Temat:
Jak literatura przedstawia człowieka dążącego do osiągnięcia kariery? Przedstaw na wybranych przykładach.
Literatura:
- • Honoriusz Balzak – Ojciec Goriot
• Stendhal – Czerwone i czarne
• Bolesław Prus – Lalka
• Tadeusz Dołęga-Mostowicz – Kariera Nikodema Dyzmy
Określenie problemu:
Dążenie do kariery, osiągnięcia sukcesu jest często tematem literatury i dotyczy głównych bohaterów literackich. Jest zagadnieniem dyskusyjnym – czasami jako motor działania skłania do czynów nieetycznych. Nie każdy jednak karierowicz jest postacią negatywną i nie każdy przypadek zdobycia kariery wiąże się z krzywdą innych.
Kolejność argumentacji:
- Postacie literatury francuskiej XIX wieku – Eugeniusz Rastignac z powieści Ojca Goriot i Julian Sorel z powieści Czerwone i czarne. Przykłady bohaterów pochodzących z niższych warstw społecznych, którzy robią karierę w Paryżu, pragną dostać się do wyższych sfer, nie przebierają w środkach, by dojść do celu. Przedstawienie ich losów, podobieństw i różnic.
- Wyjątkowa sylwetka Wokulskiego jako pozytywnego modelu kariery. Jego dzieje także rozwijają się na tle miasta – XIX-wiecznej Warszawy.
- Polski przykład karierowicza oszusta – z okresu dwudziestolecia międzywojennego – dzieje Dyzmy. Historia tego bohatera obnaża wady ówczesnych elit rządzących – kariera Dyzmy też rozgrywa się w Warszawie.
Wnioski:
Przedstawione tu modele kariery są dość zróżnicowane. Przytoczone scenariusze łączy aktywność i dynamizm bohaterów. Różnią się natomiast w poglądach i etyce postępowania. Raz przyczyną sukcesu i kariery może być ciężka praca i silny charakter (Wokulski). Innym razem
– oszustwo i krzywda ludzka. Dzieje postaci wiodą zatem do wniosku, że nie kariera czy jej pragnienie jest złe, lecz metody, jakich używa człowiek w swoim działaniu.
Ujmij w prezentacji tematu
Bohaterowie świadomie dążący do zrobienia kariery politycznej
- Balladyna z dramatu Juliusza Słowackiego – chłopka z „czasów bajecznych” rozgrywających się koło jeziora Gopła. Zdobywa władzę dzięki małżeństwu z Kirkorem. Drogę kariery rozpoczyna zamordowaniem siostry. Za tym czynem idą następne zbrodnie: giną przeciwnicy Balladyny i świadkowie jej przeszłości, na śmierć skazana zostaje matka.
- Napoleon z Orwellowskiego Folwarku zwierzęcego – nie jest typem wodza kierującego się dobrem mas. Jego kariera opiera się na przemocy, zastraszeniu poddanych i eliminowaniu przeciwników. Swój plan przejęcia i utrzymania władzy realizuje bezwzględnie i perfidnie, manipuluje opinią społeczną, czyniąc atut nawet ze swojego tchórzostwa. Kreując dzięki propagandzie swój obraz ojca narodu, stawia się ponad prawem i korzysta bez wyrzutów sumienia z wszystkich przywilejów władzy, traktując je jako należne sobie. Pozostaje bezkarny, choć pod jego rządami sytuacja w folwarku wraca do punktu wyjścia, czyli biedy, głodu, terroru i beznadziejnej egzystencji całej społeczności.
- Zenon Ziembiewicz z Granicy Zofii Nałkowskiej – inteligent pochodzący ze zubożałego ziemiaństwa, który ze studenta o dość radykalnych poglądach przeistacza się w sanacyjnego dygnitarza, prezydenta miasta odpowiedzialnego za strzelanie do manifestujących robotników. Cena, jaką Ziembiewicz płaci za karierę, jest wysoka. Popełnione przez bohatera samobójstwo to dowód jego klęski moralnej.
Co łączy bohaterów świadomie dążących do zrobienia kariery politycznej?
- Mają jasno określony cel: dążenie do poprawienia swojej pozycji społecznej i statusu materialnego, czasami chcą też realizować szczytne idee.
- Świadomie kreują swój wizerunek, starają się zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa, niekiedy nawet naginając prawo do swoich potrzeb.
- Korzystają z możliwości i profitów, jakich dostarcza im zdobyte stanowisko, ale większość z nich nie potrafi zagłuszyć wyrzutów sumienia. Stają się więźniami schematów i układów, co – poza nielicznymi wyjątkami – stanowi przyczynę przegranej.
Bohaterowie realizujący amerykański mit od pucybuta do milionera
- Ojciec Goriot z powieści Honoriusza Balzaka – dochodzi do majątku w sposób typowy: wykorzystuje zamieszanie związane z rewolucją francuską i, wychodząc z założenia, że żadna praca nie hańbi, a pieniądze nie śmierdzą, spekuluje i staje się człowiekiem bogatym. Na tym jednak kończy się schemat – Goriot zostaje nędzarzem, ponieważ wszystkie jego oszczędności marnotrawią córki robiące w Paryżu salonową karierę. Bohater z miłości do dzieci pozwala się zniszczyć i umiera w nędzy.Z losów Goriota wyciąga wnioski Eugeniusz de Rastignac – zubożały szlachcic z prowincji, który dzięki studiom prawniczym chce zdobyć pozycję społeczną i majątek. Szybko jednak zrozumie, że podstawą sukcesu nie są rzetelność, uczciwość i praca, ale zamożne protektorki, wykorzystanie układów i ciągłe kompromisy z własnym sumieniem. Tylko cynizm i wyrachowanie oraz upór i siła woli pozwalają mu zaspokoić ambicje i być przyjmowanym na salonach Paryża. Osiągnie swe cele.
- Stanisław Wokulski z Lalki Bolesława Prusa – postać wewnętrznie skomplikowana i niejednoznaczna. To zubożały szlachcic, który chce znaleźć dla siebie miejsce w XIX-wiecznym społeczeństwie dzięki pracy i wykształceniu. Klęska jego młodzieńczych ideałów sprawia, że szuka jakiegoś celu w życiu. Miłość do zubożałej arystokratki mobilizuje go do działania – zdobywa majątek na wojnie bałkańskiej, „mieszając się z ekonomicznymi szulerami, stawiając na kartę pracę i życie”. Nie zapewnia mu to jednak wzajemności ukochanej, a zdobywanie pozycji społecznej i bywanie w salonach arystokracji wymaga częstych kompromisów moralnych. Przez zazdrosne o sukces otoczenie traktowany jest jak karierowicz bez skrupułów lub jak parweniusz, któremu należy się tylko pełna wyższości wzgarda.
Co łączy bohaterów realizujących amerykański mit od pucybuta do milionera?
- Zdobycie majątku ma być dla nich jedynie etapem w drodze do innego celu.
- Gromadzą pieniądze bardzo szybko, wykorzystując zawirowania polityczne i społeczne, działając na granicy prawa i ryzykując swoje życie.
- Bogactwo nie przynosi im szczęścia, często staje się źródłem frustracji i rozterek.
- Z reguły czują się samotni, nie potrafią znaleźć sobie miejsca w społeczeństwie, którym z jednej strony pogardzają, z drugiej – szukają w nim akceptacji.
A obok… społecznicy – idealiści
Bohaterowie, którzy poświęcą życie wyższej idei, służbie ludziom lub nauce, lub wielkiemu marzeniu. Znani Ci na pewno:
- Ikar – zginął za możliwość lotu ku słońcu
- Konrad Wallenrod – poświęcił honor, miłość i życie dla ojczyzny
- Ekdal – zrujnował życie kilku osób dla idei prawdy
- Tomasz Judym – poświęcił życie i miłość dla pracy społecznej
- Stasia Bozowska – straciła zdrowie i życie, pracując wśród biedoty
- Piotr Cedzyna – odrzucił karierę opłaconą krzywdą robotników ojca
- Doktor Rieux z Dżumy Camusa – poświęca się, by ratować chorych
- Ojciec Maksymilian Kolbe, Janusz Korczak – oddają życie za innych ludzi
Cytaty:
Jedyną przeszkodą, by zrealizować się jutro, są wątpliwości, jakie mamy dzisiaj.
Franklin Delano Roosevelt
Czy wiesz, jak się tu robi karierę? Błyskiem geniuszu albo zręcznością zepsucia. (…) Uczciwość nie zda się na nic.
Honoriusz Balzac, Ojciec Goriot
Zobacz: