Satyra Do króla Ignacego Krasickiego – zinterpretuj ten utwór i udowodnij, że adresatem wiersza jest król Stanisław August Poniatowski. Określ, kto i o co oskarża władcę i kogo tak naprawdę gani autor tej satyry.
Wyjaśnienie zadania
Pracę możesz rozpocząć od wyjaśnienia pojęcia satyry. Następnym krokiem może być krótka prezentacja sylwetki Ignacego Krasickiego i czasów, w których tworzył. Inna możliwość to krótkie zaprezentowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – adresata tego utworu. Pamiętaj, aby określić podmiot liryczny i adresata tekstu, by przejść do wymienienia wszystkich zarzutów skierowanych przeciw królowi. Zauważasz, iż argumenty przeciw władcy – za młody, za mądry itd. uprawniają Cię do skonkretyzowania adresata. Jest nim bez wątpienia Stanisław August Poniatowski. Zauważ, że wady królewskie okazują się zaletami. Podkreśl, że w ten sposób Krasicki ośmiesza tych, którzy występują przeciwko oświeconemu władcy. Aby osiągnąć ten cel (ośmieszenie marudnej i zacofanej szlachty), poeta posłużył się w utworze ironią i dystansem. Ostatnim krokiem będzie podsumowanie, w którym możesz umieścić krótką charakterystykę szlachty sarmackiej przeciwnej reformom. Zakończyć można stwierdzeniem, że Do króla jest świadectwem obywatelskiej, oświeconej postawy twórcy, dla którego ojczyzna stanowi najwyższą wartość. Zauważ także, że utwór napisany jest zgodnie z duchem epoki (to tekst dydaktyczny, zaangażowany, realizujący zasadę: bawiąc uczyć, uczyć bawiąc).
Uwaga!
Nie wolno zbyt pochopnie utożsamiać podmiotu lirycznego z autorem wiersza! Utożsamienie Ignacego Krasickiego z osobą mówiącą w wierszu, postawienie między nimi znaku równości, byłoby bardzo dużym błędem!
Warianty wstępu
Wariant 1
Tę część pracy możesz rozpocząć od wyjaśnienia definicji satyry.
Następnie podaj kilka informacji na temat epoki, w której powstał ten utwór. Podkreśl, że satyra powstała w czasach stanisławowskich (za czasów panowania ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego). Sformułuj także krótką notkę o Ignacym Krasickim, uznawanym za największego twórcę oświecenia. Podkreśl, że losy Polski były dla tego twórcy niezwykle ważne. Wykaż także, że jego twórczość jest zgodna z duchem epoki; Krasicki w swoich dziełach realizował zasadę: ucząc bawić, bawić ucząc. Zwróć uwagę na to, że satyra Do króla to tekst dość wyjątkowy, oryginalny, a przede wszystkim zaskakujący. Wstęp zakończ zdaniem, które będzie pełniło funkcję łącznika z rozwinięciem; napisz, że w dalszej części pracy wyjaśnisz, na czym ta wyjątkowość polega.
Wariant 2
Rozpocznij od informacji dotyczącej epoki, w której tworzył Ignacy Krasicki – to oświecenie, w którym filozofia związana jest silnie z kartezjańskim racjonalizmem i krytycyzmem wobec rzeczywistości. Satyra Do króla bez wątpienia realizuje te idee, jest utworem, w którym poeta atakuje zdeformowaną polską rzeczywistość. Następnie możesz rozwiązać zagadkę i odpowiedzieć na pytanie, do jakiego króla kieruje swoje słowa Ignacy Krasicki. W końcu zaś napisz o ciekawym, nietuzinkowym rozwiązaniu kompozycyjnym.
Wariant 3
Tę część pracy możesz rozpocząć od tego, że większość utworów Ignacego Krasickiego ma charakter dydaktyczny – tak jest także w przypadku satyry Do króla. Tytułowym królem jest ostatni władca Rzeczypospolitej – Stanisław August Poniatowski. Napisz, że na podstawie odpowiednich fragmentów tekstu postarasz się udowodnić, że adresatem satyry jest ostatni król Polski.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Zacznij od wyjaśnienia, na czym polega wyjątkowość i oryginalność tej satyry (ten problem został już zasygnalizowany we wstępie pracy). Pokaż, że po lekturze tego tekstu odbiorca w pewnym sensie może czuć się zdezorientowany, gdyż podmiot liryczny w zdecydowany sposób atakuje króla – słowem, jest reprezentantem obozu antyreformatorskiego, antystanisławowskiego – a przecież wiemy, iż Ignacy Krasicki jako oświecony twórca stał po drugiej stronie barykady. Osoba mówiąca w wierszu – możesz ją nazwać typowym Sarmatą (w duchu Jana Chryzostoma Paska), ciemnym szlachcicem, zarzuca władcy, że:
- pochodzi ze zwykłego rodu szlacheckiego, a nie wielkiej królewskiej rodziny.
Tyś królem, czemu nie ja? Mówiąc między nami,
Ja się nie będę chwalił, ale przymiotami
Niezłymi się zaszczycam. Jestem Polak rodem,
A do tego i szlachcic, a choćby i miodem
szynkował, tak jak niegdyś ów bartnik w Kruszwicy
Czemuż bym nie mógł osieść na twojej stolicy?
- jest za młody, by rządzić Rzeczpospolitą.
Tyś nań wstąpił mający lat tylko trzydzieści
Bez siwizny, bez zmarszczków: zakał to nie lada
- jest za łagodny, otacza się przyjaciółmi, artystami, poświęca czas dyskusjom, a powinien być okrutny, wokół siebie siać strach i przerażenie
Po co tobie przyjaciół? Niech cię wielbią słudzy.
Chcesz, aby cię kochali? Niech się raczej boją.
- jest zbyt uczony, za bardzo lubi książki i sztukę, a to według osoby mówiącej w wierszu nie przystoi władcy – ważna jest sztuka wojenna, a uczone teorie są nic niewarte.
Księgi lubisz i w ludziach kochasz się uczonych,
I to źle. Porzuć mędrków zabałamuconych.
Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił
- jest za łagodny, a powinien być srogi
Żeś dobry, gorszysz wszystkich, jak o tobie słyszę,
I jak się z ciebie gorszę i satyry piszę.
Bądź złym…
Po wypisaniu wszystkich zarzutów, popartych odpowiednimi cytatami z wiersza podkreśl, że oskarżenia te brzmią jak wykaz zalet – Krasicki w dość przewrotny sposób gani niby króla, lecz tak naprawdę szlachtę. W ten sposób poeta demaskuje ich zacofanie, głupotę i bezmyślność. Powinieneś także napisać, iż twórca w tym wierszu wykorzystał zabieg ironii.
Zakończyć można stwierdzeniem, że satyra skierowana do króla ma formę monologu wziętego w cudzysłów. Tego typu zabieg formalny wskazuje na to, iż Ignacy Krasicki dystansuje się wobec tej wypowiedzi – trzyma stronę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Wariant 2
Zacznij od pokazania tych cech i argumentów, które świadczą o tym, iż adresatem tej satyry jest król Stanisław August Poniatowski. Wymień je – władca nie pochodzi z rodu królewskiego, jest za młody, za łagodny, za uczony i zbyt łaskawy dla poddanych. Wszystkie te cechy wskazują właśnie na ostatniego władcę Rzeczypospolitej.
Określ podmiot liryczny wiersza (typowy szlachcic-Sarmata). Zauważ, że dla tego szlachcica wszystkie dodatnie cechy króla są wadami. Według osoby mówiącej w wierszu prawdziwy, dobry władca powinien być: dojrzały, stanowczy i okrutny, być królem wojownikiem i pochodzić z królewskiego lub obcego dziedzicznego rodu. Konfrontacja obu stanowisk doprowadzi Cię do wniosku, że satyra nie jest skierowana do króla, lecz do wąsatego Sarmaty. Zauważ, że Krasicki posłużył się tutaj ironią, a także w pewien sposób zabezpieczył się przed mylnymi sądami. Poeta nie chce, by identyfikowano go z osobą mówiącą w wierszu – i dlatego satyrę opatrzył cudzysłowem. W ten sposób podkreślił swój dystans do tego, o czym mówi się w wierszu. Tego typu zabieg powoduje jeszcze mocniejszą krytykę szlachty, która zaciekle broni złotej wolności. Można pokusić się o stwierdzenie, że monolog osoby mówiącej w wierszu, jej argumenty, napuszony styl wypowiedzi, do złudzenia przypominają mowy typowych dla tamtych czasów krzykaczy sejmowych, którzy w znacznym stopniu przyczynili się do opóźnienia tak ważnych dla osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej reform.
Wariant 3
Rozpocznij od wyjaśnienia, jakim gatunkiem literackim jest satyra, co jest jej istotą. Następnie napisz, że satyra Do króla należy do kategorii utworów politycznych. Określ, kto jest osobą mówiącą w wierszu (przedstawiciel stanu szlacheckiego). Następnie wybierz z tekstu zarzuty stawiane władcy – jest za młody, za dobry, zbyt łagodny, nazbyt uczony. Te argumenty upewnią Cię, iż tytułowe „do króla” skierowane jest przeciw Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Zauważ, że gdyby nie ironia i dystans (autor cały monolog bierze w cudzysłów, co oznacza, iż to nie są jego poglądy) wiersz można by potraktować jako poważny sąd nad królem. Te dwa zabiegi odwracają jakby wektor znaczeń, i tak zarzuty włożone w usta szlachcica ośmieszają go i grupę, którą reprezentuje. W ten jakże przewrotny sposób Ignacy Krasicki krytykuje i wykpiwa wrogów władcy za ich polityczną krótkowzroczność, bezmyślność, wieczną skłonność do wytykania innym wad, bezkrytycyzm wobec własnych wad, błędów i zaniedbań. To właśnie przez nich nie można było wprowadzić uzdrawiających Polskę reform.
Ta zabawa, przewrotność jest niczym innym jak realizacją popularnego w dobie oświecenia hasła – bawiąc uczyć, uczyć bawiąc.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Ignacy Krasicki w bardzo oryginalny sposób przeprowadził obronę króla, a zarazem dobitną krytykę szlachty hołdującej źle pojętemu sarmatyzmowi. W ironiczny sposób wykpił jej zacofanie – tak oto jego satyra stała się ważnym głosem w walce o wprowadzenie w osiemnastowiecznej Polsce reform, które zapobiegłyby upadkowi kraju. Krasicki pragnął także pokazać Stanisława Augusta Poniatowskiego jako oświeconego władcę, który stał na czele obozu reformatorów.
Wariant 2
Podkreśl, że wysuwane przez szlachcica argumenty „nie do podważenia” tak naprawdę kompromitują ich autora, a nie króla. To, co czyni ze Stanisława Augusta Poniatowskiego władcę oświeconego, w opinii wielu Sarmatów jest wręcz ciężkim przewinieniem – i właśnie w ten sposób owa szlachecka głupota zostaje obnażona przez Krasickiego. Zauważasz, że krytyka tej grupy wydaje się być celowa, gdyż to właśnie obrońcy złotej wolności przyczyniają się do upadku Polski i to oni budują obraz Polski ciemnej, „nieoświeconej”, zacofanej.
Wariant 3
W zakończeniu możesz zsumować wszystkie wady ciemnej, bezkrytycznej wobec swojego stanu szlachty, którą reprezentuje w satyrze Do króla osoba mówiąca w tym utworze. Można powiedzieć, że cięte pióro Ignacego Krasickiego nie pozostawia na niej suchej nitki! Ów przewrotny sposób, aby oskarżenia przeciwko królowi włożyć w usta przedstawiciela obozu wrogiego reformom, okazał się kapitalny. Odwrócenie ostrza krytyki sprawiło, że i tak zacofana grupa warchołów staje się jeszcze głupsza, ponieważ wpada w zastawione przez siebie sidła.
Za to na pewno dostałbyś punkty
- wskazanie i nazwanie adresata wiersza
- wyliczenie cech świadczących o tym, że adresatem wiersza jest król Stanisław August Poniatowski
- zebranie argumentów przeciw władcy
- odnalezienie przewrotnej formy tej satyry
- udowodnienie, że zarzuty przeciw królowi tak naprawdę są komplementami
- pokazanie ironii w tym tekście
- charakterystykę szlachty sarmackiej
- znajomość kontekstu historycznego
- zauważenie, że satyra Do króla jest napisana w formie monologu ujętego w cudzysłów
- zakwalifikowanie wiersza do kategorii liryki zaangażowanej, politycznej
Konteksty
Kontekstami mogą być inne dzieła, których autorzy krytykują brak patriotyzmu i egoistyczną postawę szlachty polskiej, np.
- Odprawa posłów greckich i Pieśń o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego
- Kazania sejmowe Piotra Skargi
- Kto mocniejszy, ten lepszy; Nierządem Polska stoi i inne utwory Wacława Potockiego
- Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza
Ważne pojęcie
Satyra – utwór dydaktyczny, wytykający i ośmieszający wady i postępki, nie tylko poszczególnych osób, ale i życia społecznego, politycznego, obyczajowego. Jej istotą jest krytyka, tak więc posługuje się często deformacją, wyostrzeniem piętnowanych cech czy problemów, czasem nawet groteską.
W antyku doskonałe satyry tworzyli Horacy i Juwenalis; satyra była także ważnym gatunkiem klasycyzmu. W Polsce szczyt jej popularności przypada w oświeceniu; najbardziej znani i cenieni twórcy satyr to Ignacy Krasicki (np. Żona modna, Pijaństwo) i Adam Naruszewicz (np. Chudy literat). Satyra była wtedy środkiem konkretnej krytyki społeczno-obyczajowej.
Ważne!
Od XIX wieku pojęcie satyra ma charakter ponadgatunkowy (nie jest to więc konkretny gatunek, jak było jeszcze za czasów Krasickiego). W pewnych utworach zawarte są elementy satyryczne – pewne osoby, zjawiska, zdarzenia ukazane są w sposób przejaskrawiony; autorzy satyr wykorzystują komizm słowny i sytuacyjny, ironię, karykaturę. Przykład: z satyrycznym obrazem wiejskiej szkoły zetniesz się np. w Syzyfowych pracach Stefana Żeromskiego i Konopielce Edwarda Redlińskiego.
Ironia – figura stylistyczna polegająca na dwupłaszczyznowości wypowiedzi; nad znaczeniem dosłownym, pozornie neutralnym i serio, nadbudowuje się znaczenie przeciwstawne, negujące je i ośmieszające. Dokonuje się to albo przez zderzenie wypowiedzi z kontekstem sytuacyjnym, albo przez kontrast między np. uroczystą tonacją stylistyczną.
Postulaty epoki
Ignacy Krasicki, zwany księciem poetów, realizował w swych utworach postulaty epoki oświecenia. Literatura miała piętnować negatywne postawy, kształcić i lansować postawy właściwe, pożądany system wartości. Dlatego tak często pisał teksty o charakterze prześmiewczym, które wymagały ciętego pióra i ostrego dowcipu. Wybierał takie gatunki, które służyły temu celowi – bajki i satyry; doskonale nadawały się do tego także poematy heroikomiczne.
Tekst źródłowy
Do króla – ten utwór zawarty został w zbiorze zatytułowanym Satyry wydanym w 1799 r. Najbardziej znane satyry to właśnie rzeczona Do króla, a także Pijaństwo, Żona modna i Świat zepsuty.
Zobacz:
Jakie środki językowe i literackie zostały wykorzystane w tekście satyry Do króla?
Polacy w krzywym zwierciadle, czyli społeczeństwo w ujęciu satyrycznym.
Satyry Ignacego Krasickiego – trafna obserwacja rzeczywistości czy krytyka polskiego społeczeństwa?