Miłość jako motyw w utworach literackich to temat rzeka. Pojawia się w kulturze wysokiej – to znaczy u Szekspira, Woltera, Mickiewicza, w dziełach uznanych, o wysokich walorach literackich, takich, których autorów można nazwać artystami. W literaturze niskiej – w sentymentalnych romansidłach wywołujących łzy mało wybrednych czytelników, w seryjnych książkach z serduszkami, kopiujących Trędowatą Mniszkówny itp. też występuje.

 

W jakich ujęciach może występować pojęcie – miłość?

Z obserwacji tematów wynika, że wymagane są:

  • Prezentacje – czyli przywołaj, przedstaw słynne, niezwykłe, różnorodne historie miłości z zakresu literatury. Własne zdanie (jeśli pytają) może dotyczyć motywacji tego wyboru lub ocen postępowania postaci itp.
  • Oceny – czyli wartościowanie. Co można oceniać? Samą miłość: czy jest to uczucie budujące, radosne, lek na zło – czy destruktywna, niszcząca siła.
  • Zestawienia – czyli miłość i… nienawiść, zazdrość, przyjaźń.
  • Miłość i śmierć (w baroku czy w poezji Poświatowskiej). Miłość a sprawy wagi państwowej, wyższa idea. Przy ujęciach kontrastowych paść może pytanie o to, co jest silniejsze lub ważniejsze w życiu bohaterów literackich.

 

Powtórka – według chronologii epok

Najsłynniejsze pary literatury

Ich wymienienie ułatwi pisanie o różnych obliczach i różnych finałach wielkich romansów literackich.

  • Dzieje Tristana i Izoldy
    – średniowieczna opowieść o dwojgu kochankach i miłości, która spada na ludzi jak siła fatalna, i której nic nie jest w stanie zniszczyć. Warto pamiętać, że źródłem miłości Tristana i Izoldy był napój miłosny, który omyłkowo wypili podczas morskiej podróży, a finał to śmierć kochanków.
  • Heloiza i Abelard
    – para także średniowieczna i równie tragiczna. Abelard – filozof, profesor – pokochał swoją młodą uczennicę, u której wuja mieszkał. Dzieje kochanków to: miłość i potajemny ślub, wreszcie zemsta wuja Heloizy, który wynajął opryszków, a ci napadli i pozbawili nieszczęsnego Abelarda męskości. Heloiza i Abelard spędzają resztę życia w klasztorach, wymieniając listy. Legenda przetrwała już wiele stuleci, dzięki przekazom ustnym, zachowanej częściowo korespondencji oraz sztuce francuskiej Rogera Vaillanda pt. Heloiza i Abelard (1949).
  • Romeo i Julia
    – najsłynniejsza chyba para renesansu, a także najsłynniejsza tragedia miłosna – dzieje potomków dwóch zwaśnionych rodów Montekich i Kapuletich.
    Znów elementem historii staje się potajemny ślub, fortel franciszkanina, ojca Laurentego, który miał doprowadzić do ucieczki młodych i szczęścia, a przez nieporozumienie doprowadził do śmierci obojga kochanków.
  • Don Kichot i Dulcynea
    – dziwaczna para z powieści Cervantesa o szlachcicu, który pragnął naprawić świat i walczyć z wiatrakami. Pod wpływem lektur postrzegał siebie jako błędnego rycerza, uczuciem zaś obdarzył wiejską dziewczynę – Dulcyneę z Toboso, widział w niej szlachetnie urodzoną, piękną damę swego serca.
    Don Kichot pozostał do dziś uosobieniem łatwowierności, idealizmu, rycerskości, a także reprezentantem ludzi niezrozumianych, odepchniętych przez ich współczesnych.
  • Cyrano de Bergerac i Roksana
    – to nieco inna historia miłości niezwykle wymownego i szlachetnego, rycerskiego, lecz brzydkiego (zwłaszcza z powodu słynnego olbrzymiego nosa) Bergeraca, który kochał Roksanę, lecz widząc, że dama jego serca kocha innego, mniej utalentowanego człowieka – pomagał mu, pisząc za niego listy, śpiewając serenady pod balkonem itp. Wyjawił tajemnicę dopiero na łożu śmierci. Bergerac żył rzeczywiście w I połowie XVII wieku, a dramat Edmonda Rostanda Cyrano de Bergerac, który rozpowszechnił tę historię, powstał w Paryżu w 1897 roku.
  • Julia d’Étange i Saint-Preux
    – bohaterowie słynnej powieści w listach Jeana Jacques’a Rousseau pt. Nowa Heloiza. Saint-Preux pokochał Julię, będąc jej guwernerem, lecz oczywiście nie mógł poślubić córki barona. Była to para ogromnie szlachetna i wrażliwa, bohaterów nękały wyrzuty sumienia spowodowane faktem, iż ulegli swej namiętności. Julia poślubiła potem starszego, zacnego barona Wolmara, który uczynił byłego kochanka żony nauczycielem swoich dzieci.

 

Pisząc pracę o miłości lub wielkich romansach literatury XIX w., warto wykorzystać także fakty i dzieła następujące:

  • Sonety do Laury Petrarki
    Wiadomo, że słynny poeta włoski, prekursor renesansu, przeżywał wielką miłość do Laury – tajemniczej Włoszki, a uczucie to stało się materią pierwszej, prawdziwie miłosnej liryki nowożytnej. Czy Laura w ogóle istniała? Niektórzy badacze powątpiewają, inni widzą ją w szlachciance Laurze de Noves (matce jedenaściorga dzieci).
  • Miłość Dantego Alighieri do Beatrycze,
    kobiety, z którą podobno nie zamienił w życiu ani słowa, a którą uczynił uosobieniem muzy – ukochanej twórcy. Miłość do Beatrycze ukazał Dante w dziele pt. Vira nuova, a w Boskiej Komedii powierzył jej rolę przewodniczki po raju.
  • Miłość i listy naszego króla Jana III Sobieskiego do Marysieńki,
    czyli Marii Kazimiery d’Arquien. Słynna to miłość w historii polskiego baroku, choć inaczej niż wszystkie dotychczas wymienione zakończona – bo szczęśliwa, uwieńczona małżeństwem i wspólnym panowaniem.

 

Przegląd literatury

Z romantyzmu

Miłość w romantyzmie stała się jednym z najważniejszych ideałów, kategorią niemal filozoficzną, siłą odwracającą bieg życia. Z reguły jest to miłość nieszczęśliwa i jako taka przypada w udziale bohaterowi romantycznemu. Może doprowadzić do szaleństwa, do samobójstwa, a zawsze prowadzi do przeistoczenia: klęska miłości kończy pewien etap w życiu bohatera, a rozpoczyna nowy – bojownika o wolność narodu.

  • Taką miłość przeżył Gustaw z Dziadów, taką też próbę przeszedł Kordian. Podobny los spotkał Jacka Soplicę. Rzecz nie dotyczy tylko polskich bohaterów, słynne samobójstwo z miłości do Lotty popełnił bohater Cierpień młodego Wertera Goethego. A stał się przecież idolem ówczesnej młodzieży, nie tylko ubierano się w werterowski strój, lecz i fala samobójstw przeszła przez Europę.
  • Są jednak w romantyzmie pary, które finalizują swoje uczucie i miłość ich kończy się małżeństwem. Oto Hrabia Henryk (Mąż) i Maria z Nie-Boskiej komedii. Niestety – okazuje się, że małżeństwo ze zwykłą śmiertelniczką jest dla romantyka poety zbyt przyziemne, będzie on gonił za marą, ułudą, poezją – i też wszystko zniszczy.
  • Chyba że… odwołamy się do komedii. Tu w sukurs idzie nam Aleksander Fredro i jego utwór Śluby panieńskie. To dzieło o miłości, dzieło, w którym wyśmiano typ werterowski w osobie Albina i zaprzeczono tragicznej miłości romantyka – w dziejach Gucia. Fredro obserwuje uczucie, jego narastanie i kolejne etapy, by doprowadzić wszystko do szczęśliwego końca.

Z pozytywizmu

  • Historia Stanisława Wokulskiego. To bezwzględnie największy romans literatury polskiej. To miłość romantyczna, choć przytrafiła się pozytywiście.
    Lalka Bolesława Prusa i niedoszła para Wokulski – Izabela Łęcka to bardzo potrzebny w rozważaniach o miłości przypadek. Dlatego, że pisarz okazał się psychologiem i wnikliwym obserwatorem uczuć ludzkich. Opisując Wokulskiego pokazał siłę uczucia wręcz niewiarygodnie wpływającego na ludzki los. Dlatego także, że mamy tu do czynienia z uczuciem jednostronnym, zbuntowanym, które wydaje walkę konwenansom świata, i… w zasadzie zwycięża.
    Miłość Wokulskiego przełamała wszelkie bariery rzeczywistości – nie potrafiła tylko dotrzeć do panny Izabeli. Mamy tu wprawdzie „schemat odwróconej miłości” – to znaczy takiej, gdzie w finale role się odwracają – i strona walcząca o uczucie odchodzi a ta druga – nagle pojmuje, że też kocha.
  • Miłość szczęśliwa (pozytywna) także w pozytywizmie występuje. Trochę dla celów ideowych łączy w szczęśliwe stadło bohaterów Nad Niemnem (Justynę i Janka) Orzeszkowa.
  • Schemat bardzo dynamicznego „biegu do ołtarza z przeszkodami” serwuje Henryk Sienkiewicz w Trylogii. Jest tu miłość z wzajemnością, ale niestety są „trójkąty”, w których ten trzeci, czarny charakter próbuje zniweczyć szczęście. Mamy więc porwania, ucieczki, zagrożenia, a trójkąty są takie:
    • Helena Kurcewiczówna – Skrzetuski – (Bohun),
    • Oleńka Billewiczówna – Andrzej Kmicic – (Radziwiłł), tu dochodzą dodatkowe komplikacje, natury moralno-patriotycznej,
    • Basia Wołodyjowska (Jeziorkowska) – Mały Rycerz – (Azja Tuhajbejowicz).

Z Młodej Polski

  • W powieściach Żeromskiego los splata zawsze historię miłosną ze sprawami innej wagi – a to sprawy patriotycznej, a to idei społecznej. Model z Ludzi bezdomnych polega na tym, że mężczyzna choć kocha i jest kochany, odrzuca miłość i szczęście prywatne, by poświęcić się misji społecznej. To oczywiście Judym i Joasia Podborska, jak wiemy czyn bohatera jest wielce dyskusyjny.
  • W Wiernej rzece działa inny mechanizm historii miłosnej: wielki pan i dziewczyna z niższej sfery, choć także szlacheckiej (książę i szlachcianeczka). Mimo wielkiej miłości do związku nie dojdzie, pojawia się nawet próba haniebnej opłaty za „odczepienie się” od panicza. Zwróćmy uwagę, że ten motyw bardzo chętnie eksploatować będą filmy i literatura romansowa wyższego i niższego lotu – a jest to przecież motyw Kopciuszka, tyle że przeniesionego z bajki w rzeczywistość (niektóre ujęcia filmowe i powieściowe nadal fundują happy end). Będąc jeszcze w wieku XIX, przywołajmy dwa „romanse” światowej sławy, o których godzi się tu wspomnieć.
  • Pierwszy: Anna Karenina i Aleksy Wroński (słynna powieść Lwa Tołstoja Anna Karenina, sfilmowana potem przez Hollywood z Gretą Garbo w roli głównej, a teraz z Sophie Marceau).
  • Druga – to dzieje Małgorzata Gautier i jej wybranka Armanda Duvala (Dama kameliowa Aleksandra Dumasa). Dama niestety parała się profesją kurtyzany, miłość, choć szczera, nie miała zatem szans (Duval to człowiek przyzwoity, o świetnych rokowaniach na przyszłość). Cóż w tym przypadku nowego? Otóż Dumas eksponuje wielkie poświęcenie zakochanej kobiety, która porzuca ukochanego dla jego dobra… nie bez wpływu perswazji ojca. Duval chce zapomnieć o wstydliwej przeszłości, lecz Małgorzata porzuca go i… umiera z miłości.

Wiek XX

Literatura wieku XX podjęła wiele tematów: wojny, systemy totalitarne, egzystencjalizm, etyka, losy świata i człowieka itd., itp. W tym wszystkim nie zginęła miłość, choć często nie jest głównym, jedynym – a jednym z wielu równoległych wątków. Bogactwo tytułów jest tak wielkie, że trudno wybierać. Skala rozciąga się od dzieł niższego jednak lotu jak rozmaite romanse (choć Trędowata Heleny Mniszkówny cieszyła się niegdyś wielką popularnością) po dzieła wielkie – jak choćby Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa.

 

Utwory, które można przywołać do tematu o miłości w literaturze.

Z literatury powszechnej

  • Nikt nie powstydzi się znajomości dzieł Ernesta Hemingwaya, a w tym słynnego Komu bije dzwon. W twórczości tego pisarza miłość odgrywa kluczową rolę, pojawia się też ów temat w tej powieści… niby o czym innym. Przecież Jordan jest straceńcem, romantycznym bojownikiem przeciw faszyzmowi generała Franco – a jednak napotyka na swojej drodze Marię, czemu zawdzięczamy podobno najpiękniejszy literacki obraz aktu seksualnego. On jednak musi walczyć, wypełnić swoją misję i zginąć – co dla znawców tematu: wojna i miłość nie jest zaskoczeniem.
  • Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa – jest między innymi o miłości. Miłość otrzymuje tu rangę jedynej potężnej siły zdolnej walczyć ze złem, z mocą szatańską i z ludzkim okrucieństwem. Także siły niewyjaśnionej, zniewalającej, niemal nadprzyrodzonej. Zew uczucia każe Małgorzacie pewnego dnia wyjść z domu z pękiem żółtych kwiatów – i to jest właśnie znak, symbol i początek jednej z najmagiczniejszych miłości literackich.
  • Czytelnicy powieści Ericha Marii Remarque’a mogą śmiało przywołać Łuk Triumfalny, Trzech towarzyszy czy Czarny obelisk. Miłość odmienia losy bohaterów Remarque’a, rzadko znajduje szczęśliwy koniec, bo: wojna, tułaczka, wielki kryzys, choroba itd.

Z literatury polskiej

  • Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, która przypisała głównej bohaterce – Barbarze aż dwa modele miłości. Ten pierwszy, uświęcony przez romantyczne mity i wspomnienia z młodości, to oczywiście epizod z hrabią Toliboskim i nenufarami. Drugi – o ile bardziej prozaiczny, ale trwalszy, pewniejszy, napisany przez życie to małżeństwo z Bogumiłem. A jednak mrzonka, wyobrażenia, przesłoniły rzeczywistość i zauważmy – nie po raz pierwszy w dziejach literatury. Jest to przecież także przypadek Wokulskiego czy nawet – problem Scarlett z Przeminęło z wiatrem.
  • Opowiadania Marka Hłaski – ten pisarz nie miał złudzeń co do rzeczywistości. Wciąż pokazywał jak marzenie rozbija się o czarną rzeczywistość, kobiety są kłamliwe i demoniczne, otoczenie tylko czyha, by sprofanować wiarę w najświętsze uczucie. Prawdziwa miłość nie ma żadnych szans, bo zniszczy ją nałóg, plotka lub brak mieszkania. Wręcz wykładem prozatorskim na ten temat mogą być opowiadania: Pierwszy krok w chmurach, Najświętsze słowa naszego życia, Pętla czy Ósmy dzień tygodnia. Zgwałcona niewinność i profanacja miłości – taki model proponuje Marek Hłasko.

Pisząc o wielkich romansach literatury XIX wieku, wykorzystaj także następujące fakty i dzieła:

Sonety do Laury Petrarki.
Wiadomo, że słynny poeta włoski, prekursor renesansu, przeżywał wielką miłość do Laury – tajemniczej Włoszki, a uczucie to stało się materią pierwszej, prawdziwie miłosnej liryki nowożytnej. Czy Laura w ogóle istniała? Niektórzy badacze powątpiewają, inni widzą ją w szlachciance Laurze de Noves (matce jedenaściorga dzieci).

Miłość Dantego Alighieri do Beatrycze, kobiety, z którą podobno nie zamienił w życiu ani słowa, a którą uczynił uosobieniem muzy – ukochanej twórcy. Miłość do Beatrycze ukazał Dante w dziele pt. Vira nuova, a w Boskiej komedii powierzył jej rolę przewodniczki po raju.

Miłość i listy króla Jana III Sobieskiego do Marysieńki, czyli Marii Kazimiery d’Arquien. Słynna to miłość w historii polskiego baroku, choć inaczej niż wszystkie dotychczas wymienione zakończona – bo szczęśliwa, uwieńczona małżeństwem i wspólnym panowaniem.

 

Najważniejsze utwory

Z Biblii:

• Pieśń nad Pieśniami;
• św. Paweł z Tarsu – Hymn do miłości;
• Nauka Chrystusa o miłości; bliźniego – Kazanie na Górze.

Z antyku:

• Mitologia: postać Afrodyty;
• Parys i Helena – miłość, która wywołała wojnę trojańską.

Ze średniowiecza:

• Dzieje Tristana i Izoldy
• historia Abelarda i Heloizy

Z renesansu, baroku i oświecenia:

• Francesco Petrarka – Sonety do Laury;
• William Szekspir – Romeo i Julia;
• Jean Jacques Rousseau – Nowa Heloiza;
• Listy króla Jana III Sobieskiego do Marysieńki.

Z romantyzmu:

• Johann Wolfgang Goethe – Cierpienia młodego Wertera;
• George Byron – Giaur;
• Adam Mickiewicz – Konrad Wallenrod, Dziady;
• Juliusz Słowacki – Kordian;

II poł. XIX w.

• Bolesław Prus – Lalka
• Henryk Sienkiewicz – Trylogia, Quo vadis
• Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem
• Stefan Żeromski – Wierna rzeka

XX w.

• Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni;
• Ernest Hemingway – Komu bije dzwon;
• Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata;
• Maria Dąbrowska – Noce i dnie;
• Zofia Nałkowska – Granica;
• Marek Hłasko – opowiadania.

 

Romantyczne pary

  • Lotta i Werter z powieści Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego;
  • Aldona i Konrad z powieści poetyckiej Adama Mickiewicza pt. Konrad Wallenrod;
  • Gustaw-Konrad i jego ukochana z Dziadów Adama Mickiewicza;
  • Ewa Horeszkówna i Jacek Soplica z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza (miłość Zosi i Tadeusza jest miłością szczęśliwą i radosną);
  • Laura i Kordian ze słynnego dramatu Juliusza Słowackiego Kordian;
  • Maria i Hrabia Henryk – oryginalna, nieco odmienna historia miłosna z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego.

Facebook aleklasa 2