Tragedia
Skojarz z Antygoną Sofoklesa
Najstarszy i przez wiele lat uważany za najdoskonalszy gatunek dramatu. Stworzony w antycznej Grecji. Twórcy tragedii musieli przestrzegać wielu rygorystycznych zasad:
- Obowiązywała zasada trzech jedności (czasu – akcja rozgrywała się w ciągu jednego dnia, miejsca – akcja rozgrywała się w jednym miejscu, akcji – dotyczyła jednego wątku).
- Zasada decorum – o tematach poważnych można pisać tylko stylem podniosłym, poważnym, bohaterowie pochodzili z tzw. wysokich rodów (rodzin królewskich).
- O losach bohaterów decydowało Fatum, czyli przeznaczenie – nie można było przed nim uciec. Tragedia kończyła się źle, niepomyślnie dla bohaterów. A dlaczego? Bo bohaterowie zostali postawieni w sytuacji bez wyjścia (to konflikt tragiczny, cokolwiek by zrobili, i tak postąpią źle).
Dramat szekspirowski, zwany też elżbietańskim
Skojarz z Szekspirem i panującą w XVI wieku w Anglii Elżbietą I
Ten typ dramatu został stworzony przez jednego autora (Williama Szekspira) i do dziś uważany jest za doskonały. Bohaterowie Szekspirowscy przeżywają wielkie rozterki, są ukazani w sytuacjach tragicznych (do których jednak nie doprowadziło ich fatum, ale własne błędy).
Szekspir:
- zrezygnował z zasady trzech jedności,
- swobodnie przeplatał dramat fragmentami lirycznymi czy epickimi,
- wprowadził na scenę postacie fantastyczne (zjawy, wiedźmy),
- przeplatał nawet najbardziej tragiczne wątki elementami komicznymi (to było nie do pomyślenia w teatrze antycznym).
Na dramacie Szekspirowskim wzorowali się romantycy, a bohaterowie sztuk Szekspira przestali być jedynie postaciami literackimi i stali się wielkimi symbolami w kulturze (Romeo i Julia – symbol kochanków, Hamlet – symbol wrażliwego buntownika, Makbet – symbol okrutnego władcy).
Komedia
Skojarz z Molierem i Fredrą
Powstała jako przeciwstawienie tragedii. Utwór o pogodnej tematyce, żywej akcji i rozwiązaniu pomyślnym dla bohaterów.
- Najważniejszy element komedii to komizm:
- językowy – wynikający ze sposobu mówienia postaci,
- sytuacyjny – momenty wzbudzające śmiech,
- charakterów – bohaterowie przedstawieni są w sposób karykaturalny).
Aż do czasów Moliera komedia uważana była za gorszy gatunek dramatu, przeznaczony dla niewykształconych ludzi. Molier stworzył typ komedii obyczajowej ukazującej konkretne wady społeczne (Skąpiec, Świętoszek) – ten typ określa się jako komedię charakterów.
A w Polsce komedie pisał przede wszystkim Aleksander Fredro (uwaga – w romantyzmie, a więc w czasach mało komediowych) – Zemsta, Śluby panieńskie.
Dramat romantyczny
Skojarz z Dziadami Mickiewicza
Jak sama nazwa wskazuje – rozwijał się w romantyzmie. Całkowicie wyłamał się z wymogów klasycznego dramatu i chętnie nawiązywał do dramatu Szekspirowskiego.
- Odrzucono zasadę trzech jedności i zasadę decorum (czyli obowiązek dopasowania stylu do opisywanej sytuacji);
- wprowadzono postacie fantastyczne, kompozycję otwartą (poszczególne sceny dramatu wcale nie muszą być ze sobą powiązane) i tzw. synkretyzm rodzajowy i gatunkowy (korzystanie z różnych rodzajów literackich i wymieszanie różnych gatunków literackich – w dramacie łatwo można odnaleźć elementy liryki i epiki).
Uwaga! Ten dramat zyskuje miano niescenicznego – monumentalne sceny zbiorowe, umiejscowienie akcji w najbardziej nietypowych miejscach (np. na szczycie Mont Blanc) sprawiają, że dramaty romantyczne bardzo ciężko realizuje się w teatrze.
Opera
Skojarz ze śpiewaniem
Do gatunków dramatycznych należy również opera. Jest to widowisko słowno-muzyczne składające się z solowych występów wokalnych (arie), partii chóralnych, występów orkiestrowych (uwertura, antrakty) i epizodów baletowych. Opera powstała w XVI wieku we Włoszech. Początkowo była utworem bardzo poważnym, tematy czerpała z mitologii, historii. Treść opery to libretto. Najbardziej znana polska opera – XIX-wieczna Halka Stanisława Moniuszki i Włodzimierza Wolskiego (libretto). Halka to smutna historia uwiedzionej przez panicza góralki.
- Z opery wywodzi się operetka – to także widowisko słowno-muzyczne, ale o zdecydowanie lżejszej tematyce i charakterze czysto rozrywkowym (najczęstszy temat – miłość). A kolejnym etapem rozwoju opery jest musical (np. Hair, West Side Story i polskie Metro).
Dramat groteskowy
Skojarz z Teatrzykiem „Zielona Gęś”
To nowoczesny gatunek dramatu charakterystyczny dla XX-wiecznego teatru absurdu.
W dramacie groteskowym nie obowiązują zasady budowy dramatu klasycznego:
- nie ma podziału na akty i sceny;
- akcja wcale nie posuwa się naprzód;
- postacie ukazane są w absurdalnych (właśnie groteskowych) sytuacjach; ich wypowiedzi niewiele znaczą, często są pozbawione sensu;
- akcja potrafi urwać się w najmniej spodziewanym momencie, a czytelnik (lub widz) ma wrażenie, że z niego zadrwiono. Świat na opak.
Nie sądź jednak, że te dramaty nic nie znaczą – pozornie bezsensowne kryją w sobie poważną refleksję nad współczesnym światem, ludzkimi pragnieniami i uprzedzeniami. Krytykują stereotypy myślenia – także ten, którym kierują się teatralni widzowie, przekonani, że sztuka powinna mieć akcję, sens i wyraźnych bohaterów.
Jasełka
Skojarz z Bożym Narodzeniem
Ludowe widowisko teatralne związane z obrzędami Bożego Narodzenia. Dawniej wykonywane były przez teatry szkolne i przykościelne. Ściśle dotyczyły historii narodzin Chrystusa. W jasełkach brały udział charakterystyczne postacie – Diabeł, Tur, Król, Anioł, Śmierć. W XIX wieku w jasełkach zaczęły pojawiać się także treści współczesne – społeczne i polityczne, i w ten sposób powstał gatunek zwany szopką. Szopki przestały być jedynie ludowymi widowiskami, awansowały do „wykształconej” literatury. Taką właśnie szopkę na początku XX wieku napisał Lucjan Rydel. Betlejem polskie to opowieść o Bożym Narodzeniu, które miało miejsce w Polsce. Dużo tu aluzji do ważnych wydarzeń historycznych (rozbiory Polski, powstania narodowe).
Kabaret
Skojarz z Olgą Lipińską
Widowisko humorystyczno-satyryczne. To połączenie elementów dramatu z muzyką.
- Lekka tematyka, cel rozrywkowy, niewielu aktorów.
- Spektakl kabaretowy składa się z szeregu drobnych numerów (skecze, piosenki, monologi satyryczne, kuplety) – całość połączona wypowiedziami konferansjera.
Dla kabaretów pisali Julian Tuwim, Jan Brzechwa i Konstanty Ildefons Gałczyński. Ich utwory nadal są wykorzystywane we współczesnych kabaretach (np. w Kabarecie Olgi Lipińskiej).
To oczywiście nie wszystkie gatunki. W liceum poznacie m.in. misterium, moralitet, dramat naturalistyczny i symboliczny.
Zobacz: