutne.

Przypowieść (inaczej: parabola) – opowieść, która ma sens dosłowny i przenośny (szerszy, symboliczny). W Nowym Testamencie przypowieści (o siewcy, dobrym Samarytaninie) opowiadał Chrystus. Przypowieść przedstawia sytuację, która dotyczy nie tylko ukazanych w niej osób i miejsc – może się przydarzyć każdej osobie, w każdym miejscu na ziemi. Z takiej historii trzeba wyciągnąć jakiś wniosek (przypowieść jest dydaktyczna jak bajka).

 

Najsłynniejsze miejsca kultu religijnego

Mekka
Najświętsze miasto muzułmanów, dostępne tylko dla wyznawców islamu, którzy wierzą, że jest to miejsce urodzenia Mahometa. Położone w zachodniej części Arabii Saudyjskiej, u podnóża masywu górskiego Dżabal al-Karnajt.

Ściana Płaczu zwana też Murem Zachodnim – najświętsze miejsce judaizmu, jedyna zachowana pozostałość Świątyni Jerozolimskiej odbudowanej przez Heroda. W świątyni tej przechowywana była Arka Przymierza, czyli drewniana skrzynia z tablicami dekalogu, które Mojżesz otrzymał od Boga na górze Synaj. Nazwa Ściana Płaczu pochodzi od żydowskiego święta opłakiwania zburzenia świątyni przez Rzymian, obchodzonego corocznie w sierpniu. Wierni zgodnie z tradycją wkładają między kamienie ściany karteczki z prośbami do Boga.

Hagia Sofia – kościół pod wezwaniem Świętej Mądrości, jednego z atrybutów Boga, w Stambule (dawny Konstantynopol). Wspaniała świątynia bizantyjska ufundowana przez Justyniana I Wielkiego, wybudowana w latach 532–537. Kościół ten wielokrotnie płonął, był uszkadzany przez trzęsienia ziemi, ograbiany i niszczony, jednak za każdym razem szybko go remontowano. Po zajęciu Konstantynopola przez Turków w 1453 r. zamieniony na meczet. Obecnie muzeum.

Bazylika św. Piotra w Rzymie
Zbudowana w latach 1506-1626 rzymskokatolicka bazylika na placu św. Piotra w Watykanie stoi na miejscu ukrzyżowania i pochówku św. Piotra, pierwszego papieża uznawanego za ojca Kościoła chrześcijańskiego. Znajdują się w nim także groby innych papieży, w tym Jana Pawła II. Jest to największy kościół na świecie (powierzchnia: 23 000 m˛, długość: 211 m, długość wewnątrz: 186 m, wysokość pod kopułą: 132,5 m).

Katedra Notre-Dame w Reims
Najsłynniejsza katedra gotycka, miejsce koronacji wielu francuskich królów. Dwuwieżowa fasada katedry przypomina swym wyglądem fasadę paryskiej Notre-Dame. Zachwyca ogromnymi rozetami i strzelistymi oknami, w których znajdują się witraże Marca Chagalla.