Kordian

Kordian to jedna z ważniejszych postaci polskiego romantyzmu. Juliusz Słowacki napisał swój dramat po klęsce powstania listopadowego, w czasie pobytu w Szwajcarii w 1833 roku. Postać głównego bohatera posiada nie tylko cechy bohatera romantycznego. Kordian jest także polemiką z konwencjami i schematami romantycznymi. Przeciwstawia się go Mickiewiczowskiemu Konradowi. Jednocześnie można stwierdzić, że jest najbardziej dojrzałą i złożoną postacią wykreowaną w dobie romantyzmu polskiego.


Znaczenie postaci

  • Kordian to bohater, który nieustannie się zmienia, postać o bardzo bogatym wnętrzu i skomplikowanej psychice. W pierwszym akcie dramatu poznajemy go jako piętnastoletniego młodzieńca nieszczęśliwie zakochanego w starszej od siebie kobiecie, cierpiącego na chorobę wieku.
  • Po nieudanej próbie samobójczej Kordian wyrusza w podróż po Europie, przemieniając się w ten sposób w romantycznego wędrowca – poszukiwacza sensu życia, pragnącego poświęcić się dla jakiejś wielkiej idei.
  • Ideą tą staje się walka o niepodległość Polski. I tutaj mamy do czynienia z trzecią przemianą bohatera, który staje się spiskowcem, żołnierzem, romantycznym szlachetnym straceńcem, niedoszłym zabójcą cara.

Pierwsze słowa monologu tytułowego bohatera: „Zabił się młody…” symbolizują przeżycie głębokiego wstrząsu psychicznego. Wywołany jest nie tylko wyobrażeniem o wielkiej romantycznej miłości, ale także zbyt dużą wrażliwością młodego człowieka, pogrążonego w szaleńczym smutku. Samobójcza śmierć, o której mówi młody Kordian, pozostawia w psychice chłopaka ślad. Decyduje o przełomie w jego świadomości. Widzi bowiem rozbieżność między tym tragicznym czynem i jego przyczyną a surowością i bezwzględnością opinii społecznej. Kordian to bohater na wskroś romantyczny.


Charakterystyka

  • Imię: Kordian.
  • Usposobienie: Kordian to postać złożona. Z jednej strony głęboko przeżywa tragedię innych ludzi, śmierć bliskich, niewolę ojczyzny, z drugiej – nie jest w stanie podjąć żadnego działania. Jest zarażony głębokim pesymizmem paraliżującym zdolność czynu. Staje się, ze względu na swoją wrażliwość i umiejętność dostrzegania złożonych problemów, człowiekiem przedwcześnie dojrzałym, nieszczęśliwym. Pragnie wielkiej, romantycznej miłości, ale nie dostrzega możliwości jej zaistnienia. W rezultacie wydaje się, że nie pozostaje mu nic innego niż przedwczesna śmierć.
  • Wychowanie: Kordian był wychowany przez Grzegorza. Wiemy, że stracił ojca. Poczciwy starzec robi wszystko, by dać Kordianowi poczucie wartości i sensu walki za wolność ojczyzny. Opowiadając mu historie o udanych czynach wyzwoleńczych próbuje zaszczepić w sercu Kordiana miłość do ojczyzny i konieczność walki w jej obronie. Wydaje się jednak, że jego historie nie przyniosą rezultatu wobec zwątpienia i samobójczej próby młodego Kordiana.
  • Poszukiwania życiowe: bohater jednak nie umiera. Kordian to niedoszły samobójca, noszący do końca życia znamię po kuli. Kula ta miała odebrać mu życie, które nie było jego własnym wyborem. Miała go uwolnić od życia narzuconego przez innych. Jednak Kordian podejmuje walkę. Pyta o sens. Chce walczyć o przemianę świata. Cały czas poszukuje idei, która pomogłaby mu przeciwstawić się strasznym wizjom pojawiającym się w jego jaźni. Pytania o sens historii narodowej, o miejsce życia człowieka w świecie, pozostają bez odpowiedzi.


Biografia

Kordian to melancholik i marzyciel, ogarnięty niepewnością i strachem. Próbuje walczyć, ale nie wie sam, jaką drogę obrać, by osiągnąć zamierzony cel – wolność narodu, nie pozbawiając się ludzkiej godności i moralności. Jest ambitny i wrażliwy. Nie chce poprzestać na małym, chce poświęcić wszystko w imię wielkich idei. Jednak cały czas spotyka się z niezrozumieniem i kolejnymi rozczarowaniami. Wydaje mu się, że jest sam jeden na świecie, że tylko on może zrobić coś naprawdę wielkiego. Jednocześnie właśnie w to wątpi. Wie, że powinien, ale boi się, że nie podoła. Dlatego zawsze pozostaje rozerwany między świadomością konieczności podjęcia czynu, a strachem przed jego konsekwencjami. Nie jest to jednak strach doraźny. Kordian nie boi się śmierci ani kary. Chłopak boi się wiecznego potępienia. Chce jednak podjąć ryzyko. Próbuje i przegrywa. Nie jest w stanie zabić cara.

Juliusz Słowacki opisał proces dojrzewania bohatera.

Z młodego, nadwrażliwego chłopaczka, który nie jest w stanie dojrzeć sensu w żadnym działaniu, który chciałby coś robić, lecz nie może sobie znaleźć przewodniej idei, zamienia się w człowieka dojrzałego i zdecydowanego. Rozwiązaniem jego dziecinnych wątpliwości miało być samobójstwo. To droga jednak zbyt prosta. Kordian podróżuje po świecie, dowiaduje się wielu strasznych prawd nim rządzących. Nie zgadza się na szczęście, które można kupić za pieniądze. Przerażają go mechanizmy decydujące o losach świata. Jego największym rozczarowaniem jest spotkanie z papieżem. Chłopak ufał, że ten wstawi się za Polską, za losem uciśnionego narodu. Jest jednak odwrotnie. Papież się boi, a Kordiana opuszcza „wiara dziecinna”, musi dojrzeć i psychicznie i emocjonalnie.

Słowacki każe Kordianowi podjąć jakąś decyzję. Chłopak znajduje sam swoją ideę przewodnią. Kordian – nadwrażliwy samobójca, młody chłopiec, kochanek, filozof i spiskowiec zdobywa się na sformułowanie swych myśli. Tworzy hasło zachęcające do walki: „Polska Winkelriedem narodów! Poświęci się choć padnie jak dawniej! Jak nieraz!”. To hasło prócz nawoływania do czynu zawiera jednak zapowiedź klęski.

Kordian dzięki przemyśleniom i obserwacjom dokonanym podczas swojej wędrówki po świecie dochodzi do wniosku, że człowiek może tylko wtedy odnaleźć siebie samego i nadać swemu jednostkowemu życiu ponad jednostkowy cel, jeśli przekształci swoje marzenia w działania. Dlatego właśnie walka o wolność ojczyzny stanie się dla niego także walką o własne „ja”, o swoją godność i głębszy sens życia. Kordian sam siebie stwarza, kreuje. Jego monolog na Mont Blanc jest odpowiednikiem Wielkiej Improwizacji Konrada. Postanawia dokonać wielkiego, narodowego czynu. Od tej pory będzie dążył do wydobycia z samego siebie woli działania.

Dlatego też podejmuje się zabicia cara. Spiskowcy są przeciwni. Sam Kordian ma wątpliwości, czy czyjakolwiek śmierć może prowadzić do szczęśliwego rozwiązania sprawy. Wie jednak, że musi się tego czynu podjąć. Nie tylko dla Polski, także dla siebie. Żeby udowodnić sobie, że może, żeby dowieść, że jest prawdziwym, pełnym człowiekiem. Jednak przed komnatą cara dopadają go wątpliwości. Jego sumienie nie pozwala mu na popełnienie tak strasznego czynu, nawet dla dobra ojczyzny. Nie chodzi tu nawet o tchórzostwo, Kordian zdawał sobie sprawę od początku, że będzie musiał za ten czyn zapłacić życiem. Boi się raczej potępienia, tego że mordując – niczego nie zmieni. W tym właśnie tkwi tragizm Kordiana. Nie może on dokonać wyboru między niemoralnością politycznego mordu a niemoralnością biernej zgody na niewolę.

Dlatego, gdy chłopak ląduje w domu wariatów i znów, tak jak na początku utworu, staje w obliczu śmierci, nie boi się. Znajduje swoje miejsce w świecie, nie ma poczucia, że klęska zamachowca jest jego osobistą klęską. Czy Kordian był patriotą? Chciał podjąć walkę, chciał poświęcić się dla ojczyzny. Chciał to jednak zrobić przede wszystkim dla siebie, dla dopełnienia swego jestestwa. Chłopak przeżywa psychologiczny dramat czynu. W jego myśleniu miejsce i sens wydarzeń historycznych jest nierozłącznie związane z myślą o dążeniach i pragnieniach pojedynczego człowieka. Postać Kordiana ukazuje, że poświęcenie się walce za wolność ojczyzny nie musi oznaczać wyzbycia się swego człowieczeństwa i wyjątkowości. Kordianowi się nie udaje, ale godzi się ze sobą samym. Jest przygotowany na śmierć.

Utwór pozostaje jednak otwarty. Nie wiadomo, czy Kordian zostanie rozstrzelany, czy ułaskawiony. Jedno jest pewne: postać Kordiana reprezentuje wątpliwości i rozterki moralne całego pokolenia romantycznego walczącego o wolność ojczyzny. Zaznali oni już smaku porażki, ich bliscy zginęli w czasie powstania listopadowego lub musieli uchodzić na emigrację. Chcieli nadal walczyć, chcieli robić coś dla Polski, ale zdawali sobie sprawę ze swojej wielkiej niemocy. Tak jak Kordian.


Ważne momenty w życiu Kordiana

  • Nieudana próba samobójcza. Kordiana poznajemy jako piętnastoletniego młodzieńca cierpiącego na ból istnienia. Nasz bohater nie potrafi się odnaleźć w rzeczywistości, pragnie dokonać wielkich czynów, szuka sensu życia. Laura traktuje młodocianego kochanka pogardliwie, nawet szyderczo. Kordian odjeżdża w ustronne miejsce, strzela sobie w głowę i… chybia.
  • Podróże. Kordian poznaje mechanizmy rządzące światem, dojrzewa, pozbywa się młodzieńczych złudzeń:
    • W James Parku w Londynie spotyka dozorcę, który uświadamia mu, że podstawą funkcjonowania angielskiego społeczeństwa jest pieniądz: tak jak krzesło w parku można sobie kupić krzesło w parlamencie.
    • Przedmiotem przetargu jest również miłość. Wioletta, piękna Włoszka, porzuca swojego ­kochanka, kiedy ten informuje ją, że stracił majątek.
    • W Watykanie Kordian spotyka się z papieżem. Ten stwierdza, że Polska doznała „niebieskiej łaski”, gdy władzę objął car. I zapowiada, że „na pobitych Polaków pierwszy klątwę rzuci”.
    • Swoją życiową misję odkryje Kordian dopiero na szczycie Mont Blanc, pośród ukochanej przez romantyków górskiej przyrody. Postanawia związać swe dalsze losy z walką o niepodległość Polski.
  • Spisek. Spiskowcy, którym Kordian przedstawia „plan” zamachu, odrzucają go większością głosów. Jakie są ich argumenty? Po pierwsze, byłaby to hańba dla polskiego tronu, który nigdy nie został splamiony krwią, poza tym obawiają się reakcji Europy i kary boskiej.
  • Próba zabójstwa cara. Kordian, który jako podchorąży pełni wartę w Zamku Królewskim, poprzez długi szereg komnat samotnie udaje się do sypialni cara. Zamachowca obezwładniają Imaginacja i Strach, będące najprawdopodobniej uosobieniem wewnętrznych rozterek bohatera. Kordian pada omdlały przed drzwiami carskiej sypialni.
  • W szpitalu wariatów. Ujęty, Kordian trafia najpierw do szpitala dla umysłowo chorych. Spotyka tu Mefistofelesa, ukrywającego się pod postacią Doktora. Aby uzmysłowić Kordianowi bezsens jego działań, Doktor przywołuje dwóch wariatów, którym (podobnie jak Kordianowi) zdaje się, że poświęcają się za ludzkość (pierwszy twierdzi, że jest drzewem krzyża, na którym przybito ­Chrystusa, drugi – że ręką podtrzymuje niebo, aby nie spadło ludziom na głowy).
  • Egzekucja. Po spowiedzi żandarmi wiodą Kordiana na miejsce kaźni (plac Saski). Ma zostać rozstrzelany. Do egzekucji chyba jednak nie dojdzie, gdyż na żądanie wielkiego księcia Konstantego car Mikołaj I podpisał ułaskawienie Kordiana.

 

Bohater o sobie samym

Kordian jest słaby psychicznie i niezdolny do działania. Pragnie czynu, ale jednocześnie nie jest w stanie się nań zdobyć. Zdaje sobie sprawę ze swojej słabości. Tym ważniejsza jest scena spisku, gdy postanawia zabić cara (postawa winkelriedyz­mu).

Nie móc? To piekło!
Boże! Zdejm z mego serca jaskółczy niepokój,
Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj…


Bohater a inne postacie utworu

  • Kordian był wychowywany przez Grzegorza, starca zastępującego mu rodziców, który za pomocą opowieści i bajek pragnie wpoić chłopcu wiedzę o świecie i ludziach. Chce on zapalić w Kordianie „iskierkę ducha”, pobudzić do czynu w walce o wolność narodu.
  • Laura – młodzieńcza miłość Kordiana. Dla niej postanawia się zabić.
  • Kordian jest samotny. Inne postaci występujące w dramacie mają na niego pośredni wpływ (np.: rozczarowanie postawą papieża). Ważne są natomiast różne wcielenia Szatana, który zaszczepia w sercu bohatera zwątpienie i rezygnację.

 

Bohater a inne postacie literackie

  • Kordian to postać bardzo zbliżona do Szekspirowskiego Hamleta. Charakteryzuje go niemoc czynu i zwątpienie w sens życia. (Teraz czas, świat młodzieńca zapałem przemierzyć,/ I rozwiązać pytanie: żyć? alboli nie żyć?).
  • Kordiana można także traktować jako świadome nawiązanie, a nawet parodię Konrada z III cz. Dziadów Adama Mickiewicza.


O utworze źródłowym

Kordian to dramat romantyczny, nie fabularny, oparty na ciągu epizodów. Rozpoczyna się Przygotowaniem: w noc sylwestrową 1799 roku szatani decydują o losach Polski. Tworzą przywódców powstania listopadowego i zapowiadają upadek narodu. Jednak na scenę wkracza Chór Aniołów i prosi Boga o litość. W Prologu zawarta jest dyskusja ideologiczna między trzema Osobami, z których pierwsza prezentuje poglądy Mickiewicza (konradyzm). Poezja podnosi na duchu Polaków, zaś poeta jest prorokiem. Druga Osoba krytykuje pierwszą, odnosząc się do sytuacji historycznej Polski, zaś Trzecia Osoba twierdzi, że poezja ma dawać narodowi siłę i pobudzać do działania.

  • Akt I to portret psychologiczny młodego, rozdartego wewnętrznie Kordiana, który postanawia popełnić samobójstwo.
  • Akt II (Rok 1828. Wędrowiec) składa się z sześciu epizodów-obrazów, pokazujących ewolucję wewnętrzną głównego bohatera.
  • Akt III (Spisek koronacyjny) przedstawia przygotowania do koronacji Mikołaja I na króla Polski. Tymczasem w podziemiach katedry spotykają się spiskowcy.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • bohater romantyczny, niezdecydowanie, strach,
  • rozdarcie między czynem a niemocą,
  • miłość do ojczyzny, patriotyzm, walka,
  • postawy bohaterów wobec utraty niepodległości,
  • jednostka a obowiązek his­toryczny,
  • dojrzewanie i podróż (akt II).

 

Dzieło: Kordian

Auto: Juliusz Słowacki

Czas i miejsce akcji

W Przygotowaniu akcja rozgrywa się w noc sylwestrową 1799 r., ale akt II rozgrywa się w 1828 r. Miejsca akcji są bardzo różne: Londyn, willa włoska, Rzym, Mont Blanc i Warszawa.

Co to za typ bohatera?

  • ogarnięty jaskółczym niepokojem, niespokojny, rozedrgany wewnętrznie;
  • odczuwa apatię, nudę, niechęć do życia;
  • bohater, który przeżył nieszczęśliwą miłość zakończoną próbą samobójczą;
  • samotnik i indywidualista;
  • bohater podróżujący po świecie, wędrowiec;
  • spiskowiec, który pragnie zabić cara;
  • bohater hamletyzujący.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Jaskółczy niepokój – choroba wieku, niechęć, znużenie, słabość, rozczarowanie życiem połączone z wielkimi pragnieniami, niepewnością, ciągłym poszukiwaniem, rozedrganiem wewnętrznym. Bohater prosi Boga, by zdjął mu z serca ów jaskółczy niepokój.
  • Winkelriedyzm – nazwa pochodzi od nazwiska Arnolda Winkelrieda, bohatera szwajcarskiego, który skierował w swoją pierś nieprzyjacielskie kopie, tworząc w ten sposób wyłom w szeregach wroga, umożliwiając swoim wojskom zwycięstwo. To idea poświęcenia się dla dobra innych (ludzi, narodów). Słowacki sugeruje, że Polska poświęcając swoją niepodległość, umożliwia innym narodom walkę o wolność.

Kordian symbolizuje:

  • bohatera-wędrowca;
  • człowieka szarpanego wątpliwościami, tracącego odwagę i determinację na chwilę przed wiekopomnym czynem;
  • indywidualistę, samotnika;
  • jaskółczy niepokój dręczący serce.

 

Zobacz:

Juliusz Słowacki – Kordian

Kordian – bohater literacki

Kordian – praca domowa

Gdzie podróżował Kordian? Jak interpretować jego podróże?

Kordian na maturze

Kordian a Gustaw-Konrad – porównaj tych bohaterów

Udowodnij, że Kordian to utwór o dojrzewaniu.

Przedstaw najważniejsze wydarzenia w życiu Kordiana, bohatera dramatu Słowackiego

Na czym polega podobieństwo Kordiana i Hamleta?

Na czym polega tragizm Kordiana?

Charakterystyka Kordiana