Rok 1956 – pokolenie Współczesności
Po śmierci Stalina, po wydarzeniach październikowa, w wielu dziedzinach – w tym w kulturze i sztuce – nastąpiła odwilż, czyli rozluźnienie cenzury, odejście od ścisłego programu realizmu socjalistycznego. Niezwykle ważną konsekwencją tego były liczne debiuty młodych twórców. Ponieważ byli skupieni wokół czasopisma pt. Współczesność, nazwano ich pokoleniem Współczesności.
Do debiutantów około roku 1956 należą:
-
W poezji
- Miron Białoszewski,
- Zbigniew Herbert,
- Stanisław Grochowiak,
- Jerzy Harasymowicz.
-
W prozie
- debiutujący Marek Hłasko – Pierwszy krok w chmurach.
-
W dramaturgii:
- Tadeusz Różewicz – Kartoteka (wystawiona w 1960 roku).
- Debiutuje Sławomir Mrożek: – Męczeństwo Piotra Oheja, Tango (1964), Policja.
- Napływają na sceny polskie dramaty mistrzów zagranicznych:
- Samuela Becketta,
- Friedricha Dürrenmatta,
- Eugène’a Ionesco.
Marzec 1968 i grudzień 1970
Najważniejszym wydarzeniem tego przełomu było wyodrębnienie formacji poetyckiej, zwanej Nową Falą, później – Pokoleniem ’68. Była to generacja młodych poetów, którą łączyło wydarzenie pokoleniowe – mianowicie wypadki roku 1968, spod znaku demonstracji i protestów studenckich oraz represji ze strony rządu.
-
Formację Nowej Fali tworzyli:
- Stanisław Barańczak,
- Adam Zagajewski,
- Ewa Lipska.
-
Program „Pokolenia ’68″
- Bunt przeciw zafałszowanemu światu i manipulacjom władzy.
- Krytyka literatury fałszującej rzeczywistość (np. estetyzującej poezji pozbawionej prawd etycznych).
- Postawa „interwencyjna” – „mówienia wprost” o świecie.
- Zanurzenie poezji w polskiej rzeczywistości.
- Język mediów, sloganów propagandowych – materią i przedmiotem obnażenia z fałszu w poezji.
- Nawiązanie do lingwizmu – to obserwacje języka, gra jego kształtem i barwą ma prowadzić do odrzucenia zafałszowań.
Stanisław Barańczak – najsłynniejszy poeta Nowej Fali, później wykładowca Harwardu, krytyk literacki i tłumacz literatury angielskiej. W Polsce wykluczono go z pracy na Uniwersytecie w Poznaniu, a jego utwory objęte były w latach 1976–1980 zakazem druku. Za granicę wyjechał w 1981 roku.
Cechy twórczości
- Podejmuje temat Polaka – emigranta postawionego wobec historii i kultury Europy – poczucie niezrozumienia i obojętności narodów na los Polski.
- Obrazuje rzeczywistość PRL-owską, szczególnie eksponując osaczenie, indoktrynację, niepewność własnego domu i losu.
- Wskazuje na gorycz polskiej historii, przekłamany wizerunek Polaka za granicą.
- Operuje dwuznacznością słów, szablonami językowymi, kalamburem.
Dekada 1970-1980
Dziesięciolecie propagandy sukcesu zaowocowało jednak osiągnięciami twórców polskich w literaturze, w działalności teatru, w filmie.
-
W prozie
- Edward Redliński w sposób oryginalny i parodystyczny podejmuje temat wiejski: Konopielka, Awans (wieś jest tu punktem wyjścia do rozważań o cywilizacji, o wyobrażeniach miejskich na temat wsi i zderzeniu postaw chłop – inteligent!).
- Miron Białoszewski pisze Pamiętnik z powstania warszawskiego. Utwór ten nie jest kolejną powieścią o powstaniu – to relacja wyrażona w specyficznym języku, pełnym dynamiki, skrótów, chwytów językowych oddających rzeczywistość tamtych czasów. Poza tym jest to powstanie opisane z punktu widzenia cywila, nie bohatera żołnierza.
- Poezja lat siedemdziesiątych
Spośród młodych poetów głośne są nazwiska- Stanisława Barańczaka,
- Ewy Lipskiej,
- Rafała Wojaczka,
- Edwarda Stachury.
- Nadal piszą i wydają nowe tomy:
- Jarosław Iwaszkiewicz,
- Anna Kamieńska,
- Zbigniew Herbert
- na emigracji Czesław Miłosz.
- Ukazują się także ostatnie tomiki poezji Stanisława Grochowiaka: Nie było lata, Bilard.
- 1980 r. – Czesław Miłosz otrzymuje literacką Nagrodę Nobla.
Po roku 1980
- Rok 1980 był ową „jutrzenką swobody”, która przyniosła wolne związki zawodowe, twórczą atmosferę początku nowego dziesięciolecia, ożywienie w ruchu wydawniczym.
- Rok 1981 (stan wojenny) całą tę dynamikę uciął, a swobody wydawnicze zamroził. Wzmogło się zjawisko tzw. literatury drugiego obiegu – nielegalnych wydawnictw, kolportaż nielegalnymi drogami, dzięki którym zupełnie nieźle rozpropagowane były utwory takie jak Zniewolony umysł Miłosza, Mała apokalipsa Konwickiego czy Folwark zwierzęcy lub Rok 1984 Orwella, (także literatury dotyczącej zbrodni stalinowskich, Katynia, łagrów).
- Odnotować warto:
- nowe tomy wierszy Zbigniewa Herberta, zwłaszcza Raport z oblężonego miasta (1983),
- nowe tomy wierszy księdza Jana Twardowskiego: Niebieskie okulary, Rachunek dla dorosłego, Który stwarzasz jagody.
- powstały w Paryżu Początek Andrzeja Szczypiorskiego 1984 roku.
Zobacz: