WSPÓŁCZESNOŚĆ
Głównym bohaterem Konopielki, a zarazem jej pierwszoosobowym narratorem, jest Kaziuk Bartoszewicz, mieszkaniec Taplar – zapadłej wsi koło Białegostoku. Operując własnym „tutejszym” językiem (często zapisywanym fonetycznie), opowiada Kaziuk najpierw o całym dniu żywota chłopów w Taplarach, od świtu po zmierzch. Potem zaś opisuje zdumiewające dla niego zdarzenia związane z nadejściem do Taplar cywilizacji, która niszczy stare przyzwyczajenia, mity, przesądy, obyczaje. Oto przybysze z miasta chcą osuszyć bagna, doprowadzić prąd, uczyć dzieci wiejskie, kosić kosą, a nie sierpem…
Wieś stała się istotnym tematem w polskiej literaturze współczesnej, i to do tego stopnia, że mówi się nawet o nurcie literatury chłopskiej, a termin ten obejmuje nie tylko utwory o wsi, o chłopach i sferze zagadnień wiejskich, lecz przede wszystkim oznacza dorobek literacki twórców wywodzących się ze wsi, pochodzenia chłopskiego. Zauważmy, że rok 1945 przyniósł ogromne przemiany polskiej wsi, a jej mieszkańcom możliwości kształcenia i awansu społecznego. Ten swoisty przewrót, a zarazem bagaż tradycji stał się materiałem wielu literackich dociekań
Nowatorstwo i popularność prozy Hłaski wynikają z obu warstw każdego z utworów: i z treści, i z formy. Tematyka Dotąd literatura socrealizmu zarzucała czytelników wspaniałym krajobrazem fabryk, stachanowców i dzielnych kobiet na traktorze. Baśń socrealizmu ulega u Hłaski zupełnemu odkształceniu. Oto obserwujemy margines społeczny, prymitywizm, alkoholizm, prostytucję, życie robociarzy. Nie tylko ujawnia Hłasko, że takie rzeczy istnieją w socjalistycznym społeczeństwie, lecz także analizuje je jako zjawiska psychologiczne czy społeczne. Był to temat nowy i niebezpieczny. Nie stracił swojej aktualności, bo dotyczy
Szczególną popularność zyskały pierwsze opowiadania Hłaski, Ósmy dzień tygodnia, Następny do raju, cały zbiór Pierwszy krok w chmurach. Opowiadania z czasów twórczości krajowej uderzają poczuciem beznadziejności i goryczy: Pierwszy krok w chmurach – opowiadanie o „zgwałconej niewinności”. Ludzie, którzy się kochają, pragną aktu miłosnego jako uświęcenia uczucia. To ma być ten „pierwszy krok w chmurach”, do którego się przygotowują, na który czekają i którego trochę się lękają. Lecz gdy dochodzi do próby wędrówki w chmury – zostają brutalnie
Opowiadania Marka Hłaski zawarte w tomie Pierwszy krok w chmurach powstały w klimacie przełomu październikowego. Drapieżną, naturalistyczną wizją świata ogarniętego paranoją komunizmu uderzały w baśń socrealizmu. Demaskowały jej fałsz, odsłaniały ponure mity PRL-owskiej rzeczywistości. Stanowiły zapowiedź nowej literatury wyzwalającej się z ciasnej, a przede wszystkim kłamliwej doktryny realizmu socjalistycznego. Nic więc dziwnego, że zostały przyjęte z entuzjazmem przez czytelników, a także część krytyki literackiej. W 1958 roku Hłasko otrzymał za nie literacką nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek. Było
Dlaczego Tadeusz Konwicki nazwał swoją powieść polityczną właśnie Małą apokalipsą? Najprościej byłoby odpowiedzieć, że dlatego, iż rzeczywistość, którą przedstawia, jest światem apokaliptycznym, zbliżającym się ku końcowi, zapowiadającym upadek – lecz świat ten jest mały, wręcz można powiedzieć – prywatny, zatem i apokalipsa jest mała. Mała zapowiedź upadku małego świata. To, oczywiście, jeszcze nie wszystko. Zastanówmy się, co nazwalibyśmy apokalipsą wielką, prawdziwą? Pierwsze skojarzenie to Apokalipsa św. Jana, ostatnia księga Biblii –
Trzeba wiedzieć, gdzie urodził się Konwicki, gdyż kraina dzieciństwa będzie uporczywie powracać w jego twórczości. Kraina ta to, podobnie jak u Miłosza, Litwa. Urodzony w Nowej Wilejce, wychowany w Kolonii Wileńskiej tuż koło Wilna, ukochał ten pejzaż. Później, już jako dorosły twórca, niejednokrotnie ujawni ten sentyment. Konwicki to nie tylko pisarz. Ma on za sobą także rozdział pracy dziennikarskiej, jest dziś też znanym reżyserem. Konwicki jako twórca wrażliwy, który wyniósł z domu i dzieciństwa pewien zasób
Materiał literacki opiewający Warszawę lat wojny i okupacji można ułożyć co najmniej według trzech punktów. Będą to utwory dotyczące życia codziennego okupowanej stolicy, literackie ujęcia powstania w getcie warszawskim i literatura o powstaniu warszawskim. Czasem, oczywiście, jeden tytuł obejmuje kilka tematów. Proza Obraz wojennej Warszawy Aleksander Kamiński – Kamienie na szaniec – opowieść o losach warszawskiej młodzieży działającej w organizacjach harcerskich. Bohaterami są m.in. Zośka, Rudy, Alek, którzy podejmują działalność
Forma utworu wynika z okoliczności, w jakich powstał. Ponieważ punktem wyjścia i podstawą do jej napisania były rozmowy prowadzone przez Moczarskiego z Jörgenem Stroopem, istotą kompozycji będzie dialog. Natomiast fakt, że ową rozmowę spisywał autor z perspektywy czasu i że Stroop mówi o wydarzeniach ze swojej przeszłości – sprawia, że mamy też do czynienia z relacją wspomnieniową. Zauważmy, że mimo minionego czasu kilku lat Moczarski wydobywa z pamięci tę rozmowę ze wszelkimi szczegółami, wiernie i obiektywnie, dbając o rzetelność faktograficzną. Mamy
Lektura Rozmów z katem Kazimierza Moczarskiego jest ciekawym doświadczeniem. Rzadko bowiem ma się do czynienia z dokumentem powstałym w tak specyficznych okolicznościach i z bohaterem o takiej historii. Kazimierz Moczarski, żołnierz AK, Jörgen Stroop oficer SS, likwidator warszawskiego getta i niższy rangą Niemiec Schielke spędzają kilka miesięcy we wspólnej celi więziennej, dokładnie czas od marca do listopada 1949 roku. Pomijając paradoks faktu, że ludzie ci, wrogowie, znaleźli się w jednej celi, zaistniała dzięki temu niebywała możliwość zbliżenia się
Kompozycja Początku Szczypiorskiego Jest to niewątpliwie powieść o oryginalnej, atrakcyjnej kompozycji. Szczypiorski tak konstruuje układ wydarzeń i charakteryzuje postacie, że mimo nowatorstwa utworu, czytelnik cały czas pozostaje zainteresowany i aktywny. Oryginalność tej prozy polega na specyficznym ukształtowaniu takich elementów powieściowych, jak: Czas akcji Wydaje się, że czas, w którym rozgrywa się akcja, to rok 1942. To prawda, lecz konstrukcja czasu jest tu bardziej skomplikowana. Zasięg wydarzeń obejmuje niemal osiemdziesiąt lat, jeśli weźmiemy pod uwagę
Początek to powieść bogata treściowo, podejmująca różnorodne tematy istotne w życiu człowieka. W tym tkwi jej wartość, dzięki swojej uniwersalnej i bogatej tematyce, zyskała popularność i uznanie na świecie, nie tylko w Polsce. Pogrupujmy zagadnienia problemowe powieści w następujący sposób: Początek jako powieść o losie Żydów w czasie II wojny światowej i o postawie Polaków wobec Holokaustu Nie jest to jedyna pozycja z zestawu lektur podejmująca temat martyrologii Żydów podczas II wojny światowej, znamy Medaliony, Rozmowy z katem, Zdążyć przed Panem Bogiem,
Jest to tytuł wieloznaczny i symboliczny Początek – to słowo wiele obiecujące, ale może też być przestrogą. I u Szczypiorskiego ma on rozmaite wymiary: ten pesymistyczny i ten optymistyczny. W wersji pesymistycznej tytuł ten zapowiada opowieść o rodzeniu się zła, zbrodni – opowieść o hitleryzmie jako początku późniejszych podobnych działań nieludzkich. Stajemy się tu świadkami narodzin machiny zwyrodniałej, która wchłonie miliony ofiar: Żydów, Polaków, Wietnamczyków, ludności Kambodży i… kto wie, jakie narody jeszcze dotknie. W tym brzmieniu Początek
Jak oceniasz psychikę człowieka zlagrowanego zaprezentowaną w opowiadaniach Borowskiego? Człowiek zlagrowany żyje: bezsilny wobec masowej, ciągłej śmierci i zbrodni, zobojętniały na ból i rozpacz, „zmuzułmaniony” – upadły moralnie, fizycznie i egoistyczny w obronie życia. Rzeczywistość obozowa okazuje się tu sumą przemocy, a ludzie, którzy w niej uczestniczą, to mocni i słabi, ci, którzy gwałt zadają i ci, którzy mu ulegają. Vorarbeiter Tadek nieźle sobie radził. Ponieważ wkręcił się do służb medycznych, mógł lepiej funkcjonować, pomagać narzeczonej i czuł się
Dziś, po latach, osobowość Tadeusza Borowskiego wydaje się tragiczna – wypaczona przez wojnę i, później, przez piętno socrealizmu. Biografia pisarza i poety ma trzy oblicza. Należał do pokolenia Kolumbów (ur. w roku 1922), z młodości spędzonej w Żytomierzu na Ukrainie wyniósł pierwsze pełne cierpień doświadczenia: ojciec jego był w 1926 roku zesłany do Karelii, matka w 1930 roku nad Jenisej. Całej rodzinie udało się powrócić do Polski, lecz wkrótce wybuchła wojna. I okres twórczości Borowskiego to lata 1942-1945. Można
Inny świat jest powieścią autobiograficzną. Narrator jest tu pierwszoosobowy – sam autor, były więzień Jercewa relacjonuje panujące tam warunki. Lecz jest to powieść złożona z warstwy dokumentu i faktografii (tu mogłaby służyć za źródło historyczne) plus warstwy literackiej: fikcji, fabuły, wydarzeń. Dlatego można określić Inny świat jako zbeletryzowany pamiętnik, gdyż działania literackie, czyli właśnie kształtowanie narracji, postaci, układ fabularny, to zabiegi beletryzujące. Dodajmy, że relacja Grudzińskiego jest chłodna, obiektywna i precyzyjna – odtwarza
Jak interpretować Inny świat – jako hołd złożony człowiekowi, czy jako dokument degradacji i utraty człowieczeństwa? Inny świat jest i tym, i tym. Szereg aktów utraty człowieczeństwa wiedzie do refleksji: jak łatwo jest o podłość, o zbrodnię, byleby uratować swoje życie. Czy nie są zaprzeczeniem człowieczeństwa gwałty i „materialne” traktowanie kobiet, bezkarne kradzieże, donosy i wewnętrzna hierarchia? Podobnie nieludzka wydaje się katorżnicza praca i walka o każdy kęs jedzenia, wyrzekanie się przez rodzinę więźnia – aby „nie mieć
Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka. Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego uciekania przed wysiłkiem. „Ręka w ogniu” to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: „nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia”. Inny przykład rzeczy straszliwej to „nocne łowy” i historia Marusi… Łowy „na kobiety” i gwałty nie mieszczą
Gustaw Herling-Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść pt. Inny świat – chłodną relację, nieprzesyconą zbytnim ładunkiem emocji, ale też niepozbawioną refleksji filozoficznej. Inny świat obejmuje dwa lata obozowego życia – od aresztowania za przestępstwo „bycia Polakiem” po styczeń 1942 – kiedy to autor po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do armii Andersa. Książka rzeczywiście przedstawia inny świat. Świat łagru sowieckiego, w którym „preparuje się więźnia” – tzn. człowiek
Wieża Wieża zbudowana jest z dwóch planów akcji Plan pierwszy to współczesność narratora – spędza on urlop we wsi w Piemoncie. Pragnie ciszy po misji wojskowej w Mediolanie i całej wojennej wrzawie. Mieszka w domku nauczyciela z Sycylii, który umarł pod koniec wojny. Nieopodal jest Wieża Strachu w Aoście, a z nią wiążą się stare podania: historia zagłodzonej przez męża księżniczki di Braganza i historia białej damy… Plan drugi to rekonstrukcja historii. Narrator znajduje i odczytuje pamiętnik de Maistre’a –
