GIMNAZJUM
Jednym z pierwszych i największych zadań mitologii była obrazowa odpowiedź na pytania od zawsze dręczące ludzkość. Jak mity wyjaśniają wielkie tajemnice istnienia Mit o stworzeniu świata Wywodzi istnienie naszego padołu z chaosu. Z chaosu – czyli z jakiegoś wielkiego, bezkształtnego zawirowania kosmicznego, z otchłani, z plątaniny czterech żywiołów: ziemi, powietrza, wody, ognia. Z tegoż chaosu rodzą się pierwsi bogowie (Uranos – Niebo i Gaja – Ziemia), z nich następne pokolenia bogów (szczegółowo dzielących między sobą „specjalizacje” – będą się opiekować
Nowele pozytywizmu Druga połowa lat siedemdziesiątych XIX wieku to złoty okres polskiej nowelistyki. Nowela okazała się gatunkiem świetnym do tego, by wzruszać, pokazywać, pouczać i propagować. O rodowodzie noweli zapamiętaj! Klasyczna postać noweli ukształtowała się we Włoszech w epoce renesansu – przede wszystkim pod piórem Giovanniego Boccaccia, autora Dekameronu (słynna teoria sokoła). W Polsce nowela pojawia się na dobre dopiero w okresie pozytywizmu – ale za to od razu jako jeden
Leopold Staff Odys Niech cię nie niepokoją Cierpienia twe i błędy. Wszędy są drogi proste, Lecz i manowce są wszędy O to chodzi jedynie, By naprzód wciąż iść śmiało, Bo zawsze się dochodzi Gdzie indziej, niż się chciało Zostanie kamień z napisem Tu leży taki a taki. Każdy z nas jest Odysem, Co wraca do swej Itaki. Wędrówka w czasie i przestrzeni Odyseusz krążył po morzu – przygód miał co niemiara, bał się, uciekał, zwyciężał. Samo życie,
Czytasz sobie strofę wiersza i nurtuje Cię pytanie: co to jest? Wyznanie czy opis? To pytanie może zaistnieć na teście. Cały wiersz, strofa lub fragment. W tego typu pytaniach nie chodzi o gatunek, nie odpowiadamy więc: to bajka, sonet, fraszka. Chodzi o typ wypowiedzi podmiotu lirycznego. Czy wyznaje własne uczucia, zwierza się całemu światu? Czy opisuje zachwycającą scenę? A może poucza, znęca się, dokucza? W każdej wypowiedzi lirycznej bez większego trudu znajdziecie informacje, które
Poeci młodopolscy Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) Poeta młodopolskich nastrojów. W swojej twórczości zawarł pesymistyczną filozofię dekadentyzmu, niepokoje końca wieku. Główne motywy poezji: przyroda, sztuka, miłość, śmierć. Ważne utwory: Koniec wieku XIX (swoisty program dekadentów), Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Lubię, kiedy kobieta…, Evviva l’arte, Melodia mgieł nocnych. Cechy poezji Tetmajera: umuzykalnienie, operowanie metodą synestezji, impresjonizm (operowanie barwą, ruchem, zmiennością obrazów) Ważne wiersze Koniec wieku XIX Ten wiersz najpełniej wyraża schopenhauerowski pesymizm
Egzystencjalizm Nurt ten rozwinął się po wojnie, szczególnie we Francji, lecz początki myśli egzystencjalnej sięgają epoki międzywojennej. Natomiast jej źródła – jeszcze bardziej w głąb czasu, bo aż do poglądów siedemnastowiecznego Blaise’a Pascala. Pascal zwrócił uwagę na kruchość istoty ludzkiej, usytuowanej w ogromnym i tajemniczym wszechświecie, na tragizm wynikający stąd, że człowiek jest świadomy swojej nędzy – słabości i przemijalności. Podobny motyw podchwycił duński filozof XIX wieku – Søren Kierkegaard. Ludzie wieku XX –
Dlaczego Jan Kochanowski to typowy humanista i poeta doctus? Jan Kochanowski nawet współczesnym ludziom mógłby zaimponować rozległością swoich zainteresowań i wykształceniem. Jest z pewnością najwybitniejszym twórcą epoki renesansu i tym właśnie różnił się od Mikołaja Reja, że ogromnie dbał o kształt swojego stylu, o formę uprawianych gatunków i o artyzm języka, a także o wszechstronną wiedzę. Kochanowski studiował w Akademii Krakowskiej, w Królewcu, w Padwie, które to studia zadecydowały o erudycji poety. Nie były mu obce języki klasyczne: łacina, greka, hebrajski, studiował
Tak. Antygona jest doskonałym przykładem tragedii klasycznej, ponieważ spełnia wszystkie wymogi stawiane temu gatunkowi. Możemy ją uznać za wzorzec tragedii klasycznej. Tragedia respektuje zasadę trzech jedności Jedność akcji – jeden wątek – dzieje Antygony i Kreona, brak scen epizodycznych. Jedność miejsca – całość akcji rozgrywa się przed pałacem królewskim w Tebach. Jedność czasu – brak luk czasowych, czas fabuły dramatu powinien być taki sam jak czas trwania samego widowiska teatralnego. A przynajmniej
Pozytywiści wobec romantyzmu Młode pokolenie końca lat 60. XIX wieku, które widziało na własne oczy klęskę powstania styczniowego, powiedziało ideologii romantycznej nie. Młodzi byli już zniecierpliwieni irracjonalnymi koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią młodzieży, konfiskatą dóbr, zsyłkami lub emigracją. Zaczęli głosić przyziemne, praktyczne ideały. Do romantyzmu i postawy uduchowionego romantyka, wieszcza odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, pogardę lub kpinę. Ale – nie uwolnili się do końca od wartości propagowanych przez
Oto Werter – bohater powieści Goethego Cierpienia młodego Wertera, młody człowiek w prostym niebieskim fraku z kołnierzem i wyłogami, w żółtych spodniach i żółtej kamizelce. Dlaczego cierpiał tak bardzo, że pewnej grudniowej nocy, tuż przed świętami Bożego Narodzenia, strzelił sobie w głowę. Mówiąc najogólniej, nie potrafił pogodzić się z faktem, że kobieta, którą kocha, zostaje żoną jego przyjaciela, a o jego „karierze” decydują nie przymioty ducha i umysłu, ale niskie, bo zaledwie mieszczańskie, pochodzenie. Nie mógł uznać istniejącego porządku
Jaki może być wiersz? Na egzaminie możecie spotkać się z poleceniem określenia wiersza: stychiczny czy stroficzny? Biały czy wolny? Nietrudno je rozróżnić. Co to jest wiersz? Wszyscy wiedzą: nie proza, a utwór inaczej ułożony. Ułożony w wersy, wersy w zwrotki (strofy), wersy się rymują, a w dodatku ułożone są tak, że mówi się je w pewnym rytmie – zupełnie inaczej niż zwykłą mowę, opowieść, czy potoczny dialog. Tradycyjny wiersz miał zawsze tytuł,
Dlaczego to ważne dzieła? Iliada i Odyseja to pierwsze epickie utwory naszej cywilizacji – Iliada jest pierwszym znanym zapisem literackim, czyli najstarszą lekturą. Pokazują świat starożytny, poglądy ludzi tamtych czasów, ich ideały, obyczajowość. Poruszają zagadnienia uniwersalne, nieprzemijające – jak temat przyjaźni, wojny, miłości, prawości, zdrady. Kształtują typ bohatera – rycerza starożytnego. Od nich bierze początek rodzaj literacki zwany epiką. Eposy Homera dają początek gatunkom epickim – pisanym na wzór starożytnych
Stanisław Wyspiański Jest to jeden z tych nielicznych twórców, których możemy nazwać osobowością renesansową – czyli twórcą wszechstronnym, który pragnął i umiał w dziele swojego życia połączyć kilka dziedzin sztuki w świetną całość. Wyspiański stworzył nowy teatr, nowy typ dramatu w Polsce, taki, jakiego przed nim nie było i jakiego nikt już później nie stworzył. Ojciec Wyspiańskiego był rzeźbiarzem, a osobowość artysty kształtowały Kraków i ówczesna Galicja. Kraków – jako zbiór pamiątek, miasto symbol historii Polski, Galicja –
Średniowiecze – czyli wieki średnie to nazwa, którą wprowadzili twórcy renesansu, określając w ten sposób epokę poprzednią. W renesansie uznawano średniowiecze za okres przestoju, przejście między świetną epoką antyku a czasami nowożytnymi – czyli wieki średnie. Nazwa ta miała odcień lekceważący, ludzie odrodzenia zarzucali poprzednikom odejście od wartości starożytnych, ciemnotę i zacofanie. Później pogląd ten zmienił się, szczególnie gdy badacze wgłębili się w analizę dorobku epoki. Uwaga! Średniowiecze w Europie trwało ponad 10 stuleci! Początek umieszcza
Warto potraktować Sonety krymskie jako cykl. Wówczas od razu zauważymy spoiwo łączące wszystkie utwory – jest nim obecność samotnego podróżnika, który podąża wśród „krymskich cudowności”, rejestruje je i snuje refleksje. Nawet gdy nie ujawnia się bezpośrednio – to jego oczami obserwujemy modlitwę muezina i ślady dawnej świetności Bakczysaraju, to on siedzi „wsparty na Judahu skale”, to on samotny obserwuje spienione w czasie burzy morze. Samotny, romantyczny, pełen tęsknot i bólu, wrażliwy – to indywidualna,
Stałe elementy analizy i interpretacji wierszy Autor i kontekst historyczny To ważne dla zrozumienia utworu, że został napisany właśnie w danej sytuacji historycznej. Bywa, że pod wierszem poeci umieszczają miejsce i datę powstania. Gdy pod utworem widnieje data: Warszawa, sierpień 1944, można się domyślić, że ważny jest tu kontekst powstania warszawskiego. Tytuł Tytuły są bardzo różne, ale zawsze niosą ważne informacje: podpowiedzą gatunek (Pieśń o domu, Oda do młodości, Psalm IV), wskażą adresata (Do
Filozofia oświecenia Jean Jacques Rousseau Jeden z najsławniejszych filozofów epoki oświecenia. Uczestniczył w pracach nad pomnikowym dziełem epoki, Wielką Encyklopedią Francuską. Nie był entuzjastą postępu, rozumu i cywilizacji. Uważał, że rozwój nauki, rzemiosła, rolnictwa i techniki nie przyczynił się do powszechnego szczęścia, lecz upadku moralnego społeczeństwa. Współczesne mu objawy moralnej degrengolady – zdaniem myśliciela – były skutkiem porzucenia przez człowieka stanu naturalnego. W przeciwieństwie do uspołecznionych filozofów, Hobbesa i Locke’a, uważał, że przed wykształceniem się
Polska literatura współczesna II wojna światowa – 1939-1945 Lata wojny i okupacji trudno uznać za odrębną epokę literacką. To raczej „stan wyjątkowy” literatury, który wpłynie na jej późniejszy rozwój. Atmosfera nie sprzyja eksperymentom formalnym – dzieła tego okresu są raczej dokumentami, świadectwami, króluje w nich realizm. W literaturze powracają ideały poezji romantycznej, zaangażowanej. Dominujące tematy to okrucieństwo wojny, obozy koncentracyjne, kryzys człowieczeństwa i zanik wartości moralnych. Polska literatura czasu II wojny światowej rozwija się
Archaizmy, neologizmy, synonimy, antonimy, homonimy Archaizmy To element języka dawnej epoki historycznej; wyraz lub sformułowanie, które jest przestarzałe, wyszło z użycia, zmieniło formę bądź zostało zastąpione przez inne, nowsze. Podział archaizmów: wyrazowe – czyli takie, które już nie występują w języku, zostały zastąpione przez wyrazy nowsze, np. kmieć – chłop, jeno – tylko, lico – twarz, niewiasta – kobieta, fonetyczne – czyli takie, które współcześnie inaczej wymawiamy, np. sierce –
Zbigniew Herbert był niepowtarzalną osobowością polskiej poezji współczesnej. Herbert jest mistrzem w kreowaniu scen rozgrywających się w miejscach wyobrażonych, „dalszych ciągów” wątków historii czy też kultury. Np. Tren Fortynbrasa to odpowiedź na pytanie, co stało się (co mogło się stać) po śmierci Hamleta, Apollo i Marsjasz – ciąg dalszy pojedynku osób, który mitologia kończy zwycięstwem Apolla. Domysły na temat Barabasza – doskonały wiersz nawiązujący do biblijnego motywu uwolnionego przestępcy – Barabasza. Tematyka poezji
