Poezja – jak wszystkie inne dziedziny – uległa wpływom nowej epoki.
- Cóż stało się tematem poezji?
Oto wkroczyły do świata liryki: technika, miasto, maszyny, tłum.
- Nowe kierunki, propagujące nowe formy to:
- ekspresjonizm,
- awangarda poetycka,
- futuryzm,
- dadaizm,
- nadrealizm,
- neoklasycyzm.
Ekspresjonizm
Ojczyzną nurtu były Niemcy, a podjęło go nowe pokolenie XX wieku około 1910 roku. Ekspresja – to wyrażanie, uzewnętrznianie tego, co tkwi głęboko we wnętrzu człowieka. Poezja musi wyrażać to wnętrze – tak jak obraz Muncha pt. Krzyk materializuje i obrazuje, zdawałoby się abstrakcyjne, zjawisko.
Awangarda poetycka
Rozwinęła się zwłaszcza we Francji. Jej czołowym przedstawicielem był Guillaume Apollinaire – czyli Wilhelm Apollinaris Kostrowicki, Polak z pochodzenia.
- Twórcy awangardy głosili:
- swobodny tok obrazowania,
- liryzm wizualny (kształt utworu też ma być widoczny, np. wiersz w kształcie fontanny, żołnierza itp.),
- prozaizmy w poezji,
- poezja kreacyjna – czyli powołująca do istnienia nowy świat, który dotąd istniał tylko w wyobraźni poety.
Futuryzm
Jak wynika z nazwy, nakazywał całkowite odcięcie się od przeszłości, a spojrzenie ku przyszłości (futurus – przyszłość).
- Za temat poezji obrali sobie futuryści cywilizację miast i technikę.
- Ich hasło brzmiało: „Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki”.
- Przedstawiciele futuryzmu:
- Filippo Tommaso Marinetti,
- w Rosji Włodzimierz Majakowski.
- Głosili, że:
- wojna to jedyna higiena świata
- profesorowie, archeolodzy i muzea to gangrena tego świata
Dadaizm
To już skrajna koncepcja poetycka. Ruch dada rozwinął się w Szwajcarii, a nazwę wziął od zabawki niemowlęcej. Programem dadaistów był bezsens, celem bunt przeciw całemu światu. Głosili: „Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada”. Mieszanka sylab nie przetrwała długo, lecz dadaizm stał się źródłem kierunku w malarstwie
(tzw. collage).
Nadrealizm
W poezji zaczął się od Apollinaire’a, który głosił, że „człowiek, chcąc naśladować chód – wymyślił koło” – i takim właśnie działaniem winna być poezja. Podjęli tę myśl nadrealiści:
- André Breton,
- Paul Eluard,
- Louis Aragon.
Zaproponowali poezję złożoną z potoku obrazów, „przygodę wyobraźni”, luźne skojarzenia, których motywacja tkwi w głębszych pokładach psychiki człowieka.
Neoklasycyzm
To najmniej rewolucyjna koncepcja nowej poezji. Poeci tego nurtu stosują swojego rodzaju „odwrót” w stronę klasyki.
- Oto Paul Valéry tworzy filozoficzne aluzje, abstrakcje intelektualne, lecz formę utworów buduje według klasycznych wzorców.
- poezja „czysta”
- erudycja, intelekt
- tradycyjne gatunki (oda, sonet)
- porządek, synteza wiersza
- Thomas Eliot pragnie przeżywać doświadczenia minionych epok i proponuje ponadczasowe rozumienie świata – zwłaszcza w swoim słynnym dziele pt. Ziemia jałowa.
Surrealizm
- André Breton
- spróbuj zapisać własne skojarzenia, wizje, wyłączając rozum
- poezja – areną podświadomości
Uwaga! Surrealizm jest konsekwencją realizacji psychoanalizy w literaturze i sztuce. Surrealiści zapragną utrwalić sen, wizję, halucynację – będą je malować lub rekonstruować słowem. Odkrywając podświadomość, stworzył Freud nowe przestrzenie dla artystów wszelkich dziedzin – ale zdegradował rozum, świadomość i logikę myśli.
Zobacz:
Stulecie artystycznych eksperymentów, czyli nowatorskie zjawiska w literaturze XX wieku