Sofokles, Antygona
Czas i miejsce akcji: I połowa XIII w. p.n.e., Teby.
Gatunek literacki: Tragedia grecka.
Akcja tragedii toczy się w ciągu jednej doby – zaczyna się przed świtem, kończy po zachodzie słońca (jedność czasu). Nie zmienia się miejsce akcji (pałac w Tebach) – jedność miejsca. O innych miejscach dowiadujemy się z pieśni Chóru lub wypowiedzi postaci. Wydarzenia ograniczone są do jednego wątku (zakazany czyn Antygony) – jedność akcji. Tragedia Sofoklesa nie jest podzielona na akty i sceny, ale na epejsodiony (odpowiednik scen) i stasimony (pieśni Chóru).
Treść: Konflikt między Antygoną i Kreonem, władcą Teb, który zabronił grzebania zwłok brata Antygony Polinejkesa (Polinejkes dopuścił się zdrady ojczyzny). Antygona kieruje się siostrzaną miłością oraz religią (bogowie nakazywali otaczanie szacunkiem ciała zmarłego) i mimo królewskiego zakazu dokonuje pochówku. Rozkaz królewski nie może być cofnięty: Antygona musi zostać ukarana, mimo iż jej narzeczonym jest królewski syn.
Problemy:
- Fatum ciążące nad człowiekiem. – bohaterowie (Antygona, Kreon) są w sytuacji bez wyjścia, nie mogą znaleźć dobrego rozwiązania. Kreon nie chce podważyć autorytetu władcy, więc nie cofa rozkazu. Antygona jeżeli pragnie postępować zgodnie z nakazami religii, musi pochować brata. Jeżeli chce być posłuszna królowi, musi złamać prawo boskie.
- Wina i kara – winna jest Antygona, bo złamała prawo. Winny jest też Kreon, bo wydał rozkaz, którym przeciwstawił się prawom boskim.
- Władza. Na jak wiele może sobie pozwolić władca? Kreon chce umocnić swój autorytet, a postępuje jak despota. Zostaje za to srodze ukarany – jego syn i żona popełniają samobójstwo.
William Szekspir, Romeo i Julia
Czas i miejsce akcji: Miejsce to Werona i Mantua – włoskie miasta. Czas akcji – koniec wieku XVI.
Gatunek literacki: Dramat szekspirowski.
Brak zasady trzech jedności (jedności czasu: akcja Romea i Julii toczy się przez pięć dni, a nie od świtu do zachodu, jak nakazywała to tragedia grecka; jedności miejsca: miejsce akcji – Werona i Mantua, w Antygonie był to jedynie pałac królewski w Tebach; jedności akcji: w przypadku Romea i Julii można powiedzieć, że jedność akcji została zachowana – cały utwór dotyczy wątku nieszczęśliwej miłości młodych). Przeplatanie dramatu elementami lirycznymi (opowieść Merkucja o Mab – królowej snów czy monologi zakochanej Julii) i epickimi (opowiadanie niani o wypadku trzyletniej Julii).
Uwaga!
Przyczyną nieszczęścia bohaterów nie jest fatum (przeznaczenie, któremu ogromną moc przypisywali starożytni), ale ich własne błędy.
Treść: Konflikt między rodziną Montekich i Kapuletich. Rodziny te były ze sobą skłócone od wielu lat. Przedstawiciele młodszego pokolenia – Romeo, Julia, Tybalt nie wiedzą nawet, dlaczego ich rodziny się nienawidzą, ale idąc za przykładem i nakazem swoich rodziców, nie dopuszczają nawet myśli o zgodzie, jaka mogłaby zapanować między Kapuletimi i Montekimi.
Problemy:
- Zakazana miłość – młodzi pokochali się wbrew woli rodziców. Wiadomo, że ani Kapuleci, ani Montecy nie zgodziliby się na ślub swoich dzieci – wieloletnie spory sprawiły, że rodziny te się nienawidziły. Jednak miłość okazuje się silniejsza od uprzedzeń. Rodziny – Kapuleci i Montecy nie liczą się z uczuciami swoich dzieci. Bez porozumienia z nimi decydują o ich przyszłości – planują śluby, wykształcenie.
- Bunt dzieci przeciwko rodzicom – nic dziwnego, że młodzi przeciwstawiają się narzucanej im woli rodziców. Julia nie chce wyjść za Parysa i otwarcie się do tego przyznaje. Jej sprzeciw wywołuje gniew ojca – grozi on córce, że albo pogodzi się z jego wolą, albo zostanie wydziedziczona.
Aleksander Fredro, Zemsta
Czas i miejsce akcji: prawdopodobnie koniec XVIII wieku, miejscem akcji jest zamek szlachecki.
Gatunek literacki: komedia.
Wartka akcja, trzy rodzaje komizmu (sytuacyjny – np. walka o mur, językowy – dyktowanie listu, powiedzonka bohaterów, charakterów – wyraźne, komiczne postacie, np. Papkin), pomyślne zakończenie.
Treść: W Zemście jest kilka wątków: plany małżeńskie Cześnika, nienawiść Cześnika i Rejenta, miłość Wacława i Klary, plany małżeńskie Podstoliny.
Adam Mickiewicz, Dziady, cz. II
Czas i miejsce: Jesienna noc, kaplica cmentarna.
Gatunek literacki: dramat romantyczny.
Bohaterami są ludzie prości, pochodzący z ludu (to nie do pomyślenia w dramacie klasycznym). W dramacie pojawiają się postacie fantastyczne – duchy, upiory. Panuje nastrój grozy, tajemniczości. Kompozycja dramatu jest otwarta – akcja dramatu zostaje nagle urwana i widz (czytelnik) wcale nie wie, co się później wydarzyło. Ostatni upiór pojawia się i nie chce odejść.
Treść: W drugiej części dramatu (część III i IV poznacie w liceum) przedstawiony został obrzęd dziadów – ludowej uroczystości, która miała na celu nawiązanie kontaktu z duszami zmarłych. Na obrzęd przybywają wezwane przez Guślarza duchy zmarłych dzieci, duch złego pana, duch Zosi. Każdy z duchów przynosi zebranym ludziom inną przestrogę.
Juliusz Słowacki, Balladyna
Czas i miejsce akcji: Trudne do określenia, fantastyczne.
Gatunek literacki: Tragedia. Gatunek określił autor w podtytule.
Treść: W tajemniczym jeziorze Gople mieszka królowa Goplana. Opiekuje się leśnymi stworzonkami, ale od ludzi raczej stroni. Mieszkańcy okolicznych wiosek też raczej jej unikają, bo Goplana to zjawa. I pewnego dnia zakochuje się ona w Grabcu, prostym wieśniaku. Problem polega na tym, że Grabiec spotyka się z Balladyną. Goplana ma plan – wysyła Skierkę, aby sprowadził do chaty wdowy księcia Kirkora i sprawił, aby książę zakochał się w dziewczynie. Ale nie mówi Skierce, w której dziewczynie. I stąd wynika całe zamieszanie. Kirkorowi spodobały się obie córki ubogiej wdowy.
Ale na pewno nie można mówić, że Skierka czy Goplana są winni śmierci Aliny! Oni jedynie doprowadzili do sytuacji, w której ujawniły się złe cechy Balladyny. Gdyby była dobra, nie zabiłaby. Niezależnie od tego,
czy Skierka coś namieszał, czy nie. Potem żądna władzy Balladyna zostaje królową, doprowadzając do śmierci wszystkich swoich przeciwników. Ostatnia scena to sąd nad Balladyną – zbrodniarka ginie, rażona piorunem.
Molier, Świętoszek
Czas i miejsce akcji: Lata sześćdziesiąte XVII wieku. Paryż, typowy dom dosyć zamożnej rodziny.
Gatunek literacki: Komedia charakterów – eksponowana jest sylwetka głównego bohatera, jego zachowanie, wybory moralne, poglądy. Także komedia obyczajowa – taka, która drwi z obyczajów konkretnej grupie społecznej (w Świętoszku z mieszczaństwa i duchowieństwa). W sztuce Moliera mamy do czynienia z komizmem sytuacyjnym (np. rozmowa Orgona ze służącą Doryną), komizmem językowym (powiedzonko Orgona „Co niebo rozkaże”), komizmem charakterów (przejaskrawienie i wyolbrzymienie pewnych cech charakteru postaci).
Treść: W większości swych sztuk Molier podkreślał niewłaściwe stosunki panujące w rodzinach mieszczańskich. Ojciec miał władzę absolutną, od jego woli uzależniona była przyszłość dzieci. Kiedy Orgon zaczyna działać pod dyktando Tartuffe’a (tytułowy Świętoszek, wokół jego osoby skoncentrowana jest akcja. Nie wiadomo dokładnie, kim jest, ale potrafi całkowicie zawładnąć Orgonem. Udaje pobożnego, w rzeczywistości to oszust), rozpoczyna się rodzinny dramat. Opinie innych członków rodziny nie mają dla Orgona żadnego znaczenia. Dopiero skomplikowana intryga ujawnia prawdziwe motywy działania Tartuffe’a i pomyłkę Orgona.
Zobacz:
