Arkadyjska przestrzeń, odrzucona wartość, źródło konfliktu. Do jakich przemyśleń na temat różnych obrazów domu w literaturze skłoniła Cię lektura wybranych tekstów.

Proponowany wstęp

„Dom jest przestrzenią zamkniętą, stanowi jednak odwrotność labiryntu. Jest zawsze przestrzenią własną, oswojoną, przyjazną. Jego zamknięcie nie tylko nie jest groźne, stanowi zarazem warunek i element bezpieczeństwa” – pisze Michał Głowiński w Mitach przebranych. Podkreśla, że w domu „nic nie zostało narzucone z zewnątrz”. W domu tworzonym przez nas pewnie tak. W domu, z którego wychodzimy, zostaje nam właściwie narzucone wszystko:

„Rodzina istnieje dzięki zakwestionowaniu zasady w pełni świadomego i odwracalnego wyboru. Swoich rodziców poznajesz dopiero wtedy, kiedy dojrzewasz. Poznajesz wszystkie ich tajemnice, słabości (…) zawsze za późno dowiadujesz się, że twój ojciec jest hipokrytą, a wuj fujarą” – pisał Cezary Michalski.

Od tego, jak wypadnie młodzieńcza konfrontacja z naszymi dawnymi wyobrażeniami o rodzicach, zależy nasza postawa wobec domu – to, czy traktujemy go jako arkadyjską przestrzeń, ideał czy też jako antywzorzec. Najczęściej właśnie w konfrontacji z rodziną tkwi źródło młodzieńczych konfliktów…

.

Proponowane rozwinięcie tematu

Dom jako arkadyjska przestrzeń

1. Dom Kochanowskich ukazany w następujących utworach:

2. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza

  • Soplicowo jako dom Tadeusza, do którego powraca,
  • „kraj lat dziecinnych” Mickiewicza, ukazany w inwokacji, Litwa jako arkadia.

3. Polały się łzy… Adama Mickiewicza.

4. Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego – postać matki Marcina Borowicza, uosobienie matczynej miłości, dobroci, czułości.

5. Dom Niechciców w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej – Barbara i Bogumił, mimo iż nie są namiętnie kochającą się parą, stworzyli dzieciom spokojny dom, w którym każdy czuł się bezpiecznie.

6. Miasto rodzinne Władysława Broniewskiego

Stał nad Wisłą stary dom z ogrodem
na wysokim wzgórzu mazowieckiem…
Wy nie wiecie, jak tam biją dzwony,
stare dzwony o cichym zmierzchu.

7. Widnokrąg Wiesława Myśliwskiego – sandomierski, ubogi dom Piotrusia, postać jego zaradnej, kochającej matki, zatroskanego ojca, uroczych i uczynnych sąsiadek oraz pomocnych sąsiadów, czas zatacza koło i bohater-narrator ze swoim synem znów znajduje się w dobrze znanych miejscach.

8. Opowiadania na czas przeprowadzki Pawła Huellego – gdański dom małego bohatera, postaci rodziców, sąsiadów.

9. Szczenięce lata Melchiora Wańkowicza, Dolina Issy Czesława Miłosza, Kronika wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego – domy na Kresach.

.

Dom jako odrzucona wartość, źródło konfliktu

1. Granica Zofii Nałkowskiej – pozorne odrzucenie sposobu myślenia ojca przez Zenona Ziembiewicza, faktycznie po latach bohater powtarza jego błędy, sprzeniewierzając się młodzieńczym ideałom i podobnie jak ojciec, zdradzając żonę.

2. Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej – pozorny konflikt Zbyszka z matką, prowadzący jednak do postawy konformistycznej.

3. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – konflikt: Benedykt – Witold na tle układów: dwór – zaścianek i kwestii patriotycznych, na szczęś­cie zażegnany.

4. Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej – matka zmusza córkę do robienia muzycznej kariery, córka wybiera przede wszystkim siebie.

5. Panna Nikt Tomka Tryzny – odcięcie się bohaterki od rodziny powoduje wykorzenienie, utratę tożsamości, prowadzi do nieszczęścia.

6. Stowarzyszenie Umarłych Poetów, reż. Peter Weir – ojciec nie akceptuje życiowego wyboru syna i jego artystycznej pasji; dla ojca przede wszystkim liczy się kariera w kapitalistycznym społeczeństwie, dla syna – pasja.

7. Ostatni dzwonek, reż. Magdalena Łazarkiewicz – ojciec, komunistyczny karierowicz, nie rozumie syna – nadwrażliwego artysty, zafascynowanego piosenkami opozycji.

.

Przykładowe zakończenie

Dom, jakikolwiek by był, pozostaje obecny w naszym życiu na zawsze. Wspomnienie ojca, matki, pamięć o miejscu, w którym się wychowywaliśmy, są zawsze z nami. Uznajemy wartości, które nam wpojono.
Niekiedy buntujemy się przeciw nim, a czasem, nawet o tym nie wiedząc, powtarzamy drogę naszych rodziców (jak Ziembiewicz – negatywnie czy Witold Korczyński – pozytywnie).

Współczesna psychologia jeszcze bardziej eksponuje rolę rodzinnego domu. Okazuje się, że nawet nieżyjący rodzice wpływają na nasze dorosłe decyzje… Niekiedy myśl o tym, co powiedzieliby matka czy ojciec, jest źródłem kompleksów i wewnętrznych konfliktów. Wiele tekstów kultury opowiada też jednak o przymierzu ze starzejącymi się rodzicami (choćby wspomnienia Philipa Rotha, Tato Williama Whartona czy Dzienniki czasu wojny Zofii Nałkowskiej).

Większość domów trudno jednoznacznie nazwać arkadyjską przestrzenią czy przestrzenią koszmaru. Nasze relacje z rodzicami są zawikłane jak my sami.

 

Zobacz:

Motyw arkadii w literaturze – omów na wybranym przykładzie

Sposoby kreowania arkadii w literaturze – omów na wybranych przykładach.

Różne obrazy domu w tekstach kultury. Opracuj zagadnienie na podstawie wybra­nej literatury i filmu.