1. Epokę realizmu w Polsce nazywa się:
a) realizmem polskim,
b) pozytywizmem,
c) pozytywizmem polskim.
1. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Epokę realizmu w Polsce nazywamy pozytywizmem polskim (sama nazwa pozytywizm oznacza kierunek w filozofii francuskiej zapoczątkowany przez Comte’a). Pozytywizm polski jest swoistym odpowiednikiem realizmu w Europie, jednak przesuniętym w czasie i wzbogaconym o pewne wątki ideologiczne. A to dlatego, że polski romantyzm trwał o wiele dłużej niż w innych krajach europejskich i nałożył się niejako na czasy, w których w Europie od dawna już królował realizm. Dopiero klęska powstania styczniowego w 1864 roku spowodowała zmianę paradygmatu w kulturze polskiej i odwrót od ideologii romantycznej.
2. Realizm, jako nazwa epoki literackiej dzieli się na dwie fazy:
a) wczesny i dojrzały,
b) przed- i popowstaniowy,
c) dojrzały i psychologiczny.
2. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Realizm jako nazwa epoki literackiej, panującej w Europie od lat trzydziestych do siedemdziesiątych XIX stulecia, dzieli się na dwie fazy: wczesny realizm, za którego twórcę powszechnie uważa się Honoriusza Balzaka (twórcę cyklu Komedia ludzka) oraz realizm dojrzały, zwany również psychologicznym. Realizm dojrzały reprezentowany jest głównie przez Gustawa Flauberta i Fiodora Dostojewskiego. Różnice między realizmem wczesnym a dojrzałym polegają głównie na udoskonaleniu technik narracyjnych i pogłębionej analizie postaci.
3. Realizm jako konwencja literacka, trwa w prozie:
a) od początków XIX wieku,
b) od starożytności,
c) od czasów renesansu.
3. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Realizm jako konwencja literacka trwa w prozie od XIX wieku po dzień dzisiejszy. Polega ona w przeważającej mierze na jak najwierniejszym oddaniu rzeczywistości w utworach (literackich, muzycznych, plastycznych). Jej najważniejsze kategorie estetyczne to szczegółowość opisu i prawdopodobieństwo realistyczne. Czas realizmu to czas rozkwitu powieści i nowelistyki. Realizm jest kategorią uniwersalną i można go spotkać we wszystkich dziedzinach sztuki.
4. Pozytywizm w Polsce trwa:
a) od 1864 do końca XIX wieku,
b) od 1831 do końca XIX wieku,
c) cały wiek XIX.
4. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Pozytywizm w Polsce trwa od początków lat siedemdziesiątych (zapoczątkowany przez upadek powstania styczniowego) do końca XIX wieku. Pierwsze manifesty modernistyczne pojawiają się na ziemiach polskich ok. 1891, jednak jeszcze w roku 1900 Henryk Sienkiewicz wydał Krzyżaków, a w 1905 przyznano mu Nagrodę Nobla. Stąd wielu naukowców twierdzi, iż pozytywizm w Polsce przetrwał aż do wybuchu I wojny światowej.
5. Polscy pozytywiści nawiązywali do dokonań:
a) europejskiego nurtu filozoficznego,
b) europejskich realistów,
c) romantyzmu polskiego.
5. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Pozytywiści polscy nawiązywali bardzo często do dokonań europejskiego nurtu filozofów – pozytywistów. Stąd nazwa ta posłużyła za miano polskiej epoki literackiej. Pozytywizm polski nie ma swojego odpowiednika w Europie. Jest to okres dominacji realizmu, ze szczególnym uwzględnieniem typowo polskiej odmiany tendencyjnej, dążącej do powiązania kwestii literackich z problematyką społeczną.
6. Autorem nazwy “pozytywizm” jest:
a) August Comte,
b) Herbert Spencer,
c) Aleksander Świętochowski.
6. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Autorem nazwy pozytywizm jest August Comte. Wywodzi się ona od swojego francuskiego odpowiednika i znaczy tyle, co: ścisły, realny, pewny. Takie zamiłowanie do ścisłości i naukowości legło u podstaw stworzonego przez Comte’a nurtu filozoficznego zwanego pozytywizmem. Pozytywizm filozoficzny poza zamiłowaniem do nauki, interesował się żywo kwestiami społecznymi – jemu to przypisuje się wyodrębnienie socjologii jako odrębnej nauki.
7. Pozytywizm warszawski na stałe związał się z:
a) realizmem,
b) utylitaryzmem,
c) programem społecznym.
7. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Pozytywizm warszawski to dominujący nurt polskiego pozytywizmu, który na stałe związał się ze spójnym programem społecznym. “Warszawiacy” skupili się wokół czterech zagadnień: pracy u podstaw, pracy organicznej, emancypacji kobiet i asymilacji Żydów. Program swój głosili na łamach prasy: w czasopismach i tekstach publicystycznych. Do przodowników nurtu należeli: Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus i Eliza Orzeszkowa.
8. Idea głosząca, że nauka jest jedyna metodą wyjaśniania zjawisk rzeczywistości to:
a) monizm przyrodniczy,
b) scjentyzm,
c) pozytywizm.
8. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Ideą głoszącą, iż nauka jest jedynie słuszną metodą wyjaśniania zjawisk rzeczywistości, jest wywodzący się z myśli pozytywistycznej scjentyzm. Według scjentyzmu, wszelkie próby interpretowania zjawisk powinny odbywać się zgodnie z zasadami którejś z ustanowionych nauk. Jednocześnie zaś, wiecznie rozwijająca się nauka, ma sukcesywnie dostarczać coraz to precyzyjniejszych narzędzi analizowania zjawisk. To zaś, czego rozwiązać się nie daje, nie istnieje, gdyż dla scjentysty realne jest tylko to, co daje się poznać i przeanalizować metodami naukowymi. Tak więc sami widzicie, że jest to koło się zamyka.
9. Organicyzm to teoria stworzona przez:
a) Herberta Spencera,
b) Johna Stuarta Milla,
c) Karola Darwina.
9. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Organicyzm to teoria stworzona przez Herberta Spencera. Spencer porównał społeczeństwo do żywego, rozwiniętego organizmu. Tak jak w żywym organizmie choroba jednego z elementów powoduje zainfekowanie całości, tak w społeczeństwie niewłaściwe funkcjonowanie jednego z organów niekorzystnie odbija się na pracy pozostałych. W przypadku społeczeństwa owymi “organami” są instytucje i grupy społeczne. A zatem, w myśl organicyzmu, społeczeństwo stanowi system naczyń połączonych i aby całe mogło funkcjonować bez zarzutu, należy jednocześnie oddziaływać na wszystkie jego elementy składowe.
10. Ewolucjonizm to idea przeniesiona do nauk społecznych z:
a) nauk przyrodniczych,
b) medycyny,
c) nauk historycznych.
10. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Ewolucjonizm to idea przeniesiona do myśli społecznej z nauk przyrodniczych przez Herberta Spencera. Spencer, zafascynowany pracą twórcy teorii ewolucji Karola Darwina, postanowił zastosować jego prawa do społeczeństw ludzkich. W myśl ewolucjonizmu, społeczeństwo, jak i organizmy żywe, podlegają ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Oznacza to, że gorsze rozwiązania są zawsze odrzucane na rzecz lepszych. Naturalna konsekwencją ewolucjonizmu jest więc nieustanny rozwój i ciągły postęp, jakiemu podlega życie społeczne.
11. U podstaw powieści tendencyjnej legł:
a) organicyzm,
b) realizm,
c) utylitaryzm.
11. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Powieść tendencyjna zrodziła się z postulatów utylitaryzmu. W myśl tej idei, będącej jednym z programowych haseł pozytywizmu, każda aktywność ludzka, w tym także literatura, ma być użyteczna. Oznacza to, iż ma ona nie tylko bawić, ale przede wszystkim przynosić ogólnospołeczny pożytek. Te konkretne zadania stawiane sztuce w ogólności, streszczały się do postulatu nauczania, krzewienia prawych idei, a także piętnowania zła i wskazywania właściwych postaw życiowych.
12. Podstawową kategorią estetyczną realizmu jest:
a) prawdopodobieństwo realistyczne,
b) mimesis,
c) utylitaryzm.
12. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Podstawową kategorią estetyczną realizmu jest prawdopodobieństwo realistyczne. Termin ten oznacza zgodność realiów świata przedstawionego w utworze z regułami rządzącymi “prawdziwą rzeczywistością”. W rezultacie prawdopodobieństwo realistyczne oznacza zasadniczo trzy kwestie: brak elementów fantastycznych i nadprzyrodzonych, prawdopodobne psychologicznie postacie oraz umotywowane i wynikające z przyczynowo-skutkowych zależności działania bohaterów. Twórcy realizmu starali się w swych dziełach pogłębiać te podstawowe kategorie. Starali się, by opisywane przez nich miejsca nie odbiegały od swych rzeczywistych wyglądów, stąd powieści często pisali dosłownie z mapą w ręku.
13. Jedna ze sztandarowych technik twórczych realizmu to:
a) narracja trzecioosobowa,
b) psychologizm,
c) zasada milieu.
13. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Jedną ze sztandarowych technik twórczych realizmu jest zasada milieu. Polega ona na tym, że pisarz nie od razu wprowadza na scenę swojego bohatera, jednak czytelnik dowiaduje się o nim sporo na samym wstępie, a to za sprawą szczegółowego opisu jego otoczenia, rzeczy i przyzwyczajeń. Zasada milieu opiera się więc na prostej obserwacji psychologicznej i może pojawić się kilkakrotnie w różnych odmianach i miejscach utworu. Do najbardziej znanych przykładów milieu należą: opis pokojów pensjonatu Vauquer w Ojcu Goriot oraz opis mieszkania Łęckich w Lalce.
14. Typ narracji charakterystyczny dla wczesnej powieści realistycznej to narracja:
a) auktorialna,
b) personalna,
c) dwugłos narracyjny.
14. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Typem narracji charakterystycznym zwłaszcza dla wczesnej powieści realistycznej jest narracja auktorialna. W zasadzie nie oznacza ona nic więcej niż znana Ci już forma narracji, jaką jest narrator wszechwiedzący. Narrator auktorialny odsłania stopniowo wydarzenia powieści z pozycji tego, który wie zawsze znacznie więcej niż czytelnik. Do tego często pozwala sobie na dygresje, nie zawsze bezpośrednio związane z treścią utworu. Takiego narratora znamy między innymi z Ojca Goriot czy z Nad Niemnem. Może on występować w dwóch wariantach: pierwszo- i trzecioosobowym.
15. Narracja przekazywana przez wypowiedzi lub działania postaci to narracja:
a) osobowa,
b) personalna,
c) psychologiczna.
15. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Typ narracji, w której zdarzenia przekazywane nam są przez działania i wypowiedzi postaci, określa się mianem narracji personalnej. Jest to bardziej zaawansowany typ narracji i na ogół stosuje się go jednocześnie z narracją auktorialną. Czas realizmu to okres licznych eksperymentów z tą forma narracji. Najpełniej rozwinęła się ona w późnym realizmie, w twórczości Fiodora Dostojewskiego.
16. Najdoskonalszą odmianą narracji personalnej jest:
a) polifonia,
b) symfonia,
c) dwugłos narracyjny.
16. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Najdoskonalszą odmianą narracji personalnej jest technika polifonii. Nazwę tę ukuł na określenie techniki Fiodora Dostojewskiego rosyjski badacz literatury Michaił Bachtin. Polifonia to sytuacja, w której postacie powieści spełniają nie tylko funkcje narracyjne, ale ponadto każda z nich ma odrębny, niezależny i autonomiczny punkt widzenia – swój światopogląd i osąd moralny. W konsekwencji powieść polifoniczna każde wydarzenie przedstawia z kilku punktów widzenia, z każdego inaczej.
17. Narracja w Lalce Bolesława Prusa to:
a) narracja auktorialna,
b) narracja polifoniczna,
c) dwugłos narracyjny.
17. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Narrację w Lalce Bolesława Prusa nazywa się specyficznym określeniem: jest to dwugłos narracyjny. Oznacza on sytuację, w której do powieści jednocześnie zostaje wprowadzonych dwóch narratorów, a każdy z nich używa innego rodzaju narracji. Tak rzecz się ma z Lalką, gdzie partie trzecioosobowego narratora prowadzącego przecinane są fragmentami pamiętnika Rzeckiego, w trakcie których to on właśnie przejmuje główny nurt narracji zmieniając ją na pierwszoosobową. Właściwie, uściślając, w Lalce można dopatrzyć się jeszcze jednego typu narracji, mamy tu bowiem jeszcze do czynienia z elementami narracji personalnej.
18. Charakterystyczny dla wczesnego pozytywizmu warszawskiego podgatunek literacki to:
a) nowela,
b) powieść tendencyjna,
c) obrazek.
18. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Charakterystycznym dla wczesnego pozytywizmu warszawskiego podgatunkiem literackim jest powieść tendencyjna. Oznacza on powieść napisaną w konwencji realistycznej, jednak z przesuniętym efektem docelowym. O ile w typowej powieści realistycznej punktem docelowym jest jak najwierniejszy opis rzeczywistości, o tyle w powieści tendencyjnej zostaje on przesunięty w stronę ilustracji społecznie użytecznej tezy. Powieść tendencyjna ilustruje charakterystyczną dla wczesnego okresu pozytywizmu tendencję do podporządkowywania wartości artystycznych literatury funkcjom utylitarnym. Ze względu na słabą jakość artystyczną tego typu zabiegów, pisarze pozytywistyczni szybko porzucili tę formę twórczości i zwrócili się ku klasycznej powieści realistycznej.
19. Gatunkiem szczególnie cenionym przez pozytywistów warszawskich jest:
a) nowela,
b) powieść,
c) list.
19. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Gatunkiem szczególnie chętnie wykorzystywanym przez pozytywistów warszawskich była nowela. A to dlatego, że ze względu na swą zwięzłą formę, daje się ona łatwo publikować na łamach różnych tygodników. Szybko stała się przez to jednym z podstawowych typów wypowiedzi artystycznej epoki. Dodatkowo była ona szczególnie ceniona ze względu na szczególną podatność na ideologię tendencyjności.
20. Nowela to gatunek:
a) biblijny,
b) renesansowy,
c) pozytywistyczny.
20. Odpowiedź: b)
Komentarz:
Nowela jest gatunkiem renesansowym. Jej powstanie zawdzięczamy włoskiemu pisarzowi Giovanniemu Boccaccio, którego zbiór Dekameron jest pierwszym opublikowanym zbiorem nowel. Nowela jest gatunkiem zwięzłym, epickim, zwykle jednowątkowym. Charakteryzuje się jednym, zwykle wyeksponowanym bohaterem, oraz obecnością motywu przewodniego, zwanego również motywem sokoła (od tytułu powieści tegoż Boccaccia). W klasycznej formie nowela ma uporządkowana strukturę – jej akcja wznosi się do punktu kulminacyjnego, by potem szybko zostać rozwiązaną za sprawą niespodziewanego zakończenia. Ze względu na swą zwięzłą formę nowela przeżywała renesans w dobie pozytywizmu.
Zobacz: