Swój i obcy – motyw literacki

Swój

Znają się, potrafią przewidzieć wzajemne zachowania. Czasem się kochają, przyjaźnią, czasem tylko trochę lubią lub zaledwie tolerują. Ale trzymają się razem, stanowią jakąś grupę. „To swój człowiek” – tak mówią o sobie.

Rodzina

Cóż… rodziny się nie wybiera, ale też nie wolno o niej zapomnieć ani jej zdradzić. Dla wielu ludzi to właśnie rodzina jest najważniejszą wartością.

Odyseusz – przez wiele lat wędruje do rodzinnego domu, pokonując rozmaite przeszkody. Cierpliwość została nagrodzona – wierna żona Penelopa czekała na niego, nie przestając wierzyć, że ukochany mąż powróci.

Jan Kochanowski – to postać prawdziwa – poeta renesansowy, ale też bohater własnej twórczości. W młodości wiele podróżował, potem przebywał na magnackich dworach. Dopiero w Czarnolesie, w rodzinnym domu, osiągnął spokój, o czym nie raz pisze we fraszkach i pieśniach.

Pan Tadeusz – Sędzia przejmuje opiekę nad małym Tadeuszem, kiedy Jacek Soplica opuszcza kraj (po zabiciu Stolnika). Sędzia zapewnia bratankowi wykształcenie i czyni go swoim dziedzicem.

Dawid Copperfield – kiedy jego matka umiera, a opiekę nad nim przejmuje okrutny ojczym, postanawia szukać jedynej krewnej – ciotki Betsey. Chociaż trochę się obawia spotkania z nią (to zdziwaczała starsza pani), ma nadzieję, że być może okaże się ona bliskim i dobrym człowiekiem, bo przecież łączą ich rodzinne więzy. I tak się rzeczywiście dzieje – Dawid odnajduje nowy dom.

Przyjaźń

Trzej muszkieterowie – Atos, Portos i Aramis, bohaterowie powieści Aleksandra Dumasa. Odważni, honorowi, pogodni. Decydują się na najbardziej szalone i ryzykowne walki w myśl zasady: Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego.

Ania Shirley i Diana oraz Ula i Pestka – znają swoje sekrety, spędzają ze sobą większość czasu, są sobie najbliższe. Różnią się od siebie – jedna jest spokojna, druga żywiołowa. Ale właśnie dlatego wspaniale się dopełniają.

Mała ojczyzna

W małej ojczyźnie, czyli własnej miejscowości.
Te same zajęcia, podobny sposób życia. Wszyscy znają się tu od urodzenia, nic się nie ukryje przed spojrzeniem sąsiadów.

Santiago (Stary człowiek i morze) – całe życie spędził, łowiąc ryby. Przeżywa trudne chwile, nie raz spotyka się z drwiną otoczenia, ale czuje, że jego miejsce to morze i rybacka wioska, biedna chata i kamieniste wybrzeże.

Chłopi Reymonta – to chyba najbardziej tradycyjna i odizolowana od świata miejscowość opisana w polskiej literaturze. Lipce to łowicka wieś przedstawiona na przełomie XIX i XX wieku. Nie lubią tu obcych, są do nich wrogo nastawieni. Biada również temu, kto przeciwstawi się wiejskiej społeczności lub nie spełni odwiecznych wymagań tradycji!

Gdy ojczyzna zagrożona

Ten sam język, obyczaje, tradycja, historia. To łączy i sprawia, że stajemy się jednym narodem. Możemy się nie zgadzać, kłócić. Ale wobec zagrożenia zawsze stajemy razem!

Trylogia, Krzyżacy Sienkiewicza – powieści historyczne Henryka Sienkiewicza pisane były z myślą o „pokrzepieniu serc”. Przywołane z historii Polski zwycięskie wojny miały wzmocnić wiarę Polaków w odzyskanie niepodległości. Pan Wołodyjowski, Kmicic, Zbyszko z Bogdańca – w chwili zagrożenia kraju zrezygnowali z osobistego szczęścia, porzucili rodzinne domy i wyruszyli, aby walczyć z kimś, kto bezprawnie atakuje ich kraj. Sprawiają, że za ich przykładem idą inni, łączą się, walczą ramię w ramię. Podobnie się dzieje w Panu Tadeuszu – skłócona ze sobą szlachta jednoczy się, gdy atakuje ich wróg. To nie jest łatwe, bo trzeba zapomnieć o własnych urazach i interesach, ale dzięki prawdziwemu patriocie – Księdzu Robakowi – obcy teraz są Moskale, a nie Soplicowie.

Syzyfowe prace Żeromskiego – Marcin Borowicz, Bernard Zygier, Andrzej Radek – do patriotyzmu dochodzą różnymi drogami, ale ostatecznie odnajdą więź, która pozwoli im stworzyć silną grupę nie tylko przyjaciół, ale i Polaków broniących swej tradycji.

Kamienie na szaniec Kamińskiego – bohaterowie tej powieści to bliscy przyjaciele, młodzi chłopcy, którzy chcieliby wspólnie bawić się, cieszyć młodością. Ale wojna sprawia, że ich przyjaźń zostanie wystawiona na najcięższą próbę, ale też i wzmocniona nienawiścią wobec wroga. Oni doskonale wiedzą, kto jest swój, a kto obcy. Swój to ten, kto walczy o Polskę, obcy to Niemcy, a także ci, którzy im sprzyjają.

Obcy

Nie wszystkich potrafimy zaakceptować. Po prostu czasem trudno się dopasować. Ale to nie zawsze musi być wina tego nowego!

Nowy członek rodziny

Dawid Copperfield – szczęśliwe, pogodne dzieciństwo Dawida kończy się gwałtownie, gdy do domu sprowadza się nowy mąż matki – pan Murdstone. Ojczym przy pierwszym spotkaniu oświadcza, że nie lubi Dawida i ma zamiar go wychowywać metodą twardej ręki. W tej rodzinie nigdy już nie zapanuje pogodna atmosfera.

Odmieniec

Don Kichot – zwykły, ubogi szlachcic, który postanawia zostać błędnym rycerzem i dokonać wielkich czynów. Widzi świat na swój sposób: zamiast wiatraków dostrzega czarnoksiężników, zamiast przydrożnych szynków – warowne zamki. Dla wszystkich był dziwakiem, szaleńcem, który coś sobie ubzdurał.

Colin Craven (Tajemniczy ogród) – żyje w zamknięciu, w ponurym, ciemnym pokoju. O jego chorobie mówi się szeptem jak o wstydliwej tajemnicy. Colin jest przyczyną smutku swego ojca i niezadowolenia tych, którzy muszą się rozkapryszonym chłopcem opiekować. Choroba i widmo bliskiej śmierci sprawia, że nikt nie traktuje Colina jak normalnego dziecka, ale jak kogoś, kto nie pasuje do żadnej rodziny. Nic dziwnego, że chłopiec czuje się wyobcowany i samotny (sporo w tym także jego winy).

Hrabia z Pana Tadeusza – hołduje obcym modom, nie zna szlacheckich obyczajów. Zdecydowanie wyróżnia się na tle litewskiej szlachty. Jest traktowany „z przymrużeniem oka” jako niegroźny dziwak.

Kuntz Wunderli, bohater Miłosierdzia gminy Konopnickiej – dla większości mieszkańców to już nie jest człowiek, to mało przydatne, zniszczone „narzędzie” pracy, kłopotliwy ciężar dla tych, którzy zdecydują się przyjąć go do swego gospodarstwa. Dlatego bez skrupułów licytują się, domagają się od gminy jak najwyższej zapomogi w zamian za „opiekę” nad starcem.

Ptasiek – dziwny chłopiec o niezwykłej wyobraźni. Jego miłością są ptaki, tylko w ich towarzystwie czuje się szczęśliwy. Ale ta miłość z czasem zamienia się w chorobę psychiczną – tak przynajmniej uważają inni ludzie. I dlatego Ptasiek trafia do zakładu dla obłąkanych, żyje w odosobnieniu, w świecie swej wyobraźni.

Zupełnie nie ze swojej winy nagle odmieńcem dla ludzi stał się Mendel Gdański. A powodem tego było jego żydowskie pochodzenie. W mieście zapanowały antysemickie nastroje i ich ofiarą padła także rodzina starego Mendla, chociaż on sam w niczym się nie zmienił.

Przybysz

Mowgli (Księga dżungli) – mały chłopiec, który trafia do dżungli. Jego wychowaniem zajmują się zwierzęta. To bardzo piękna opowieść o akceptacji i przyjaźni. Historię Mowgliego i jego dzikich przyjaciół wielokrotnie wykorzystywali twórcy filmowi.

Guliwer – on naprawdę czuł się obco! Zwłaszcza gdy trafił do krainy liliputów i był tam olbrzymem, a niedługo później zawędrował do kraju olbrzymów, aby tam z kolei poczuć się jak liliput.

Zenek i Danka, bohaterowie powieści Ireny Jurgielewiczowej (Ten obcy, Inna?) – jak komuś życie krzywo się ułożyło, to robi się trochę dziwny i różne głupie pomysły przychodzą mu do głowy – tak o Dance mówi Marian. I te słowa mogłyby być mottem dla obu powieści. Zenek i Danka nie mają rodziny, nikt ich nie kocha, a oboje bardzo potrzebują kogoś bliskiego. Na szczęście spotykają grupę przyjaciół i dzięki nim przestają czuć się obco. Ale nie od razu – bo potrzeba dużo dobrej woli, aby zrozumieć, że złość i wrogość Zenka i Danki to tylko maski. Pod nimi kryją się wspaniali, pełni uczucia młodzi ludzie.

Józef Skawiński – jest emigrantem. Większość życia spędził na tułaczce po obcych krajach. Nigdzie nie znalazł swojego miejsca, nie założył rodzinnego domu, nieustannie poszukiwał swego miejsca na ziemi. Gdy obejmował posadę latarnika, wydawało się, że osiągnie spokój. Ale pewnego dnia otrzymał dziwną paczkę…

Staś i Nel – w obcym kraju muszą zmierzyć się z niebezpieczeństwami, ze złymi ludźmi i groźną przyrodą. Ale potrafią „oswoić” miejsca, do których przybywają – i dlatego symbolicznie olbrzymi baobab nazywają „Kraków”, aby w ten sposób przestał być obcy, aby stał się namiastką własnego kraju.

Kiedy obcy staje się swoim

Wydaje się, że są tak różni, że nie znajdą wspólnego języka. A jednak okazuje się, że to tylko kwestia dobrej woli…

Staś Tarkowski i Kali oraz Robinson i Piętaszek – to pary przyjaciół, gdzie każdy reprezentuje inną kulturę, narodowość, nawet rasę. To oczywiste, że na początku odbierają siebie nawzajem jako obcych. Ale wspólne przeżycia, a zwłaszcza pokonywane niebezpieczeństwa sprawiają, że stopniowo oswajają się i zaczynają przyjaźnić. W obu przypadkach jest podobny schemat – Staś i Robinson są wykształceni, reprezentują cywilizację, a ich nowi znajomi (Kali i Piętaszek) to tubylcy – żyją w prymitywnych warunkach, obawiają się cywilizacji, bo jej nie rozumieją. Ale okazuje się, że to właśnie ich wiedza często będzie bardziej przydatna w trudnych warunkach.

Syzyfowe prace Żeromskiego – w klerykowskim gimnazjum pojawiają się dwaj nieco odmienni uczniowie – Andrzej Radek i Bernard Zygier. Dość szybko jednak zostają zaakceptowani przez rówieśników. Zawdzięczają to samym sobie. Radek ostro przeciwstawia się kpinom z własnej osoby, jest bardzo pracowity, uparty i nieprzeciętnie zdolny. Z kolei Bernard jest przybyszem z wielkiego miasta, ma za sobą skomplikowaną przeszłość, jest bardziej dorosły niż reszta gimnazjalistów. Swym wystąpieniem na lekcji polskiego wzbudza podziw reszty kolegów. Od tej chwili staje się ich duchowym przywódcą. Nikomu nie narzuca swoich poglądów, a mimo to staje się autorytetem.

Mały Książę – Pilot nie ukrywa, że chłopiec, który na środku pustyni prosi go o narysowanie baranka, a w dodatku twierdzi, że pochodzi z obcej planety, jest dla niego ogromnie dziwnym zjawiskiem. Cóż, po prostu jest obcy. Ale z czasem okazuje się, że ten niezwykły przybysz jest nikim innym jak dzieckiem – myśli jak dziecko, potrzebuje przyjaźni i miłości, z prawdziwie dziecięcym przejęciem fascynuje się wszystkim, co dla niego nowe. A przede wszystkim – nie da się go nie kochać. I w tym momencie, kiedy Pilot uświadamia sobie, jak wiele nauczył go ten dziwny chłopiec, Mały Książę już nie jest dla niego obcy!

Siłaczka – Stasia Bozowska decyduje się zamieszkać na wsi i poświęcić pracy dla ubogich. Na pewno na początku traktowana była jak obcy. Z czasem jednak Stasia zdobywa sympatię, bo wytrwale pracuje, jest cierpliwa i serdeczna (przygarnia do domu ubogą staruszkę). Kiedy umiera, wielu wieśniaków przyznaje, że będzie im bardzo brakowało cichej i dobrej nauczycielki.

Stowarzyszenie Umarłych Poetów – kiedy w Akademii Welton pojawia się profesor Keating, uczniowie traktują go jak dziwaka. Metody, którą zamierza nauczać o literaturze, zdecydowanie nie można nazwać typową. Wkrótce jednak chłopcy zaczynają akceptować wyjątkowego nauczyciela, a ostatecznie stanie się on dla nich najwyższym autorytetem i bardzo dobrym przyjacielem.

Kiedy swój staje się obcym

Ktoś, kogo wydawałoby się dobrze znamy, zaczyna zachowywać się niezrozumiale.

Biblijny syn marnotrawny – wychowany w miłości przez dobrego i mądrego ojca. Nagle odchodzi, bo dotychczasowe życie go nudzi. Po wielu latach, kiedy zazna biedy i zrozumie swój błąd, powróci, prosząc o przebaczenie. Był swój. Stał się obcy. Ale dzięki ojcowskiemu przebaczeniu znowu stanie się swój.

Balladyna Słowackiego – w życie ubogich kobiet wkracza zło. Balladyna była egoistką, niedobrą córką, ale dopiero pokusa zostania żoną księcia uwidoczniła jej charakter. Zabije swoich najbliższych, nie zawaha się przed żadną zbrodnią. Dla niej nikt nie jest swój.

Niemcy Kruczkowskiego – cała rodzina, do tej pory w miarę zgodnie funkcjonująca, nagle rozpada się, już nie potrafi się zrozumieć. Wojna sprawia, że członkowie rodziny stają się sobie obcy. Żyją w jednym domu, ale jakby obok siebie. Niestety, nie wydaje się, żeby miłość mogła kiedyś powrócić.

Cytaty

Człowiek człowiekowi wilkiem!
Lecz ty się nie daj zwilczyć!
Edward Stachura Człowiek człowiekowi

Jeśli mnie oswoisz, będziemy siebie nawzajem potrzebować. (…)
Już zawsze będziesz odpowiedzialny za to, co oswoiłeś.
Antoine de Saint-Exupčry Mały Książę

Jak to jest, kiedy się przyjeżdża do domu jak ten rodzinnego i chciałoby się być swoim i potrzebnym, a jest się obcym i zbędnym?
Irena Jurgielewiczowa Inna?

Kamyki nie dają się oswoić
do końca będą na nas patrzeć
okiem spokojnym bardzo jasnym
Zbigniew Herbert Kamyk

Godzi się i od wroga pobierać nauki.
Owidiusz

Nauczyć się czegoś od swych wrogów jest najlepszą drogą, aby ich polubić.
Fryderyk Nietzsche

Frazeologia

Swój zawsze pozna swego.
Jeśli trafisz między wrony, musisz krakać jak i one. – Czyli musisz dopasować się do otoczenia, w którym się znajdujesz.
Kruk krukowi oka nie wykole. – Czyli swój swojego nie skrzywdzi.
Być z kimś za pan brat – w bardzo dobrych układach
Zjeść z kimś beczkę soli – świetnie się poznać.

Te określenia dobrze jest znać!

Tolerancja – umiejętność zaakceptowania odmienności.
Nacjonalizm – przekonanie o wyższości własnego narodu, pogarda wobec przedstawicieli innych narodowości.
Szowinizm – skrajna postać nacjonalizmu, nienawiść i agresja wobec innych narodów (faszyzm niemiecki).
Kosmopolityzm – brak przywiązania do własnego narodu i tradycji.
Alienacja – inaczej wyobcowanie.
Integracja– zespolenie, utworzenie całości, przeciwieństwo alienacji.

Pytania otwarte – wypracowania!

Inny nie znaczy gorszy – rozważ tę myśl w oparciu o poznane lektury i własne przemyślenia. (Rozprawka)

Gdybym miał powiedzieć, co jest najważniejsze na świecie, powiedziałbym, że jest to tolerancja. Dlaczego? (Rozprawka)

Śniło mi się, że trafiłem do dziwnej krainy. Mieszkały tam niezwykłe istoty, których mowy nie rozumiałem. Czułem się bardzo obco… Rozwiń opowiadanie, opisując dokładnie swoje odczucia.

Przeniosłeś się do nowej szkoły. Napisz list do kolegi, opowiedz w nim o swoim poczuciu obcości i zdobywaniu przyjaciół.

Przemyśl tematy wypracowań

Inny nie znaczy gorszy – rozważ tę myśl w oparciu o poznane lektury i własne przemyślenia.

Forma: rozprawka (bo w poleceniu jest słowo „rozważ”). Musisz pisać nie tylko o bohaterach literackich (wybierz dwóch, trzech), ale również o swoich własnych doświadczeniach – czy zdarzyło Ci się poznać kogoś zupełnie odmiennego od Ciebie, a po pewnym czasie obdarzyć go sympatią, szacunkiem, a nawet przyjaźnią? Jeśli tak, napisz o tym. Ale krótko, zwięźle. Bez niepotrzebnej charakterystyki i opisów.

Przeniosłeś się do nowej szkoły? Napisz list do kolegi, opowiedz w nim o swoim poczuciu obcości i zdobywaniu przyjaciół.

Sytuacja niełatwa, ale chyba dość łatwo ją sobie wyobrazić. Jak to jest być samotnym pośród wielu zgranych ze sobą ludzi? W jaki sposób można zaprzyjaźnić się z rówieśnikami? Forma: swobodna, osobista, lubiana przez Was i niezbyt trudna.

Minikonspekt wypracowania na temat:

Gdybym miał powiedzieć, co jest najważniejsze na świecie, powiedziałbym, że jest to tolerancja.

W tym temacie zostało narzucone Ci stanowisko i nie możesz podważyć postawionej tezy. Ale chyba nie ma takiej potrzeby, ponieważ tolerancja to z pewnością podstawa zgodnego funkcjonowania ludzi. Potrzebna i w kontaktach między narodami, i w tych codziennych, rodzinnych i szkolnych.

I Założenie:
Tolerancja jest zaprzeczeniem wrogości, jest zgodą na odmienne postrzeganie świata. Otwarcie drzwi przyjaźni, miłości, zgodnego życia – likwiduje nienawiść. Dlatego jest tak ważna.

II Dowody:

Tolerancja wobec odmienności narodowościowych, innych zapobiegłaby wojnom. W historii: holocaust, tragedia w Jedwabnem, wojny religijne. Nawet dziś: niechęci narodowościowe, nienawiść talibów do Ameryki, kłótnie sąsiedzkie o różne zapatrywania polityczne.

Literackie przykłady nietolerancji: historia Mendla Gdańskiego, Kuntza Wunderli (Miłosierdzie gminy), czy losy Don Kichota, którego świat nie chciał zrozumieć. Ci ludzie powinni żyć godnie i szczęśliwie.

Działalność papieża Jana Pawła II – jego walkę o pokój, wystąpienia przeciw wojnom wynikającym np. z odmienności religijnej, jego pielgrzymki do krajów o innych religiach ideał zgodnego współżycia katolików i prawosławnych, chrześcijan i muzułmanów.

III Zakończenie:
Tolerancja oznacza pokój i zgoda. A to – życie i prawo ludzi do swojej wiary i poglądów. Dlatego jest aż tak ważną wartością.

Zobacz:

Swój i obcy w literaturze

Swój i obcy – TEST

Swój i obcy – motyw literacki