WSPÓŁCZESNOŚĆ
Literatura biograficzna, autobiograficzna Zacznij: (Auto)biografia to podstawowe tworzywo pisarskie w literaturze polskiej XX w. Sporo wątków autobiograficznych zawiera twórczość choćby Tadeusza Konwickiego czy Kazimierza Brandysa. Formy literatury biograficznej to: dziennik (pisany dla samego siebie lub z myślą o publiczności literackiej), pamiętnik, pamiętnik mówiony (np. rozmowa, długi wywiad), alfabet, niby-dziennik (autobiograficzna hybryda). Rozwiń: Dziennik to zbiór notatek, refleksji, zapisków prowadzonych zwykle przez długi czas. Nie jest wynalazkiem XX w., ale dopiero wtedy stał się tak
Zakończenie II wojny światowej przyniosło ogromne przemiany wsi polskiej, nazywane często mianem awansu. Nie chodzi tu tylko o reformę rolną i zmiany polityczne, chodzi też o kształcenie młodszego pokolenia, które zmieniało stan bo stawało się inteligencją i wyjeżdżało do miast, chodzi o nowinki techniczne i cywilizacyjne, które dotarły do wsi i zaczęły zmieniać życie jej mieszkańców. Mówi się o tym szybko, lecz przecież nie był to krótki i bezbolesny proces – cała ta powojenna przemiana wsi i mentalności chłopa polskiego.
Nie mówmy o literaturze socrealizmu, bo nie przedstawia ona rzeczywistości, lecz baśń, iluzję, czasem wręcz humorystyczną. Nikt nie uwierzy dziś w piękno traktorów, 200 % normy, miłość do kolektywu itd. Tym bardziej, że rzeczywistość ta nie była wcale różowa. Z jednej strony ulga – bo rok 1945 przyniósł koniec wojny i dzieło odbudowy, lecz zarazem… aresztowania, przesłuchania, stalinizm, a przy tym nędzę powojenną i zagubione wartości. Wystarczą dwa nazwiska, by odwrócić barwy – ukazać czerń powojennych
Nie wolno nam sądzić ofiar – bo nigdy nie wiadomo jaka może być reakcja człowieka w obliczu śmierci. Możemy jednak sądzić oprawców i obserwować wpływ pożogi wojennej na psychikę człowieka. Podpowiedzi: Oto dowody zniszczeń i odkształceń psychicznych Rozmowy z katem – Kazimierza Moczarskiego. Hitleryzm i wojna zupełnie wypaczyły osobowość Jörgena Stroopa. Gdyby nie historia, byłby pewnie spokojnym, tępawym mieszczuchem w dalekich Niemczech. Szkoła, system, wojna wykorzeniły zeń wszelką wartość, nauczyły go mordować, wykorzystały i spotęgowały jego systematyczność
Literatura faktu jest to dział literatury obejmujący te gatunki, które są dokumentem wydarzeń prawdziwych, które są zbudowane z faktów. Najprawdziwszą literaturą faktu będą zatem utwory pozbawione fikcji literackiej, wykorzystujące dziennikarskie formy podawcze takie jak reportaż, wywiad, relacja. Lecz gatunki literackie, które oparte są o fakt, nie odbiegają od prawdy historycznej, lecz nieco ją beletryzują, także są literaturą faktu. I tak możemy dokonać zestawu: Medaliony Zofii Nałkowskiej – opowiadania napisane w oparciu o zeznania świadków
Z zestawu lektur uderzające są trzy: Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego, Zdążyć przed panem Bogiem Hanny Krall, Początek Andrzeja Szczypiorskiego. Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego – to wstrząsająca, wręcz niewiarygodna relacja autora: Kazimierza Moczarskiego, który przebywał przez pewien czas w jednej celi z legendarnym katem żydów, likwidatorem warszawskiego getta – Jörgenem Stroopem. Szokuje nas charakterystyka Stroopa – systematycznego, skrupulatnego mordercy-faszysty, a zarazem „przykładnego” ojca rodziny. Stroop był nieczuły na cierpienia ludzi – i wręcz wzruszał się na
Literatura łagrowa (od ros. łagier = obóz) i lagrowa (lager niem. = obóz) to literatura wyrosła z doświadczeń obozowych zarówno po stronie sowieckiej jak i hitlerowskiej. Obozy śmierci, miejsca eksterminacji, obozy pracy, obozy koncentracyjne – wiele nazw otrzymało to potworne zjawisko XX wieku. Wymienić należy następujące utwory: dotyczące „sowieckich łagrów”: Aleksander Sołżenicyn – Archipelag GUŁag, Jeden dzień Iwana Denisowicza; Warłam Szałamow – Opowiadania kołymskie; Józef Czapski – Na nieludzkiej ziemi, Wspomnienia starobielskie; Beata
Totalitaryzm to określenie systemów politycznych, które ingerują w osobiste życie człowieka i podporządkowują go odgórnym prawom, są oparte o rozbudowany system kontroli, oddziałują poprzez strach i przemoc. Przykładem takich systemów był faszyzm i stalinizm. Skutkiem: tortury, eksterminacje, piece, niemieckie obozy koncentracyjne i sowieckie łagry. Cała literatura jest żarliwym protestem przeciw totalitaryzmowi. Przykładem może tu być cała literatura łagrowa: Archipelag GUŁag, Jeden dzień Iwana Denisowicza Aleksandra Sołżenicyna, Inny świat Gustawa Herlinga Grudzińskiego, Na nieludzkiej ziemi Józefa
Opowiadanie Sołżenicyna Jeden dzień Iwana Denisowicza należy do literatury łagrowej, podejmującej temat sowieckich obozów pracy. Warto pamiętać, że Sołżenicyn jest także autorem słynnej powieści pt. Archipelag GUŁag, panoramy potwornej krainy łagrów, że odsłonił prawdę o machinie stalinowskich obozów. W r. 1970 Sołżenicyn otrzymał Nagrodę Nobla. W 1974 r. – został pozbawiony obywatelstwa ZSRR za „zdradę ojczyzny”. Jeden dzień obozowego życia Opowiadanie Jeden dzień Iwana Denisowicza jest odtworzeniem jednego dnia obozowego życia więźnia łagru – Iwana
Neoklasycyzm to jedno z ważniejszych zjawisk powojennej (i międzywojennej) poezji. Jak wszystkie prądy z nazwą o przedrostku neo- jest nie tylko jakimś odnowieniem dawnego nurtu artystycznego – przywróceniem do łask dawnych poetyk i miar wierszowych. Nie – właściwie jest to całkiem nowy nurt – do tego dawnego nawiązujący głównie przez krąg literackich i kulturowych odniesień. A jego dwudziestowieczni przedstawiciele nie starają się pisać jak Horacy, Jan Kochanowski, Racine czy Ignacy Krasicki. Podstawą neoklasycystycznej wizji sztuki jest
Mamy tu do czynienia z dramatem w niczym nie podobnym do znanych form tradycyjnych – Operetka odbiega w swojej konwencji zarówno od dramaturgii klasycznej, jak i romantycznej. Jest to dramat groteskowy, który należałoby umieścić w nurcie teatru absurdu, który tworzą dzieła twórców takich jak Beckett, Ionesco czy polscy Tadeusz Różewicz lub Sławomir Mrożek. Gombrowicz połączył w swoim utworze groteskę z konwencją operetki, którą znacznie zdeformował. Umieszczenie nazwy tego gatunku w tytule możemy nazwać chwytem celowym i przekornym, gdyż jest
O czym jest Operetka? Otóż nie ma w niej akcji i wydarzeń w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Plejadę bohaterów stanowią dziwaczne postacie podzielone na dwie warstwy społeczne: arystokrację i lokajstwo. Książę Himalaj, Księżna, Baron Firulet i Hrabia Szarm to oczywiście reprezentanci pierwszej grupy. Hufnagiel (fałszywy hrabia) i służba – to warstwa niższa. Są to grupy ogromnie skonwencjonalizowane, charakteryzowane przez szablon, właściwie znów widzimy szereg form: Typ księcia pana i księżnej pani, odpowiedni strój, gest, arystokratyczna wymowa i intonacja, poza
Do jakich utworów nawiązuje Tango Mrożka i jaki jest sens tytułu dramatu? Rzeczywiście, Tango odwołuje się do dzieł z przeszłości literackiej. I tak np. kojarzy się dramat Mrożka z: Weselem Wyspiańskiego Podobna jest tu rola tańca zamieszczonego w końcówce utworu i ogarniającego społeczność. Tam taniec chocholi, tu tango wchłaniają ludzi w swój bezmyślny wir, oznaczają bierność i beznadziejność. Poza tym opozycja: rodzina Stomilów – Edek przypomina najważniejszą w Weselu opozycję: inteligencja – lud. Wprawdzie Edek nie jest typowym
Była sobie rodzina. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka). Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw wszelakim konwencjom: stroju, zachowania, moralności – po prostu zachowują się jak antyrodzice. W całym tym bałaganie Artur pragnie uporządkowania świata. Buntuje się przeciw nowatorskim pomysłom rodziców, nie może znieść ich młodzieńczości i braku zasad. Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie
Sławomir Mrożek to prozaik, dramaturg i grafik. Debiut twórcy przypada na koniec lat 50. (1957 – Słoń, 1958 – Wesele w Atomicach – zbiór opowiadań, 1958 – Policja – debiut dramaturgiczny). Mrożek od razu zadeklarował się jako twórca oryginalny. Drwił z rzeczywistości, używał parodii, paradoksu, groteski, by ukazać bezsens i absurd świata. Jego twórczość charakteryzuje: abstrakcyjny dowcip językowy (czasem jest protestem przeciw zafałszowaniom oficjalnej mowy naszego języka); „anatomia upodlenia” – przestroga i analiza następującej prawidłowości:
Tadeusz Różewicz jest uznanym poetą. Oprócz tego jest dramaturgiem-nowatorem. Piętno poezji ujawnia się zresztą w jego dramacie. Sam często mówi o teatrze „realistycznym i poetyckim” – bo inspiracją wielu jego utworów stała się poezja. Oto zestaw dokonań Różewicza jako dramaturga: Zaprezentuj Tadeusza Różewicza jako dramaturga.– debiut (1959). Stara kobieta wysiaduje – całość problematyki przemijania, praw życia bolesnych i wzniosłych, codzienność i filozofia starości. Świadkowie albo nasza mała stabilizacja – poemat w 3 częściach – (słowa autora).
Sam Różewicz wyraził się następująco: Miejsce jest jedno. Dekoracja jedna. Wystarczy, jeśli w ciągu tych godzin przestawi się krzesło. Mamy tu bowiem niechęć do jakkolwiek rozbudowanej scenografii. Meble mają być normalne, a postacie występują w swoich codziennych, zwykłych ubraniach. Kompozycja Kartoteki Różewicza Prześledźmy kolejne warstwy dramatu: Czas – jest synchroniczny – tzn. zamiast następstwa czasu mamy jednoczesność – młodości i dorosłości, wojny i dni powojennych, które przeplatają się w scenach i świadomości Bohatera. Akcja – luźne,
Na pewno nie jest to dramat, który łatwo i jednoznacznie można zinterpretować. Oto bowiem na środku sceny, w łóżku leży sobie Bohater, bez określonego wieku i imienia. Raz jest małym chłopcem, raz dorosłym mężczyzną, raz mówią do niego Kaziu, a za chwilę Dzidku itd. Trudno powiedzieć, gdzie to łóżko stoi – wygląda to na pokój przechodni, kawiarnię, a czasem nawet na ulicę. Leżącego Bohatera odwiedzają: rodzice, sekretarka, żona, Dziennikarz, Niemka, Tłusta kobieta, Gość w Cyklistówce, Pan
Właściwie można by pogrupować współczesną dramaturgię według lat i następstwa okresów powojennej literatury. Będzie to wówczas: chaos lat powojennych, obowiązkowa konwencja realizmu socjalistycznego w latach 1949-1956 (związana z upaństwowieniem teatrów), a także nowatorstwo i zerwanie z tradycyjnymi formami teatru w latach 60. Nie znaczy to, że dramat w sensie tradycyjnym zupełnie przestał się rozwijać, przeciwnie, istniał nadal. Pogrupujmy zatem tendencje w dramaturgii współczesnej następująco: Dramat realizmu socjalistycznego (1949-1956) Powstawały sztuki o celach dydaktycznych, zgodne z nakazem ideologicznym, o tematyce produkcyjnej i „antyimperialistycznej”.
Zaprezentuj zbiór esejów Jana Józefa Szczepańskiego pt. Przed nieznanym trybunałem. Jest to wydany w 1975 roku zbiór esejów filozoficznych, w których autor przygląda się różnym zjawiskom i działaniom ludzi w różnych stronach świata i w różnych czasach, przy czym postacie i wydarzenia są dlań materiałem badawczym, egzemplum, które ma prowadzić do refleksji w dziedzinie etyki, moralności, rozróżniania dobra i zła, i odpowiedzialności za swoje czyny. Kolejne eseje są to: W służbie Wielkiego Armatora, Święty, Piąty Anioł, Maskarada na Oxford Street, List
