LICEUM
Sztuka i artysta stały się w Młodej Polsce centralnymi zagadnieniami, które dyskutowano na łamach prasy, w programach literackich, a także w poezji, prozie i dramacie. Charakter rozważań określiło najmodniejsze hasło epoki, czyli postulat „sztuka dla sztuki” głoszony przez Miriama i przez Stanisława Przybyszewskiego, podchwycony przez licznych poetów, zresztą stosowany także do innych dziedzin sztuki niż literatura, a więc do malarstwa, i muzyki, i aktorstwa. Założenie „sztuka dla sztuki”zupełnie zmienia koncepcje pozytywistów na ten temat. Przede wszystkim budzi wstręt artystów samo
sztuka – typ artysty-ptaka, wolności twórczej (Baudelaire, Rimbaud); szatan, zło (Baudelaire); spleen, pesymizm, bierność (poeci dekadentyzmu); miasto i jego społeczność (Zola, Maupassant); prostytucja, margines społeczny (Zola, Maupassant); Kwestie moralne (Conrad, Maupassant, Zola, Dostojewski); Los i psychika urzędnika (Maupassant, Czechow); przemijanie, rozkład ciała (Baudelaire, Wilde); obłęd (Dostojewski, Strindberg, Wilde); mentalność chłopa (Zola, Maupassant). Zauważ: Maupassant we Francji, Czechow w Rosji, Żeromski w Polsce, Edgar Allan Poe w Stanach Zjednoczonych piszą… opowiadania! Czy nastała moda na krótkie
Naturalizm – to prąd przede wszystkim prozatorski – obecny jednak także w innych dziedzinach sztuki. Jego podstawą była koncepcja francuskiego filozofa i teoretyka kultury Hipolita Taine’a. Dokonał on swoistego przełożenia biologicznej teorii doboru naturalnego – wówczas jeszcze znajdującej się na marginesie życia naukowego – na ludzkie zachowania – czyniąc zeń podstawową motywację ludzkich działań. I tak niemal wszystkie przejawy ludzkiej aktywności dają się, zdaniem Taine’a, sprowadzić do walki o byt. Walczą o niego jednostki, grupy
Henryk Ibsen potrafił ukazać przez pryzmat sztuki istotne problemy i konflikty ludzkiego życia. Często motywami jego utworów były: kwestie moralne, pieniądz i małżeństwo, demokracja. W Dzikiej kaczce podejmuje rozważania na temat prawdy, jej siły i roli w życiu człowieka. Losy bohaterów dramatu wykazują, że – wbrew pozorom – jest to sprawa dyskusyjna i wcale niejednoznaczna. Życie bohaterów dramatu płynie spokojnym, uregulowanym trybem. Poznajemy małżeństwo Hjalmara Ekdala i Giny, ich córeczkę Jadwinię. Hjalmar wydaje się słabym, zakompleksionym człowiekiem,
Kwiaty niemal nierealnie wyrastające poza i przez kraty ogrodzenia – uderzające, zniewalające siłą swojej barwy i zapachu. Właściwie niewinne kwiaty: dalia, lilia i tulipan. Mnóstwo w tym wierszu agresywnych barw: Zmrok jest rozpłomieniony bladą czerwonością, kroplami rdzy, jaskrów jaskrawością. Jest to zmierzch mistyczny, a Zmrok napisano wielką literą. Można zatem podejrzewać, że znaczenie pojęcia wykracza poza zwykły swój sens: wieczoru, końca dnia, szarówki przed nocą. Owszem – mogła być tą godziną, która przywołała Wspomnienie –
Ten utwór to poetycki manifest Verlaine’a – zawierający jego wizję poezji – reprezentatywny też dla całego nurtu literackiego określanego mianem symbolizmu, zawierający prócz tego elementy właściwe impresjonizmowi – co bardzo dobrze ilustruje tezę o wzajemnym przenikaniu się obydwu stylów. Poeta zawarł w nim swoją koncepcję twórczości opartej na zasadzie analogii, operującej nastrojem i niedosłownością, muzycznej, delikatnej i ulotnej. „Nade wszystko muzyki!” – tak się zaczyna – później zaś poeta tłumaczy, jak osiągnąć ten cel
Nie czytaj tego wiersza w chwilach depresji lub dołków psychicznych. Sceneria nakreślona w tych pięciu strofach może zwyciężyć nawet radosnego optymistę! Niebo – pokrywa z ołowiu, strugi deszczu – więzienne kraty, światło dnia jak w grobie. Do tego w wierszu występują: nietoperze, pająki oślizgłe i duchy potępieńców. Podmiot liryczny, występujący w pierwszej osobie, w liryce bezpośredniej zdradza stan swojego ducha: pogrzeby bez orkiestr, martwa cisza, zwycięstwo lęku – pochylona głowa. Uwaga! Ten gest pokonanego, bezradnego człowieka końca wieku powtórzy
Pozornie opowiada o smutnej historii białego albatrosa – ptaka pojmanego i uwięzionego na pokładzie statku. Z daleka – piękny i potężny, z bliska wydaje się kaleki, szpetny i śmieszny. W rzeczywistości jest to opowieść o poecie spętanym przez rzeczywistość. Wolny – jest geniuszem, „księciem na obłoku”, uwikłany w codzienność – „potyka się” o swą wielkość. Albatros to dość reprezentatywny dla ideologii dekadentyzmu utwór. Podejmuje modny wówczas motyw artysty i jego nieprzystosowalności do zwykłego świata. Ugruntowuje też znane porównanie poety do ptaka,
Dekadentyzm to kolejne pojęcie-klucz do omawianej epoki. Decadence – to po francusku schyłek, upadek. Sam dekadentyzm zaś to świadomość ostatecznego kryzysu kulturowego, przeżycia się wszystkich dróg rozwoju sztuki i myśli, a także wyczerpania możliwości rozwoju form artystycznych. „Nie wierzę w nic” mówi Tetmajer, „wszystko wypite! zjedzone!” jęczy Valéry. Pustka i niemoc – to dwie rzeczy, które zdaniem dekadentów tak naprawdę ma do zaoferowania kultura. Ważną rolę odgrywają tu też Schopenhauerowskie koncepcje filozoficzne i jego dowody
Przede wszystkim – to nazwa wielkiego prądu w malarstwie – będącego początkiem radykalnego odchodzenia od postrzegania tej dziedziny sztuki w kategoriach prostego naśladownictwa natury. Nazwa prądu pochodzi od słowa „impression” – „wrażenie” użytego w tytule obrazu Moneta Impresja – wschód słońca – jednego z pierwszych dzieł wykazujących podstawowe cechy impresjonizmu. A jakie to były cechy: Po pierwsze – postrzeganie celu sztuki w utrwalaniu ulotnego, chwilowego wrażenia zmysłowego. Impresjonistom szło niemal o malarskie zatrzymanie czasu, uwiecznienie momentu. Konieczne
To prąd artystyczny, który w sztuce przełomu wieków wykształcił się później niż symbolizm i impresjonizm – jednak szybko stał się równie ważny jak one. Podstawowym założeniem ekspresjonizmu jest przekonanie o tym, że świat jest terenem ciągłej walki między potężnymi sprzecznościami. Te sprzeczności występują we wszystkich sferach życia i ducha. Dobro i zło, dusza i ciało, ruch i stałość, grzech i miłosierdzie, kamień i woda, czerń i biel, jednostka i tłum, kosmos i punkt – całe życie, cały wszechświat jawi się ekspresjoniście jako
Tym mianem określany jest niezwykle ważny dla końca XIX wieku nurt artystyczny. Jak łatwo zauważyć – nazwa tego nurtu pochodzi od pojęcia symbolu – najbardziej dlań charakterystycznego środka ekspresji. Co to jest symbol? Otóż – w teorii literatury coś zupełnie innego niż w „normalnym życiu”. W tym drugim symbol to rodzaj oczywistego znaku – mówiącego, że coś jest takie, a nie inne. W literaturze jednak to swoisty, niedosłowny i niedookreślony obraz, który coś odbiorcy sugeruje. „Sugeruje”
Niezupełnie. Postulowali raczej chwilowe odłożenie broni. Wszak Polacy byli już zanadto wyczerpani walką – część zginęła w powstaniach, niektórzy zostali osądzeni i zesłani w głąb Rosji, wielu wyemigrowało w obawie przed represjami. Polska (choć pod zaborami) potrzebowała odnowy gospodarczej, przezwyciężenia biedy w środowiskach wiejskich i miejskich. Nie spełniło się romantyczne wezwanie wykorzystane przez przywódców powstania styczniowego w odezwie do narodu: Ty, który wczoraj byłeś pokutnikiem i mścicielem, jutro musisz być i będziesz bohaterem i olbrzymem. Dlatego walczących bohaterów pozytywiści zamienili
Tytuł utworu Prusa na tle literackiej tradycji Do XIX w. tytuły utworów literackich bardzo rzadko bywały przedmiotem szczególnych wątpliwości czytelników. Pisarze dawnych epok nierzadko umieszczali w tytule nazwę gatunkową: Kochanowski publikował Pieśni, Klemens Janicki Elegie. Taki tytuł jasno odnosił się do zawartości dzieła. Jeżeli utwór miał być zatytułowany inaczej, na ogół wybierano określenie wiążące się bezpośrednio z jego treścią: Raj utracony Miltona to epos o rajskim ogrodzie, a Kordian Słowackiego
Jest to powieść o ludzkiej psychice, uczuciach, wielkiej miłości i skomplikowanej naturze ludzkiej. Miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej jest głównym nurtem akcji i jej motorem. Wiążą się z tym kwestie takie jak obserwacja psychiki i postępowania zakochanego mężczyzny, reakcja „zaatakowanej” takim uczuciem kobiety, kolejne etapy uczucia, jego siła itd. Ale to nie jedyna miłość w powieści. Przecież pani Stawska kocha Stacha (wariant uczciwej, wartościowej miłości), Rzecki kocha się w pani Stawskiej (uczucie ojcowskie, ale nie pozbawione erotyzmu),
Praca Jesteśmy przecież w pozytywizmie, nic dziwnego, że powieść podkreśla wartość pracy. Wokulski obserwuje nędzę Powiśla i rozmyślając o bolączkach kraju, rozważa: „A przecież jest proste lekarstwo – praca obowiązkowa – słusznie wynagradzana”. Pomaga też znaleźć pracę Magdalence i Węgiełkowi, co ratuje ich od katastrofy moralnej. Wiedza I scjentyzm odezwał się w Lalce. Młodość Wokulskiego, Geist, Ochocki, poszukiwanie metalu lżejszego od powietrza – to wielkie nadzieje pisarza, ale podszyte obawą. Tak – bo marzenie jest
Lalka Bolesława Prusa jest panoramiczną powieścią realistyczną, której wartość zwiększają dodatkowe, nowatorskie zabiegi kompozycyjne. Dlaczego jest to powieść panoramiczna? Ponieważ prezentuje panoramę – przekrojowy, ogarniający wszelkie elementy obraz społeczeństwa, sytuacji poszczególnych warstw, miasta (Warszawy) i jego mieszkańców. Cechą powieści panoramicznej jest wielka liczba postaci, w tym drugoplanowych, tworzących tło akcji. Wszystkie te zjawiska zachodzą w Lalce Bolesława Prusa. Na czym polega realizm Lalce? Na opisie przestrzeni i osób. Tłem wydarzeń jest wielkie miasto,
Lalka Bolesława Prusa jest powieścią panoramiczną, skutkiem czego występuje w niej cała armia postaci – liczni przedstawiciele wszystkich warstw społecznych obojga płci, różnego zawodu i wyznania. Panie: Izabela Łęcka – główna bohaterka powieści. Kobieta piękna (klasyczny typ błękitnookiej blondynki), arystokratka o zimnym sercu i wysokim mniemaniu o sobie i swojej rodzinie. Panna Łęcka ma wielu zalotników, lecz mało kandydatów na męża – bo arystokratyczny majątek papy Łęckiego jest mocno zadłużony. Dziewczyna jest nieco egzaltowana – łatwo
Jakich wydarzeń dotyczy akcja Ogniem i mieczem. Akcja Ogniem i mieczem rozgrywa się podczas powstania ukraińskiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Dla Ukrainy – był to bohater narodowy, który walczył o wolność ojczyzny, dla Polaków – zdrajca, który wystąpił przeciw Rzeczypospolitej. Sienkiewicz przedstawia go jako postać negatywną, ale też zarzucano pisarzowi, że potraktował historię ukraińskiego powstania stronniczo. Historycy twierdzą jednak zgodnie, że oderwawszy się od Rzeczypospolitej, Ukraina nie uzyskała wolności, lecz popadła w długoletnią,
A oto gatunki, które łączą się w spoistą całość w ramach Potopu: Powieść historyczna Czyli taka, która na tle wydarzeń historycznych (najazd Szwedów na Polskę) przedstawia fikcyjny wątek kilku postaci (romansowe dzieje Kmicica i Oleńki). Należy dodać że powieść historyczna Sienkiewicza jest syntezą typu dokumentarnego (pisanego na podstawie dokładnych badań źródeł i dokumentów) i typu walterskotowskiego (przedstawiającego żywą akcję romansu, eksponowaną i pierwszoplanową wobec historii). Sienkiewicz świetnie łączy obie metody pisarskie. Epopeja Pierwiastki epopeiczne to na przykład:
