Czy prawda i dobro zapewniają człowiekowi szczęście? Jak na to pytanie odpowiadają bohaterowie różnych epok?
Przykładowy wstęp
Dobro i prawda to jedyne drogi do szczęścia – tak twierdzili starożytni. Dlatego dążyli do stworzenia parenetycznego obrazu mędrca. Człowieka roztropnego opisał Platon w dialogach – był nim Sokrates. Wizerunek mądrości stworzył również w Etyce nikomachejskiej Arystoteles. Uważał on, że człowiek najbardziej miłuje prawdę i największym szczęściem dla niego jest jej rozważanie – czyli praktykowanie tzw. cnót intelektualnych, umysłowych. Szczęście również przynosi życie moralne, dobre – osiąga się je poprzez praktykowanie cnót etycznych. Starożytni Grecy i Rzymianie niemal jednogłośnie twierdzili, iż prawda i dobro nie tylko przynoszą człowiekowi szczęście, ale są z nim równoznaczne.
Prawda i dobro jako jedyna droga do szczęścia to nie tylko przekonanie starożytności pogańskiej. Takie przesłanie wyczytujemy również z kart Pisma świętego. Poucza o tym dobitnie sam Jezus Chrystus, wskazując siebie jako jedyne źródło prawdziwego zadowolenia:
Jam jest Droga i Prawda i żywot. Żaden nie przychodzi do Ojca, jedno przez mię.
Poznanie prawdy, którą jest Bóg, ma wyzwolić z nieszczęścia grzechu – to kolejna obietnica Ewangelii. Chrystus swym zatrwożonym uczniom również przyrzeka zesłanie Ducha świętego. Będzie to Duch Prawdy, który uwolni ich od wszelkiego lęku.
W ciągu wieków ów pogląd filozoficzny i religijny ulegał zmianie. Literatura dostarcza różnorodnych obrazów postaci literackich. Pozwalają one na różne sposoby przyjrzeć się kwestii: Czy prawda i dobro zapewniają człowiekowi szczęście.
.
Proponowane rozwinięcie tematu
1. Bohaterowie opowieści Starego Testamentu są nagradzani za dobre, prawe życie ziemskim błogosławieństwem i dobrobytem (Abraham, Jakub, Józef). Inaczej dzieje się w przypadku Hioba, który mimo swej sprawiedliwości doznaje cierpienia.
2. Dobro i prawda przynoszą człowiekowi szczęście, ale nie w życiu doczesnym, lecz w dalekiej wieczności – Legenda o św. Aleksym; Jakub z Voragine, Złota legenda; Paweł Simplicjan, Manelle duchowne abo Porządek żywota chrześciańskiego.
3. Praktykowanie cnót przynosi człowiekowi radość już tu, na ziemi. Płynie ona z prostoty życia, kontaktu z przyrodą, niezależności od rzeczy materialnych, radosnej służby bliźnim. Ponadto człowiek może się spodziewać jeszcze większego szczęścia w niebie – Kwiatki św. Franciszka.
4. Prawda i dobro przynoszą szczęście. Leczą bowiem jeden z największych lęków trapiących ludzkość – lęk przed śmiercią – Seneka, Listy do Lucyliusza; Michel de Montaigne, Próby; Wacław Potocki, Wszystko, prócz cnoty, skazie i śmierci podległo.
5. Niewzruszona cnota i niewzruszony umysł przynosi szczęście, czyni bowiem człowieka niezależnym od wszelkich ziemskich trosk, niepokojów i pożądań – Daniel Naborowski Cnota grunt wszytkiemu; Stanisław Herakliusz Lubomirski, Adverbia moralia; Krzysztof Opaliński, Satyry. Podmiot wiersza Votum, napisanego przez Zbigniewa Morsztyna, mówi o tym dobitnie:
Szczęśliwy, który świat z jego wadami
Pogardzić umiał i zdeptać nogami,
Którego umysł jest nie poruszony[…].
6. Pobożne i dobre życie to życie szczęśliwe – Mikołaj Kochanowski, Rotuły:
bo kiedy kto niecnotliwy,
już też zaraz nieszczęśliwy.
7. Spełnianie dobrych uczynków przynosi codzienną radość, ale także owocuje osobistym powodzeniem – film Amelia, reż. Jean Pierre Jeunet.
8. Dobro i prawda wiążą się z osiągnięciem sławy, która ma posmak szczęśliwości – Jan Kochanowski, Pieśń XIX, Księgi wtóre; Wacław Potocki Królowie, Pieśń LXI; Adam Mickiewicz, Śmierć Pułkownika.
Dobro i prawda nie tyle przynoszą szczęście, ile nadają sens ludzkiemu, absurdalnemu życiu – Albert Camus, Dżuma.
9. Dobro i prawda znajdujące swój wyraz w poświęceniu (dla ojczyzny bądź dla warstw ubogich) dają człowiekowi poczucie spełnienia koniecznej misji, świadomość sukcesu, ale nie dają szczęścia. Są wręcz sprzeczne z możliwością osiągnięcia osobistego zadowolenia – Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Dziady cz. III, Juliusz Słowacki, Kordian; Stefan Żeromski, Siłaczka, Ludzie bezdomni, Rozdzióbią nas kruki, wrony…
10. Dobro i prawda połączone z wyrzeczeniem nie tylko nie przynoszą szczęścia, ale wręcz są złem trapiącym niepotrzebnie ludzi: Oskar Wilde, Portret Doriana Graya; podmiot wiersza Pochwała wesołości Ignacego Krasickiego gani tych, którzy idą trudną i często smutną drogą cnoty, wyrzekając się rozkoszy i szczęścia:
Fraszka taka mądrość dzika,
Co pozorem smutnym straszy;
Pieśń powabna myśl przenika,
Serca wesołość od flaszy.
11. Cnoty nie mają nic wspólnego ze szczęściem, są pozorami, za które świat nas chwali. Szczęście i nieszczęście kryje się w „mrokach i blaskach” dnia codziennego, w zwykłym, prostym życiu – Jan Lechoń, Sąd Ostateczny.
.
Przykładowe zakończenie
Nie przyjemność i nie żądza, nie rozkosz, nie sława, nie bogactwa i nie władza, tylko cnota sama jedna jest w stanie zapewnić człowiekowi szczęście. To twierdzenie, które można prześledzić na przykładzie bohaterów licznych tekstów, zwłaszcza literatury starożytnej i staropolskiej.
Literatura nowsza przedstawia postacie, których losy nie świadczą już o bezwzględnej prawdziwości tej formuły. Prawda i dobro dają poczucie sensu, wypełnienia jakiegoś tajemniczego powołania. Są one nakazem sumienia, które żąda, by w określony sposób postępować. Niekoniecznie jednak przynoszą szczęście – czasami zmuszają do rezygnacji z osobistego spełnienia, czego w literaturze polskiej najdobitniejszym przykładem są Konrad Wallenrod i Tomasz Judym.
Cnoty moralne i intelektualne zabijają w człowieku szczęście, radość, zadowolenie. Przynoszą mu natomiast poczucie goryczy, zawodu, smutku. To twierdzenie, które niejednokrotnie wyrażają postacie z powieści Oskara Wilde’a pt. Portret Doriana Graya. Poszukiwanie prawdy niszczy nie tylko szczęście, ale i piękno świata. Bo, jak poucza jeden z bohaterów, lord Henryk, „piękność, prawdziwa piękność kończy się tam, gdzie się zaczyna intelektualizm. Jest on już sam w sobie rodzajem przesady i psuje harmonię każdej twarzy”.
Zobacz:
Postawa światopoglądowa Kochanowskiego w Pieśniach a myśl antyczna i chrześcijańska