Interpretacja porównawcza Do młodych Adama Asnyka i Ody do młodości Adama Mickiewicza.
Konteksty
Walka romantyków z klasykami oraz epigonów romantyzmu z pozytywistami
„Młodzi”, czyli nowatorzy, zwiastuni nowych prądów na ogół źle oceniali „starych”, czyli przedstawicieli mijającej generacji. To, co stworzyli tamci, wydawało im się nieprzystające do nowych czasów, czasem nawet bezwartościowe i przestarzałe. „Starzy” z kolei zaciekle bronili swoich pozycji i wcale nie zamierzali zejść ze sceny (literackiej i kulturowej). W sporze romantyków z klasykami to właśnie oni byli stroną atakującą! Początki nowych epok na ogół były burzliwe.
Konspekt realizacji
Uwaga! Analizowanie obu utworów wers po wersie czy nawet strofa po strofie byłoby zbyt wyczerpujące i czasochłonne! Porzuć więc myśl o konieczności zmagania się z każdym poszczególnym wersem czy nawet słowem. Ten temat sprawdza umiejętność porównywania i wyciągania wniosków.
Jak zacząć
We wstępie wystarczy podkreślić podobieństwo tytułów obu utworów, określić ich adresatów (w przypadku utworu Asnyka nie powinieneś mieć z tym żadnych problemów – wystarczy spojrzeć na… tytuł). Nie wspominaj na razie o nadawcy – to bardziej skomplikowana sprawa, do której przejdziesz później. Kto wie, czy temu zagadnieniu nie będzie trzeba poświęcić osobnego akapitu? Można także zacząć od cytatu; świetny będzie krótki cytat z Do młodych: „Każda epoka ma swe własne cele”. W jakich epokach powstały te utwory? Dlaczego mówimy, że mają one charakter programowy? Jakie elementy i treści typowe (reprezentatywne) dla tych epok możemy znaleźć w tych wierszach? Jakie były cele tych epok? Jakie zadania wyznaczają młodym autorzy?
Strategie rozwinięcia
- W rozwinięciu zajmij się kwestią osób mówiących w wierszu. Czy identyfikują się z adresatami utworu czy zajmują pozycję człowieka z zewnątrz? Wypisz (w brudnopisie) kilka cytatów z każdego utworu, w których nadawca zwraca się wprost do adresatów. Zauważysz dużą różnicę, jaka bez wątpienia jest pomiędzy „my” i „wy”.
- Teraz z kolei weź pod uwagę zadania stawiane młodym, stosunek autorów do młodości jako do pojęcia i szczególnego czasu w życiu człowieka. Osoba mówiąca w Do młodych to mentor, udzielający rad; osoba mówiąca w Odzie do młodości to człowiek młody, zachęcający kolegów do czynów i do radości życia.
- Koniecznie weź pod uwagę stosunek do przeszłości, do dziedzictwa minionych pokoleń. Jak w obu utworach realizowana jest opozycja starzy – młodzi, dawniej – dziś? W Odzie do młodości mamy do czynienia z pogardą dla starego świata, odrzuceniem go – to „martwy jakiś płaz w skorupie, martwy świat”; w Do młodych zaś jednym z ważnych zadań jest oddawanie czci pamiątek ołtarzom. Wniosek: różni autorzy – różne epoki – różne postawy – różne cele.
Jak zakończyć
W zakończeniu możesz napisać o tym, który sposób widzenia młodości jest Ci bliższy.
Przykład realizacji
„Każda epoka ma swe własne cele” – pisał Adam Asnyk w „Do młodych”. No właśnie, „Oda do młodości” i „Do młodych” są silnie związane ze swoimi epokami; zostały stworzone przez wielkich poetów swoich czasów i mają charakter programowy – proponują postawy właściwe romantyzmowi i pozytywizmowi. „Oda do młodości” wzywa do przekraczania wszelkich granic, burzenia starych porządków. Utwór jest bardzo optymistyczny, pełen radości życia. „Do młodych” to dzieło o wiele bardziej stonowane, w którym olbrzymią rolę odgrywają rady i nakazy. Tych utworów nie łączy chyba wiele poza zbliżoną tematyką i podobnymi tytułami.
„Oda do młodości” to płomienny apel do młodych, pochwała tego okresu w życiu człowieka, który – w myśl tego utworu – jest zupełnie wyjątkowy. Kilkakrotnie pojawia się wezwanie: „Razem, młodzi przyjaciele!…” Młodzi ludzie razem mogą dokonać wielkich rzeczy: „(…) Spólnymi łańcuchy/ Opaszmy ziemskie kolisko! (…) Dalej, bryło, z posad świata!/ Nowymi cię pchniemy tory”. Osoba mówiąca w wierszu to jeden z młodych ludzi, czuje z nimi wspólnotę (wspólne cele, myśli, wspólna wiara w przyszłość). Świadczy o tym choćby fakt, że używa trybu rozkazującego pierwszej osoby liczby mnogiej. Młodzi są nierozsądni, porywają się na wielkie czyny, nieraz, zdawałoby się, przekraczające ludzkie możliwości? W myśl tego utworu – to znakomicie! Taka właśnie jest młodość, takie są jej prawa, które należy maksymalnie wykorzystać. Rozsądek nie jest premiowaną wartością – młodzi ludzie są ukazani jako „rozumni szałem” i ten piękny oksymoron jest bardzo wymowny. Utwór jest niezmiernie dynamiczny, znajdziemy w nim wiele czasowników ruchu: „nowości potrząsa kwiatem”; „pchniemy”. Najważniejsze są jednak czasowniki oznaczające wznoszenie się, lot: „niech nad martwym wzlecę światem”, „wylatuj”. To przecież lot mitologicznego Ikara – piękny, ale szalony i nierozważny. W przeciwieństwie do lotu mitologicznego lotnika nie kończy się jednak tragicznym upadkiem, a przynajmniej w utworze nie ma o tym mowy. Młodzi wzywani są do przekraczania wszystkich granic: granic ludzkiego rozumu, granic wyznaczanych przez skonwencjonalizowany świat: „(…) nad poziomy wylatuj”; „łam, czego rozum nie złamie”. Utwór jest niezwykle optymistyczny i ma bardzo emocjonalny charakter – świadczą o tym liczne wykrzykniki i wykrzyknienia oraz zastosowane określenia wartościujące. Po stronie młodości są: „orla lotów potęga”, „ramię jako piorun”, „słońce”, „skrzydła”.
Jedną z zasad dominujących w tym wierszu jest zasada kontrastu. Mamy do czynienia z silnym przeciwstawieniem młodości, jej zapału, optymizmu i wielkich możliwości i „starości”, gdzie zamiast ruchu i marzeń mamy do czynienia ze „szkieletów ludami”, „martwym światem”, „obszarem gnuśności”, „wodami trupimi”. Widzimy więc, że jest to świat obrzydliwy i porażający martwotą. Wartość „starego” świata została zanegowana – nie ma czego żałować, mijający świat był przecież naprawdę straszny. Młodzi nie są zobowiązani szanować go, kultywować jego wartości.
Wiemy, jak ważną wartością w epoce romantyzmu była młodość. Adam Mickiewicz w „Odzie do młodości” ogłasza pierwszą młodzieżową kontrkulturę!
O ile w pierwszym utworze mamy do czynienia z Ikarem, w drugim wierszu przemawia do nas Dedal. Podobnie jak w „Odzie do młodości”, młodzi ludzie nawoływani są do szukania „(…) nowych, nie odkrytych dróg…”., przed młodymi stoją jednak pewne ograniczenia; świadczy o tym krótkie, pozornie nic nieznaczące słówko „choć”. Zadania stawiane przed młodymi ludŹmi są znacznie precyzyjniej określone: „Nieście więc wiedzy pochodnię na czele/ I nowy udział bierzcie w wieków dziele,/ Przyszłości podnoście gmach!” No właśnie, w tym wierszu także pojawia się tryb rozkazujący liczby mnogiej, ale jest to jej druga osoba! Mówiący w wierszu jest więc kimś z zewnątrz, nie ze środowiska młodych – udziela młodzieży rad, nie szczędzi przestróg. Przemawia do niej jako ktoś mądrzejszy, bardziej doświadczony, a przez to… bardziej ostrożny. Może jest to człowiek dojrzały, który pamięta jeszcze swoją młodość i kolejnemu pokoleniu chciałby oszczędzić rozczarowań, które były jego udziałem? Zadania, które stoją przed młodymi, są trudne, ale określone dość jasno i możliwe do zrealizowania. W tym wierszu porywanie się z motyką na słońce nie jest postawą pochwalaną. W utworze nie ma żywiołowości, nieładu lirycznego i tak wielkich emocji, jak w „Odzie do młodości”. Różnicę między utworami podkreśla już wyraŹnie ich budowa: logiczna i uporządkowana konstrukcja „Do młodych” i żywiołowa, sprawiająca wrażenie nieuporządkowanej budowa „Ody do młodości”. W wierszu Asnyka nie ma fajerwerków emocji – jest za to logika wywodu, umiar, celność argumentacji i przemyślana kompozycja.
Bardzo ważna jest różnica postaw wobec „starości”, „starego świata”. W „Odzie do młodości” był on wartościowany zdecydowanie negatywnie i odrzucony, tu zaś jest zaakceptowany: „Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy”, która jeszcze całkiem nie umarła („Na nich się jeszcze święty ogień żarzy”). Na ich straży stoi „miłość ludzka” i dlatego także młodzi zobowiązani są oddać im cześć! Poeta wzywa do ugody z poprzednikami, uznania ich praw do wyznawania bliskich im wartości. Zakończenie utworu, w porównaniu z wierszem Adama Mickiewicza, jest wręcz „pesymistyczne” – to ostrzeżenie, a raczej przypomnienie, że przemijanie jest koniecznością. Adresaci utworu podzielą los swoich poprzedników: „I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi,/ W ciemnościach pogasną znów!”
W pierwszym utworze przemawia przedstawiciel młodego, „przejmującego władzę” nad światem pokolenia, w drugim – przedstawiciel starszego pokolenia, który „oddaje berło”. W tym chyba tkwi główna różnica między oboma wierszami! Te utwory wyraŹnie wpisują się w odwieczny konflikt pokoleń, ale także w ważne dla epok obu autorów spory: klasyków z romantykami i pozytywistów z epigonami romantyzmu.
O wiele bliższa jest mi wizja młodości zawarta w odzie Adama Mickiewicza. Pięknie została tam ukazana siła i potęga przyjaŹni, wiara w jutro i we własną moc. Nie ma rzeczy niemożliwych. Jest dla mnie jasne, że młodzi między sobą zrozumieją się najlepiej, natomiast porozumienie się ze „starymi”, przedstawicielami starszych pokoleń – o, to wcale nie jest taka łatwa sprawa…
Nikt nie lubi być pouczany. Tym bardziej nie lubi, gdy podcinane mu są skrzydła, a tak właśnie odbieram „Do młodych” Adama Asnyka. Dlatego ten wiersz – przynajmniej na razie – odrzucam. Może zrozumiem go i docenię, gdy będę starsza.
Ważny symbol
Ikar – symbol młodości, młodzieńczej nierozwagi i idealizmu. Syn Dedala – w przeciwieństwie do swojego rozważnego i przewidującego ojca był pełen zapału, optymizmu i radości życia. Zachwycony wspaniałym przeżyciem, jakim był dla niego lot na skrzydłach z ptasich piór, wzbił się tak wysoko, ze słońce roztopiło wosk i chłopak zginął. Gdyby posłuchał ostrzeżeń Dedala, nie zginąłby; ale na pewno nie byłby wtedy patronem idealistów.
Postawa ikaryjska – zachwyt światem, wiara we własne możliwości, idealizm, nierozwaga, maksymalizm.
Ikar jest bohaterem wielu utworów, np.
- Ikar Jarosława Iwaszkiewicza – krótkie opowiadanie o chłopcu, który padł ofiarą łapanki, gdyż zatopiony lekturze jakiejś arcyciekawej książki zapomniał o bożym świecie.
- Wciąż o Ikarach głoszą… Ernesta Brylla – ten wiersz jest buntem przeciwko „faworyzowaniu” Ikara. Ci, którzy zazdroszczą Ikarowi i podziwiają go, zapominają o czynach Dedala. To przecież on, nie zaś nierozważny Ikar szczęśliwie zakończył podróż, osiągnął swój cel.
- Prawa i obowiązki Tadeusza Różewicza – wiersz, którego jedną z inspiracji był obraz Petera Breugla Starszego pt. Pejzaż z upadkiem Ikara. Obraz w gruncie rzeczy smutny – śmierci chłopaka nie zauważa nikt z pracujących w polu. Poeta opowiada się po stronie ciężko pracujących, krok po krok zmierzających do celu ludzi, czyli po stronie „Dedali”.
Co będzie oceniane
Punkty zbierzesz na przykład za:
- punkt za wskazanie epok, w których powstały te dzieła,
- punkt za próbę ukazania utworów na tle epoki; za określenie ich znaczenia w epoce,
- dodatkowy punkt możesz otrzymać za określenie znaczenia utworów w twórczości obu poetów,
- punkt za zauważenie podobieństwa tytułów,
- punkt za wskazanie adresatów utworów,
- punkt za umotywowanie tego sądu,
- punkt za udowodnienie emocjonalnego charakteru utworów (wykrzykniki, wykrzyknienia),
- punkt za nawiązanie do sporu między „młodymi” a „starymi”: romantykami a klasykami oraz pozytywistami a epigonami romantyzmu,
- punkt za nawiązanie do konfliktu pokoleń,
- punkt za uwypuklenie roli trybu rozkazującego w obu z nich,
- punkt za zauważenie różnicy między 1. os. liczby mnogiej (w Odzie do młodości) a 2. os. liczby mnogiej trybu rozkazującego (w Do młodych),
- punkt za określenie postawy osób mówiących w obu utworach,
- punkt za spostrzeżenie, że oba utwory mają charakter programowy.
Ważne dzieła
Romantycy upodobali sobie analizowanie dusz młodych ludzi. Absorbowały ich problemy młodych, dorastanie, pierwsze uczucia, pierwsze dojrzałe decyzje, pierwsze istotne wybory (postawy, drogi życiowej itd.). Młodość to bardzo ważny czas w życiu każdego człowieka – ten właśnie okres decyduje o tym, kim będziemy.
Wielu bohaterów dzieł romantyków i preromantyków to ludzie młodzi, np.
- Werter (Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego)
- Kordian (Kordian Juliusza Słowackiego)
- Gustaw-Konrad (Dziady Adama Mickiewicza)
Ważne dzieła to także ballada Romantyczność i Polały się łzy… Adama Mickiewicza.
- Romantyczność – starzec-mędrzec, który ufa tylko swemu „szkiełku i oku” to już przeżytek. Najważniejsze jest, by umieć patrzeć sercem, czego ów starzec obserwujący wraz z innymi dziwacznie zachowującą się Karusią nie umie. „Czucie i wiara” powinny przemawiać do nas silniej; to im powinniśmy zaufać.
- Polały się łzy… – osoba mówiąca w wierszu robi coś w rodzaju rachunku sumienia. Ocenia każdy etap swojego życia; młodość wspomina jako „durną i górną”.
Zobacz:
Dlaczego Daremne żale… i Do młodych Asnyka uważane są za wiersze manifesty?
Czy Oda do młodości jest dziełem klasycznym, czy romantycznym?
Oda do młodości Adama Mickiewicza – hymn młodych romantyków czy echo klasycyzmu?