Jak możesz podzielić satyry ze względu na sposób kreacji świata przedstawionego? Krótko scharakteryzuj każdy rodzaj i podaj przykłady z twórczości Ignacego Krasickiego.
Satyry, których zadaniem jest piętnowanie i ośmieszanie wad ludzkich, obyczajów, charakterów, można podzielić na trzy grupy – ze względu na sposób przedstawienia treści.
- Pierwsza grupa to bezpośrednia wypowiedź narratora – monolog.
Przykładem takiej satyry jest utwór Świat zepsuty.
Sam tytuł oddaje stan, w jakim znalazła się ówczesna Rzeczpospolita – upadek obyczajów, brak uczciwości, pracowitości, moralnych standardów mogą wkrótce doprowadzić Polskę do zguby. Krasicki wskazuje przyczyny takiego zaniedbania, są to m.in. prywata, egoizm, rozrzutność polskiej szlachty. W utworze tym zestawione zostały ze sobą stare i nowe czasy. Stare to wzór prawości, poczciwości, cnót społecznych. Nowe czasy to zupełne przeciwieństwo: rozpusta, występek, egoizm, upadek obyczajów i deprawacja, które mogą doprowadzić kraj do upadku. Co robić w takiej sytuacji? Odnowić obyczaje i doprowadzić do odrodzenia moralności.
Zauważmy!
Ostatnie strofy satyry pokazują alegoryczny obraz Polski jako tonącego okrętu, którego należy chronić nawet z narażeniem życia. Jest to motyw często występujący w literaturze.
Grozi burza, grzmi niebo; okręt nie zatonie,
Majtki, zgodne z żeglarzem, gdy staną w obronie;
A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,
Poczciwiej być w okręcie, ocalić lub zginąć.
- Drugim rodzajem jest monolog będący liryką aktora – kiedy autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi narratora.
Doskonałym przykładem takiej satyry jest utwór Do króla.
Narrator to przedstawiciel antystanisławowskiej szlachty. Przeciwnicy króla zarzucali mu różne wady, które w rzeczywistości były zaletami, m.in. złe pochodzenie, nie z rodu królewskiego, ale ze szlachty (wiadomo, że sami wybrali go w wolnej elekcji spośród siebie, czyli właśnie szlachty), mądrość, uczciwość, szacunek dla nauki i sztuki, dobroć. Jeśli potraktować zarzuty szlachty poważnie, to dobry król powinien być przeciwieństwem Stanisława Augusta Poniatowskiego, czyli człowiekiem okrutnym, budzącym strach, gardzącym nauką itd. Krasicki był w bardzo dobrych stosunkach z królem, szanował władcę – zarzuty stawiane przez narratora satyry nie były więc zarzutami Krasickiego. Kogo naprawdę skrytykował poeta? Szlachtę, której cechy łatwo wymienić: pieniactwo, gadulstwo, umysłową ciasnotę, bezmyślność, głupotę polityczną i infantylność niektórych zachowań. Książę biskup zastosował w tej satyrze zabieg ironii. Pod irracjonalnymi zarzutami kierowanymi przez konserwatywną szlachtę do króla ukrył poeta zalety władcy. Co wytykał królowi? Mądrość, szacunek dla ludzi, łagodność i uczciwość.
Zapamiętaj!
Sposób, w jaki wypowiada się Krasicki, nazywany jest liryką aktora – bohater satyry w monologu skierowanym do króla wyraża poglądy sprzeczne z poglądami samego poety.
- Trzeci rodzaj to satyra dialogowa – jej podstawą jest rozmowa dwóch osób.
Przykładem takiej satyry jest Żona modna.
Satyra ta ma postać dialogu, a w zasadzie skargi pana Piotra, który niedawno wstąpił w związek małżeński. Niestety, nie było to małżeństwo z miłości, a jedynie z wyrachowania i chęci powiększenia własnego majątku:
Owe wioski, co z mymi graniczą, dziedziczne,
Te mnie zwiodły, wprawiły w te okowy śliczne.
Dopiero po ślubie pan Piotr dokładnie dostrzegł wady małżonki, która prowadziła bardzo wygodne i modne życie. Żona miała ogromne wymagania dotyczące prowadzenia domu i życia w ogóle. Zmianom nie było końca – a nieszczęśliwy mąż dostał nauczkę.
Zobacz:
Portret szlachty i polskich obyczajów zawarty w satyrach Ignacego Krasickiego.
Satyry Ignacego Krasickiego – trafna obserwacja rzeczywistości czy krytyka polskiego społeczeństwa?
Portret szlachty i polskich obyczajów zawarty w satyrach Ignacego Krasickiego.