Panorama balzakowskiej rzeczywistości jest pesymistyczna i przerażająca. Fakt, że nie dotyczy to tylko przeszłości, jeszcze pogarsza samopoczucie czytelnika. Ten świat aż woła o ocalenie choć jednej z humanitarnych cnót człowieka: przyjaźni, miłości lub choćby uczciwości… Balzak nie przekreśla raczej możliwości działania w słusznej idei naprawy świata.
Cyniczny Vautrin mówi, że „życie jest jak kuchnia – aby zrobić w niej cokolwiek, trzeba pobrudzić ręce…”. Zauważmy, że Vautrin i Rastignac to dwie postacie aktywne, dwie odmienne postawy, propozycje działań.
- Vautrin działa wbrew prawu, nie ocenia środków, jakimi może dysponować, i twierdzi, że jedyna metoda walki ze złem – to niszczyć cały świat.
- Rastignac działa, nie przekraczając prawa, lecz płynnie włączając się w „uznane” bezprawie paryskiego środowiska. Nie uniknie pobrudzenia rąk, jeśli pozostaną mu jeszcze jakieś ideały o które zechce walczyć. Zauważmy, że żadna z postaw nie jest koncepcją idealisty, walki szlachetnej i czystej – taka nie ma szans powodzenia.
Komedia ludzka
Tytuł Komedia ludzka jest aluzją literacką do wielkiego dzieła Dantego – renesansowej Boskiej komedii. Dante utrwalił w literaturze niezwykłą wizję wędrówki człowieka po zaświatach: po kręgach piekielnych, po piętrach czyśćca. Balzak pokazał tę wędrówkę w przestrzeni ziemskiej, pokazał społeczeństwo współczesności dziewiętnastowiecznej, uwarunkowane jej realiami. Stworzył bardzo bogatą panoramę – z kart jego powieści poznajemy wszystkie warstwy społeczne ówczesnej Francji, również margines społeczny, podziemny świat przestępczy, mieszczaństwo i arystokrację.
Ten świat dzieli wiele, ale łączy jedno: władza pieniądza; w tym świecie możliwe są wielkie kariery i upadki, spotkać można typy szlachetne i szubrawców. Nic dziwnego – Balzak opisał w swoich księgach ponad dwa tysiące postaci. Prześledził procesy zachodzące w społeczeństwie: zawiść, konkurencję w drodze do zwycięstw i fortuny, ambicje, cynizm, rzadko spotykane cnoty i dobre uczucia, takie jak miłość i poświęcenie. Ukazał wieś i miasto, pokazał swoją epokę, ale przede wszystkim sportretował człowieka – i to nie tylko dziewiętnastowiecznego, lecz uniwersalnego. Po przeczytaniu dzieł Balzaka możemy stwierdzić z przykrością, że wcale nie zanikły negatywne cechy ludzkie, takie jak dążenie do zrobienia kariery za wszelką cenę, żądza pozycji, pieniędzy, władzy. Komedia ludzka trwa, choć po ulicach mkną limuzyny, nie dyliżanse.
Zapamiętaj!
Typ bohatera-karierowicza:
- kreował już Molier (Świętoszek – Tartuffe);
- podchwycił Balzak (Eugeniusz Rastignac z Ojca Goriot i Lucjan Rubempré ze Straconych złudzeń);
- w wyjątkowo antypatycznej postaci Uriaha Heepa przedstawił Dickens;
- w wersji szlachetnej przedstawili polscy twórcy (swoistym wariantem będzie przecież Wokulski czy Judym).
Zobacz: