Typy bohaterów – wzorce parenetyczne
Pareneza – to kształtowanie godnych do naśladowania wzorców osobowych.
W średniowieczu istotne były szczególnie trzy z nich:
- wzorzec świętego ascety (św. Aleksy),
- chrześcijańskiego rycerza (Roland),
- doskonałego władcy (Karol Wielki, Bolesław Chrobry).
Może być także swoistym przekaźnikiem etosu, formułującym zawarte w nim prawa. Dla średniowiecza pareneza to pojęcie niezwykle istotne, bo większość utworów poza stricte modlitewnymi ma właśnie taki charakter. Jednak jest to zjawisko nie tylko średniowieczne – bardzo wiele tekstów o takim charakterze odnajdziemy również w literaturze renesansu.
Literatura parenetyczna
- Literatura parenetyczna to literatura propagująca godne do naśladowania wzory postępowania, ideały modne i uznawane w danej epoce. Jest swoistym przekaźnikiem etosu – w niej właśnie zawarte są charakterystyczne dla danego etosu prawa.
- Wzorce parenetyczne to wzory osobowe, postacie godne naśladowania, skupiające cechy wzorowe, pożądane, idealne.
Literatura średniowieczna zarysowuje portrety: idealnego władcy, rycerza i ascety. To utwory parenetyczne decydują o dydaktycznym charakterze epoki, lecz nie są charakterystyczne tylko dla epoki średniowiecza. W renesansie spotkamy następne wzorce: dworzanina, ziemianina, patrioty, późniejsze epoki także obfitują w dzieła pouczające odbiorcę, jak ma postępować.
Średniowieczne wzorce parenetyczne
Na podstawie literatury średniowiecza możemy mówić o trzech wzorcach parenetycznych – czyli ideałach, wzorach propagowanych w tej epoce.
-
Święty
Przykład – święty Aleksy (Legenda o świętym Aleksym)
Cechy – pobożność, całkowite oddanie się Bogu, umartwianie ciała, śluby czystości, rezygnacja z dóbr doczesnego świata, ubóstwo, często męczeństwo, a nawet śmierć za wiarę. -
Władca
Przykład – król Karol Wielki
Cechy – mądrość, pobożność, miłosierdzie dla poddanych, sprawiedliwość, waleczność, honor, męstwo, odwaga. -
Rycerz
Przykład – Roland, Lancelot, Tristan (Pieśń o Rolandzie)
Cechy – męstwo, odwaga, honor, wierność kodeksowi rycerskiemu, poddanie się Bogu i władcy. Wierność danemu słowu i zasadom, przyjacielowi i damie swego serca. Pobożność, waleczność, mistrzostwo w rycerskim rzemiośle, uczciwość w walce.
Zapamiętaj termin!
Etos – po grecku ethos znaczy po prostu obyczaj. Jest to zespół pożądanych cech, wartości i norm zachowań określający pewien wzorzec postępowania lub postawę moralną, charakterystyczną dla danej społeczności. Etos rycerski zakłada postępowanie w myśl honoru, etos mieszczański to kult pracy.
W średniowieczu szczególnie ważny był ten pierwszy – uosabiany na przykład przez Rolanda. Na etos rycerski składają się nie tylko honor rycerski, ale także obyczajowość, system wartości (Bóg, honor, król), a także obyczaj, moda i maniery.
Zobacz: