Adam Mickiewicz | AleKlasa

Jaka to epoka…

Romantyzm, oczywiście, tego nie można pomylić. Zawsze bezpiecznie będzie pisać o Mickiewiczu jako wiodącym twórcy romantycznym, prekursorze romantyzmu, propagatorze idei romantycznej.

Na tle epoki

Adam Mickiewicz wychowany na klasycznych zasadach, oświeceniowych regułach i normach okazał się ich największym krytykiem i burzycielem. Zły to ptak co własne gniazdo kala, ale w przypadku naszego wieszcza narodowego ludowe mądrości, choć sam był ich entuzjastycznym krzewicielem, mijają się cokolwiek z prawdą. Poprzez własne dzieła zaszczepił on w czytelnikach mu współczesnych, ale i także w odbiorcach z dalece późniejszych epok, wewnętrzne przekonanie o nadludzkiej sile woli, marzeń i pragnień. Nigdy wcześniej wartość przeżyć duchowych nie była „przed” wartościami świata materialnego.

Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga,
Łam czego rozum nie złamie.

Narodowi wówczas pozbawionemu państwa zaofiarował rozległą, niepodległą i niezależną krainę ducha, gdzie poeta miałby sprawować rządy. Cóż, nieudolne jak się później okazało. Rola Adama Mickiewicza w historii literatury polskiej jest nie do przecenienia, ponieważ wprowadził i zrealizował nową teorię literatury (tematy „z ludu”, orientalizm, historyzm, forma otwarta dramatu, porzucenie realizmu na rzecz fantastyki, mesjanizm). Nigdy wcześniej, ani nigdy później poeta nie miał tak silnej pozycji w świadomości mu współczesnych.

Biografia Mickiewicza jest przykładem pierwszego pokolenia Polaków urodzonych w niewoli, pokolenia romantycznych bojowników o wolność i idee, które po wojnach napoleońskich podjęło trud tworzenia nowej kultury narodowej, a także nowych form walki o zachowanie odrębności narodowej.

Skojarz ze zjawiskami i nurtami epoki

Walka klasyków z romantykami – wystąpił po stronie romantyków, nie tylko teoretycznie: wcielił ideały romantyczne
w Ballady i romanse…
Towarzystwo Filomatów i Zgromadzenie Filaretów – był członkiem tych tajnych organizacji, więziony i skazany, nawiązywał do nich w Dziadach.
Improwizacja – nie tylko Wielka z Dziadów, którą wygłasza Konrad, ale w ogóle sztuka improwizacji. Poeci epoki swobodnie improwizowali na ucztach, a Mickiewicz był mistrzem w tej sztuce.
Powstanie listopadowe – bo choć nie brał w nim udziału, starał się zrehabilitować w Dziadach drezdeńskich.
Dramat romantyczny – bo najważniejszy przykład gatunku, Dziady, to jego wiodące dzieło.
Litwa – bo tu się urodził, kształcił w Wilnie, pracował w Kownie. Ukochał Litwę i uznawał za kraj lat dziecinnych, tęsknił za nią. Na Litwie rozgrywa się akcja Pana Tadeusza, z litewskich ludowych bajań czerpał poeta fabuły do ballad.
Wielka Emigracja – bo był emigrantem, największe dzieła stworzył na emigracji, był przywódcą duchowym emigracji polskiej.

Wieszcz, bo…

Adam Mickiewicz jest jednym z trzech romantycznych wieszczów (obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego). Któż to taki wieszcz? To poeta obdarzony szczególnym natchnieniem, umiejętnością przewidywania przyszłości. Wieszczy = przepowiada. Romantyzm uznał poetę – wieszcza za jednostkę wyjątkową, odrębną od reszty społeczeństwa. Wieszcz, obdarzony darem prorokowania, stał na czele ludzkości i wskazywał kierunek przemian zachodzących w świecie. W Wielkiej improwizacji (III cz. Dziadów) na wieszcza kreuje się bohater dramatu. Wieszczowie pragnęli kierować narodem również w realnym życiu, być jego duchowym przywódcą – i rzeczywiście często tak było. Poeci, tacy jak Adam Mickiewicz, stawali się najwyższymi autorytetami, otaczano ich niewyobrażalnym uwielbieniem.

Zawsze możesz o nim pisać:

polski wieszcz romantyczny
największy romantyk polski
twórca rdzennie polskiej literatury
obrońca mitu sarmackiego
twórca szlacheckiej epopei
twórca dramatu romantycznego

Używaj przy opisie dzieła pojęć:

Gotycyzm – jeśli widzisz nawiązanie do atmosfery gotyku, średniowiecza, opis ruin zamczysk, rycerstwa itp.
Bajronizm – przy opisie bohatera dumnego i odwróconego od świata.
Wallenrodyzm, gdy mowa o postawie Konrada Wallenroda i walce metodą podstępu i zdrady.
Bohater werterowski – gdy mowa o Gustawie stworzonym na wzór Wertera.
Ludowość – przy balladach,
orientalizm – przy Sonetach krymskich,
prometeizm – przy postaciach Mickiewiczowskich jak Konrad cierpiących za miliony.

Nasz naczelny polski poeta – Antychryst z Litwy

Wieszcz narodowy. Twórca epopei narodowej (Pan Tadeusz) i ogólnie pojętej konwencji romantyzmu polskiego. Wprowadził do XVII-wiecznej literatury folklor, czyli kulturę ludową w wymiarze materialnym i duchowym, fascynację średniowieczem i orientalizmem. Wykreował postawę życiową cechującą się przedkładaniem odczuć irracjonalnych nad racjonalne, a przynajmniej traktowaniem ich jak równie ważne. Szaleństwo oznaczało zetknięcie się z Absolutem. W swojej twórczości nie uciekał też od niewygodnej i tragicznej, współczesnej mu, sytuacji polityczno-społecznej. W kwestii tematyki egzystencjalnej zainicjował w polskiej literaturze motywy samotności, indywidualizmu i miłości ujmowanej w zupełnie różny od oświeceniowego sposób. Kształtował romantyczny światopogląd rodzącej się w Polsce epoki, wytyczał kierunki rozwoju myśli artystycznej, ideowej i filozoficznej. Wprowadzał nowe i twórczo modyfikował stare gatunki literackie. Zrewolucjonizował język poetycki i sposób obrazowania tak, żeby oddawał romantyczne nastawienie do świata i literatury. Zygmunt Krasiński po śmierci poety powiedział „wszyscyśmy z niego” – i to jest najwłaściwsza ocena wkładu Mickiewicza w dorobek literacki epoki romantyzmu. Znalazł wielu naśladowców, ale i wielu wrogów, którzy w jego patriotyzmie bardziej dopatrywali się poetyckiej pozy, aniżeli rzeczywistego zaangażowania. Fakt, że nie wziął udziału w powstaniu, pomimo niewątpliwych zasług na polu literatury pozostał dużą rysą na jego biografii. Szczególnie żywe kontrowersje budził rzecz jasna na początku swojej kariery literackiej w nieprzychylnie nastawionej grupie tzw. klasyków (z Janem Śniadeckim na czele), którzy literackie dzieła romantyków pojmowali jako chwilowe zboczenie z jedynego prawidłowego, czyli klasycznego nurtu twórczości. Adam Mickiewicz zyskał wówczas w Pamiętnikach Edwarda Koźmiana tytuł „Antychrysta z Litwy”.

Klasycy kontra romantycy

W trakcie wojny pomiędzy klasykami a romantykami w warszawskich środowiskach literackich krążył dwuwiersz Ludwika Jasińskiego na temat Dziadów. Reprezentant obozu klasyków następująco strawestował dzieło Adama Mickiewicza: „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,/ Głupstwo było, głupstwo będzie”. Dzieła młodego poety z Litwy wśród oświeceniowych twórców nazywano „litewskimi bredniami”.

Oświeceniowe pokolenie reprezentowali: Jan Śniadecki, Kajetan Koźmian, Ludwik Osiński, Franciszek Dmochowski. Ich przeciwnikami w gorącej dyskusji byli: Kazimierz Brodziński, Maurycy Mochnacki i, oczywiście, Adam Mickiewicz. Spór trwał od 1818 do 1830 roku.

Jeszcze żywszą reakcję wywołało jednak wydanie przez Adama Mickiewicza Konrada Wallenroda w 1826 roku. Pomimo, że fakt ten został przemilczany przez prasę warszawską (bo nazwisko Mickiewicza miało zniknąć z łam gazet), utwór porwał młodych czytelników, bardzo zaniepokoił obóz zachowawczych klasyków i wpłynął na wzmożenie czujności organów władzy. Przed tym niebezpiecznym politycznie dziełem ostrzegał w liście do wielkiego księcia Konstantego sam senator Nowosilcow. Moment ukazania się Konrada Wallenroda był rzeczywiście „gorący”, bo w 1828 roku zawiązało się pod wodzą porucznika Piotra Wysockiego sprzysiężenie wojskowe, kamień węgielny powstania, które już wkrótce miało wybuchnąć. U podstaw takiego traktowania dzieł młodego Adama Mickiewicza leżała także kwestia innych poglądów politycznych. Obóz klasyków miał dalece bardziej ugodowy sununek się do zaborców aniżeli młodzi romantycy. Ich podejście do polityki prowadzonej przez zaborców było bierne, żeby nie powiedzieć zachowawcze.

Początki romantyzmu w Polsce. Poezja Mickiewicza.

Biografia

Rodzina Mickiewiczów niczym się nie wyróżniała spośród równych sobie drobnoszlacheckich rodzin z okolic Nowogródka (Litwa, obecnie Białoruś). Zapewne gdyby 24 grudnia 1798 roku nie doczekali się genialnego potomka, Adama, nikt by się nimi do końca świata nie zainteresował. To dzięki niemu nazwa Zaosie stała się znana nie tylko mieszkańcom tejże miejscowości. Rodzice przyszłego wieszcza, Mikołaj (adwokat) i Barbara (z Majewskich) mieli jeszcze czterech synów (Franciszek, Aleksander, Jerzy, Michał Antoni), z których najmłodszy zmarł we wczesnym dzieciństwie.

Dzieciństwo

Adama Mickiewicza tradycyjnie określa się jako „sielskie, anielskie” (słowa wzięte z wiersza poety Polały się łzy…) nie oznacza to jednak, że tego arkadyjskiego czasu nie zmąciły tragiczne wydarzenia. Przykładem być tutaj może wspomniana już śmierć brata a potem ojca. Śmierć Mikołaja Mickiewicza wywołała w egzystencji rodziny Mickiewiczów wiele perturbacji natury finansowej. Na światło dzienne wyszły długi zaciągnięte przez ojca Adama. Skutek tego był taki, że rodzina przeprowadziła się z domu do drewnianej oficyny. Adam Mickiewicz, który wcześniej sam miał guwernera, został zmuszony do podjęcia takiej właśnie pracy.

Wcześniej jednak od roku 1807 do 1815 był bardzo pilnym uczniem szkoły powiatowej prowadzonej przez ojców dominikanów w Nowogródku. W tym czasie niezwykle silnie wpłynęła na psychikę Adama Mickiewicza kampania rosyjska Napoleona z 1812 roku, którą miał możliwość oglądać na własne oczy. Czternastoletni wówczas poeta zobaczył dwie prawdy o walce w jakiej wzięli udział żołnierze pod francuskim przywództwem. Jedną był oczarowany ze względu na piękno galopujących koni, wspaniałych mundurów i dźwięków marszowej muzyki. Drugą był zafascynowany ze względu na tragizm powracających, pokonanych żołnierzy, ich cierpienie i pomimo wszystkiego bezwzględny patriotyzm. Ale w tym okrutnym widoku młody Adam Mickiewicz dostrzegł przede wszystkim odwagę i patos, które potem zawarł w wierszu Do matki Polki. A sam Napoleon przez długi czas był dla Adama Mickiewicza jedyną realną szansą na wyzwolenie polskiego narodu.
W Nowogródku młody Mickiewicz zaczynał pisać okolicznościowe wiersze. Bez większych sukcesów co prawda, ale z ogromnym zaangażowaniem.

1816-1819 – studia w Wilnie

Po ukończeniu nowogródzkiego gimnazjum w 1815 roku, młody Mickiewicz planował studiowanie medycyny na wydziale lekarskim Uniwersytetu Wileńskiego. Jednakże z powodu braku miejsc na medycynie siedemnastoletni Adam Mickiewicz został słuchaczem seminarium nauczycielskiego Uniwersytetu Wileńskiego. Studiował na wydziałach fizyczno-matematycznym oraz literatury i sztuki. Podejmując czteroletnie studia Mickiewicz zdecydował się na pobieranie stypendium rządowego. Otrzymanie tego rodzaju stypendium nie było automatyczne, było możliwe tylko pod warunkiem zdania dopuszczającego egzaminu i późniejszego odpracowania każdego roku w zawodzie nauczyciela. Należałoby dodać, że za każdy rok studiów należało pracować w zawodzie nauczyciela dwa lata.

Czas spędzony w Wilnie był dla Adama Mickiewicza niezwykle istotny. Już chociażby ze względu uczęszczania ma wykłady z historii powszechnej prowadzone przez młodego wówczas profesora Joachima Lelewela. Osoba ta była wówczas dla młodzieży akademickiej kimś, kogo można by nazwać guru intelektualnym. Drugim równie istotnym powodem, było poznanie Tomasza Zana. Ubogiego prowincjusza, który szybko stał się przywódcą wileńskiej młodzieży. Bez tej przyjaźni Adam Mickiewicz nie byłby tą samą osobą, chociaż po skazaniu i zesłaniu nigdy więcej swojego przyjaciela już nie zobaczył. Rówieśnicy mieli dla Adama Mickiewicza nie mniejsze znaczenie niż uczący go profesorowie, bo to z „kolegami z roku” 1 października 1817 roku założył Towarzystwo Filomatów (miłośników nauki lub inaczej miłośników wiedzy). Założycieli było czterech: Józef Jeżowski, Adam Mickiewicz, Tomasz Zan i Onufry Pietraszkiewicz, do związku należał także Franciszek Malewski. Połączyła ich podobna sytuacja finansowa, raczej marna, ale przede wszystkim nieprzeparta chęć stworzenia innego, lepszego, przyjaznego świata. Celem tej organizacji było wypracowanie, spisanie zasad społeczeństwa doskonałego. Filomaci postawili sobie za zadanie znalezienie dróg rozwoju intelektualnego i duchowego zarazem. Spod pióra Adama Mickiewicza wyszło wówczas mnóstwo pism i przemówień odczytywanych na zebraniach. Większość utworów pisana była jednak w tym okresie na sposób oświeceniowy. Towarzystwo Filomatów miało charakter jawny.

Zgromadzenie Filaretów (miłośników cnoty) było już stowarzyszeniem z założenia tajnym, świadomie nielegalnym. Wywodziło się z Koła Promienistych, oficjalnie założonego przez Tomasza Zana, które jednak za głoszenie haseł wyzwoleńczych zostało rozwiązane. W jego miejsce właśnie powstało Zgromadzenie Filartów w 1820 roku. W każdym ze stowarzyszeń brała udział ta sama grupa przyjaciół i stale wzrastająca liczba młodych ludzi zarażonych ideą wspólnoty. Patriotyczny związek młodzieży wileńskiej działał od 1820 roku do 1823. Zanim jednak działalność filaretów została rozwiązana Adam Mickiewicz zadebiutował w 1818 roku na łamach Tygodnika Wileńskiego wierszem Zima miejska. Był to ciągle czas w biografii poety, kiedy tworzył w konwencji klasycznej.

Zmiany w sposobie pisania zaczęły się wraz z wyjazdem Adama Mickiewicza we wrześniu 1819 roku do Kowna. Do tego wyjazdu i pracy nauczyciela zobowiązywało go wspominane już stypendium. W tym czasie nie stracił jednak kontaktu z Towarzystwem Filomatów. Prowadził wówczas z nimi ożywioną korespondencję, narzekając na trudy pracy nauczycielskiej jak i nudę. O istotności związków z filaretami w życiu poety może świadczyć chociażby fakt, że bardzo wiele wątków z tego okresu możemy odnaleźć w Dziadach cz. III.

Okres wileńsko-kowieński (1819-1823)

okazał się być przełomowym dla Adama Mickiewicza. Pobyt w Kownie wskutek oderwania od wileńskiego towarzystwa, nowych lektur i doświadczeń zawodowych, a także coraz intensywniejszych porywów serca, sprawił że z młodego nauczyciela zaczął się formować dojrzały mężczyzna a przede wszystkim poeta. Na tym oto etapie swojej kariery literackiej Adam Mickiewicz pisał ballady: To lubię, Rybka, Pani Twardowska i prawdopodobnie Świteź, Tukaj i Lilie. W tym też czasie prowadził niezobowiązujący romans z panią Józefową Kowalską, mężatką.

Latem w sierpniu 1820 roku w majątku Wereszczaków, niedaleko Zaosia Adam Mickiewicz poznał najistotniejszą kobietę swojego życia, Marylę Wereszczakównę. Najistotniejszą, ponieważ miała ona niebagatelny wpływ na twórczość poety. Pomimo późniejszego ożenku z Cecylią Szymanowską i wielu romansów przed tym związkiem, Adam Mickiewicz właśnie Marylę Wereszczakównę uczynił bohaterką wielu swoich dzieł. Właściwie trudno dociec ile było prawdziwego uczucia pomiędzy parą młodych ludzi, Marylą Wereszczakówną a Adamem Mickiewiczem, a ile poetyckiej kreacji. Sam poeta w ich spotkaniu upatrywał ingerencji sił wyższych czego dowodem miałoby być już chociażby „znaczący” fakt, że obydwoje urodzili się 24 grudnia. Jednak rzeczywistość wyglądała nieco mniej poetycko, bo nikt Maryli Wereszczakówny nie zmuszał do małżeństwa z Puttkamerem, raczej była to przemyślana decyzja ubogiej szlachcianki. W zależności od badacza biografii i twórczości Adama Mickiewicz pojawiają się na ten temat różne opinie. Są to jednak raczej spekulacje, aniżeli udowodnione racje. Trudno jednocześnie oprzeć się wrażeniu, że gdyby miłość ta miała szansę być spełnioną nie zainteresowałaby natchnionego poety. Z drugiej strony zdaje się jednak przeczyć tej teorii dużo późniejszy wiersz (z 1832 roku) zatytułowany Do M.*** (Precz z moich oczu).

Okres wileńsko-kowieński przyniósł klasyczny w formie, ale romantyczny w treści manifest zatytułowany Oda do młodości. Sztandarowy utwór powstania listopadowego.
„Witaj jutrzenko swobody/ za tobą zbawienia słońce”, pisano na murach w 1830 roku.

W tym czasie z ważniejszych utworów warto byłoby wspomnieć o Żeglarzu i Do Joachima Lelewela. 21 października 1820 roku umiera matka poety, Barbara Mickiewiczowa. Rok później w 1821 roku Maryla Wereszczakówna wychodzi za hrabiego Wawrzyńca Puttkamera.

W 1822 roku w Wilnie Adam Mickiewicz wydaje pierwszy zbiór poezji Ballady i romanse. Data to zostaje uznana za praktyczny początek polskiego romantyzmu (za „teoretyczny” początek uchodzi 1818 rok, kiedy Kazimierz Brodziński opublikował rozprawę O klasyczności i romantyczności). Być może prawdą jest stwierdzenie, że prawdziwy artysta tworzy najwięcej kiedy czuje, że przepełnia go gorycz i nieszczęście.

W tym samym czasie powstają Dziady wileńsko-kowieńskie (część II i IV), opublikowane w 1823 roku. Ponadto w tym okresie wydana zostaje powieść poetycka Grażyna.

Proces – Wilno – wyjazd do Rosji

Rok ten jest ważny dla Adama Mickiewicza także z powodu Mikołaja Nowosilcowa, który wszczyna w Wilnie wielki proces polityczny przeciw tajnym związkom młodzieży na Litwie. W nocy z 4 na 5 listopada 1823 roku Adam Mickiewicz został aresztowany, tak jak wielu jego przyjaciół z kręgu filaretów. Pół roku spędził w celi w klasztorze Bazylianów, którą potem uwiecznił w literaturze jako celę Konrada. 6 listopada Adam Mickiewicz na mocy wyroku zatwierdzonego przez cara Aleksandra I opuścił Litwę. Jak się potem okazuje, na zawsze.

Efektem pierwszych wrażeń z pobytu na terytorium rosyjskiego mocarstwa jest Ustęp III części Dziadów. Opisał tam cały ogrom zła, które panowało w Rosji. Wydany znacznie później, nie miał nic wspólnego z Sonetami krymskimi czy Sonetami odeskimi.

Adam Mickiewicz w trakcie zesłania podróżował po Krymie, przebywał w Moskwie i Petersburgu. Poznał spiskujących dekabrystów i jednocześnie przebywał na rosyjskich salonach, gdzie niczego mu nie brakowało. Tam często w trakcie przyjęć improwizował deklamując wiersze, które jednak nigdy przez niego nie zostały spisane. Ale przede wszystkim staje się świadomym swojej wartości twórcą literatury romantycznej. Pisze Konrada Wallenroda (1828), Do przyjaciół Moskali (1832), i, oczywiście, Sonety krymskie (1826).

Emigracja – Powstanie

Nie udało mu się powrócić na Litwę, więc w 1829 roku dzięki pomocy przyjaciół wyruszył w podróż do Włoch, przez Niemcy (gdzie spotkał Goethego) i Szwajcarię. Z tego samego roku pochodzi tom Poezji. Przez krótki czas poeta przebywał także w Czechach. W czasach tychże podróży Adam Mickiewicz zaczął interesować się szczególnie intensywnie religią i swoim rozwojem duchowym. We Włoszech, dokładnie w Rzymie, w 1830 roku poznał swoją kolejną wielką miłość – hrabiankę Ewę Henriettę Ankwiczównę. Na wieść o powstaniu w 1831 roku próbował przedostać się do walczącej Polski. Ten moment w jego biografii jest nieco zagmatwany, bo poeta przedostał się do Paryża (1831) a następnie Wielkopolski, lecz do samego Królestwa Polskiego już nie. W powstaniu udziału nie wziął. Z niewiadomych powodów zwlekał z przybyciem do Polski, literackim pokłosiem tego czasu są wiersze o tematyce powstańczej z 1831 roku : Śmierć Pułkownika, Reduta Ordona.

Nieobecność wieszcza wśród powstańców, pomimo późniejszego napisania Dziadów drezdeńskich (1832) przysporzyła mu wielu wrogów. Sam zresztą do końca życia zmagał się z głębokim kompleksem nieuczestnictwa w powstaniu.

31 lipca 1832 roku wrócił do Paryża, gdzie zresztą z małymi przerwami mieszkał już do końca życia. Odnowił bliższe stosunki z francuskim towarzystwem artystycznym i inteligenckim, kontaktował się nawet z poznanym jeszcze w Wilnie Juliuszem Słowackim. Aktywnie włączył się w życie emigracji (członkostwo w Towarzystwie Literackim. Towarzystwie Litewskim i Komitecie Narodowym Lelewela), chciał przygotować emigrantów do powrotu do ojczyzny. Głównymi więc utworami poety związanymi z tym czasem są Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832) oraz artykuły drukowane w Pielgrzymie Polskim, którego zresztą był przez kilka miesięcy naczelnym redaktorem.

Życie na emigracji okazało się jednak mniej różowe niż Adam Mickiewicz początkowo przypuszczał, toteż na fali rozczarowania tamtejszymi realiami zaczął prace nad Panem Tadeuszem, którego ostatecznie wydał w 1834 roku. W tym samym roku ożenił się z Celiną Szymanowską, córką słynnej wówczas pianistki Marii Szymanowskiej, z którą miał sześcioro dzieci. Celina Szymanowska nie wniosła wielkiego posagu w małżeństwo, ale urodą znacznie przewyższała „legendarną” Marylę Wereszczakównę. Trudna sytuacja materialna zmusiła Adama Mickiewicza do napisania po francusku dwóch dramatów (Konfederatów barskich i Jakuba Jasińskiego), których jednak nie udało mu się wystawić.

Na rok akademicki (1839/40) przeniósł się więc do szwajcarskiej Lozanny, gdzie otrzymał stanowisko profesora literatury łacińskiej. Tutaj napisał cykl liryków zwanych lozańskimi (Nad wodą wielką i czystą, Polały się łzy…). W tym też czasie okazało się, że małżonka poety jest chora psychicznie.

Pobyt Mickiewicza w Szwajcarii nie należał do długich. W 1840 roku wrócił do Paryża i objął katedrę literatur słowiańskich w College de France. Pracował tutaj cztery lata. Jego wykłady cieszyły się ogromną popularnością zarówno wśród Polaków jak i cudzoziemców. Poeta przekazywał jednak nie tylko wiedzę o literaturze, ale też propagował antymonarchistyczne idee napoleońskie, a następnie mistyczną naukę Andrzeja Towiańskiego. Koniec był tego taki, że w 1844 roku władze francuskie zawiesiły go w obowiązkach profesora.

W czasie Wiosny Ludów (1844) Adam Mickiewicz udał się do Rzymu, aby stworzyć własną formację wojskową (Legion Polski). Chciał w ten sposób wziąć czynny udział w walce przeciwko monarchiom i przede wszystkim wyzwolić Polskę. Napisał nawet bardzo radykalny program dla Legionu (między innymi równouprawnienie kobiet i Żydów), który nazwał Składem zasad (1848). Niestety nie udało mu się zyskać przychylności ani papieża, ani wpływowych osób. Nie poddając się, Adam Mickiewicz powrócił do Paryża i kontynuował swoją działalność polityczną, zakładając dziennik Trybunę Ludów (Tribune de Peuples). I tym razem jednak pod naciskiem władz francuskich musiał zamknąć gazetę.

W 1852 roku poecie udało się znaleźć posadę bibliotekarza w praskiej Bibliotece Arsenału.
Adam Mickiewicz zmarł nagle, na cholerę, w opuszczeniu, w Konstantynopolu, 26 listopada 1855 roku. Nagłość zgonu poety dała jednak niektórym badaczom materiał do spekulacji na temat prawdopodobnego otrucia poety przez jego adwersarzy. Trumnę z jego zabalsamowanymi zwłokami przewieziono do Paryża dopiero pod koniec roku. Pochówek odbył się w Montmorency pod Paryżem, na cmentarzu polskich emigrantów. W 1980 roku trumnę poety sprowadzono na Wawel.

Najważniejsze wydarzenia:

1822 – opublikowanie Ballad i romansów. Pierwsza, pełna realizacja wszystkich założeń romantycznego stylu pisania, zarówno w formie jak i treści. Dlatego data ta jest praktycznym początkiem epoki romantyzmu.

1816-1819 – studia w Wilnie. Nowe, rozwijające znajomości (zarówno wśród rówieśników jak i kadry profesorskiej), branie udziału w założeniu filomatów i filaretów. Prawdą jest jednak i to, że niezależnie od miejsca, w którym akurat przebywałby Adam Mickiewicz moment dojrzewania jest ważny w życiu każdego.

1823 – rozpoczęło się śledztwo prowadzone przez Nowosilcowa, naturalną konsekwencją był proces filaretów, w efekcie którego Mickiewicz został zesłany w głąb Rosji. Była to jednak dość łagodna kara w porównaniu z resztą towarzystwa filaretów. A po drugie rosyjskie krajobrazy natchnęły poetę do napisania sonetów (Sonety krymskie).

1829 – początek podróży po Europie. Bardzo ważny etap w życiu romantycznego twórcy, bo nie zapominajmy, że każdy z dziewiętnastowiecznych poetów musiał być też i pielgrzymem. Pobyt w Dreźnie, czyli tzw. okres drezdeński zaobfitował napisaniem przez poetę Dziadów.

1831 – wybuch powstania listopadowego i jego klęska. Powstanie, w którym Adam Mickiewicz nie uczestniczył. Niby starał się na czas dojechać, ale z niewyjaśnionych do końca przyczyn nie dotarł.

1834 – wydanie Pana Tadeusza. Drugim ważnym wydarzeniem był ożenek z Cecylią Szymanowską, z którą potem miał aż sześcioro dzieci.

1840 – początek znajomości z Andrzejem Towiańskim co z jednej strony okazało się rozwijające dla strony duchowej wieszcza. Z drugiej strony rozpowszechnianie teorii Towiańskiego z profesorskiej mównicy skończyło się tym, że władze College de Farnce zwolniły wieszcza z nauczycielskiej posady. A warto dodać, że sytuacja finansowa Adama Mickiewicza nie należała do godnych pozazdroszczenia.

1848 – Wiosna Ludów. Adam Mickiewicz swoje teorie na tę kwestię zamieszczał w Trybunie Ludów.

Najważniejsze dzieła

1820 – Oda do młodości
1822 – I tom poezji Ballady i romanse
1823 – Dziady, część II i IV
1828 – Konrad Wallenrod
1832 – Dziady część III
1834 – Pan Tadeusz

Zapamiętaj utwory

Zima miejska (1818 r.) – ważne, bo to debiut poetycki Adama Mickiewicza w Tygodniku Wileńskim.

Oda do młodości (1820) – wyraźny manifest pokoleniowy, jeszcze oświeceniowy w formie, ale bardzo romantyczny jeśli chodzi o przekazywane myśli. Wzorowany na Odzie do radości Friedricha Schillera.

Ballady i romanse (1822), w tym programowa ballada polskiego romantyzmu Romantyczność. Rzeczywisty moment dominacji romantycznego stylu w polskiej literaturze.

Grażyna (1823) powieść poetycka, której akcja została umieszczona w czasach średniowiecznych. Motyw kobiety walczącej za ojczyznę zostanie jeszcze powtórzony przez poetę w wierszu Śmierć Pułkownika.

Dziady wileńsko-kowieńskie (część II i IV) (1823) wprowadzają teorię o współistnieniu świata materialnego i duchowego, który początkowo dostępny był tylko dla ludu. Teraz także dla romantyków, mistycznych nadwrażliwców.

Sonety krymskie (1826) traktowane bywają jako swoisty liryczny pamiętnik podróżnika. Powstały po letniej wyprawie Adama Mickiewicza z Odessy na Krym w 1825 roku. Prócz krymskich poeta napisał jeszcze 22 sonety o tematyce erotycznej (tzw. sonety) odeskie.

Konrad Wallenrod (1828) romantyczna powieść poetycka. Średniowieczny „płaszcz” nie zmylił współczesnych Mickiewiczowi czytelników.

Poezje (1829) – nasycone elementami kultury orientalnej, efekt podróży po Rosji (min. in. wiersz Farys).

Do matki Polki (datowany na 1830, ale napisany wcześniej) najbardziej znany patriotyczny utwór, z którego cytat „nocne Polaków rozmowy” na stałe wszedł do języka potocznego. Wyraz hołdu dla walczących i dla matek wychowujących kolejne pokolenia bohaterów.

Do przyjaciół Moskali utwór, który poeta poświęcił szlachetnym współbraciom w niewoli, dekabrystom, których skazano, za walkę przeciw carskiej polityce.

Reduta Ordona (1831/1832) – patriotyczny wiersz nawołujący do walki bez względu na cenę. Przykład świetnych opisów batalistycznych i… niekonsekwencji wieszcza narodowego. Uśmiercony przez Mickiewicza, w poemacie Ordon, w rzeczywistości przeżył. Doszło nawet do spotkania obydwu panów.

Śmierć Pułkownika (1831/1832) – wiersz stylizowany na piosenkę żołnierską będący hołdem dla Emilii Plater.

Dziady drezdeńskie (1832) wzór dramatu romantycznego, zarówno w formie jak i tematyce. Mistrzowskie połączenie tematyki metafizycznej i polityczno-społecznej.

Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832) – zgodnie z żądaniem autora wydano je bezimiennie i w kształcie książeczki do nabożeństwa, co miało potęgować ich biblijną stylizację. Miały krzewić wśród czytelników wiarę walkę i odzyskanie niepodległości. Przekonania zawarte w tych utworach Mickiewicz kontynuował w swoich artykułach publicystycznych drukowanych na łamach Pielgrzyma Polskiego.

Pan Tadeusz (1834) epopeja narodowa inaczej epos, który od czasów starożytnych uchodził za bodaj najważniejszą formę literacką. W założeniu patetyczny utwór opiewający przełomowe a co najmniej bardzo ważne zdarzenia w dziejach narodu. Tak też jest w przypadku Pana Tadeusza, choć sam autor nigdy nie posługiwał się ta nazwą przy określaniu własnego utworu.

Liryki lozańskie (1839/1840) jedne z bardziej osobistych wierszy, w których poznajemy twórcę jako człowieka świadomego poniesionej klęski. Bardzo wyraźnie nakreśla tam portret samego siebie jako wygnańca, który nie może odnaleźć się w emigracyjnej rzeczywistości i zarazem pozostaje w poczucie braku zrozumienia wśród rodaków. Nie zostały opublikowane za życia autora.

Skład zasad (1848) dokument składający się z 15 punktów, w którym poeta zawarł ideowe myśli założonego przez siebie Legionu, opisał społeczeństwo idealne. Odnaleźć tam można rewolucyjne, jak na tamte czasy, teorie o równouprawnieniu kobiet.

Publicystyka (1849) Trybuna Ludów (gazeta wychodziła od marca do czerwca 1849) w swoich artykułach pisarz zawarł przekonanie o wspólnocie narodów, których problemy z odzyskaniem wolności winny być sprawą wszystkich, a nie tylko tych najbardziej pokrzywdzonych.

55. Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza – ich znaczenie w życiu polskich emigrantów.

Artystyczne inspiracje

Wolter i twórczość klasycystyczna – patronują wczesnej twórczości Mickiewicza.
Schiller, Goethe, Byron – są to książki, o których Gustaw z IV cz. Dziadów mówi “młodości mojej niebo i tortury”. Uformowały one poetę-romantyka.
Twórczość ludowa – obecne zwłaszcza w Balladach i romansach, ale także w Dziadach cz. II i IV oraz innych utworach poety.
Calderon i Szekspir – ich wpływ rysuje się zwłaszcza w Dziadach cz. III.
Dawne dzieje Polski (pamięć niepodległości) dochodzące do głosu m.in. w Konradzie Wallenrodzie i Grażynie.
Aktualna sytuacja Polski: utwory z 1832 r. (Reduta Ordona, Śmierć pułkownika i Dziady cz. III) staną się później legendą powstania listopadowego.

W dziełach Mickiewicza znajdziesz:

Elementy fantastyki, baśniowości, pierwiastki nierealne i irracjonalne. Zwłaszcza jeśli to będzie ballada – wtedy postacie i zdarzenia nierealne pojawią się na równych prawach z realnymi, twory wyobraźni i przestrzenie baśniowe obok znanych , możliwych, codziennych. To romantyzm!

Program romantyczny – zwłaszcza w we wczesnych wierszach – kult młodości, hasło uczucia i wiary jako wartości przeciwstawionych mądrości i wiedzy, entuzjazm, wiara w moc duchową – mierz siły na zamiary, nie zamiar według sił, ruszymy bryłę z posad świata – warto dostrzec tę potęgę uczucia.

Orientalizm – elementy kultury wschodu – zwłaszcza w Sonetach krymskich.

Ludowość – etyka ludu, podania, postacie jak Karusia – wiejska dziewczyna, przede wszystkim w balladach. Zbrodnia i krzywda musi być ukarana – taka jest sprawiedliwość ludu.

Naturę – bohater ballad i istota współodczuwająca emocje poety w lirykach, miłosnych. Przyrody w poezji romantycznej nie można potraktować obojętnie. Zawsze coś się z nią dzieje –a to podlega personifikacji, ożywieniu, a to poeta jak bóg rujnuje i tworzy od nowa pejzaże.

Patriotyczną nutę tyrtejską – w utworach patriotycznych. Ważna alegoria – ojczyzna matka. Romantyczne rekwizyty konspiracji, buntu spisku. Osoby – bohaterowie, jak Ordon albo Emilia plater.

Wątki autobiograficzne – zachwyt ojczyzną dzieciństwa czyli piękno krajobrazu litewskiego, niespełniona miłość, rozczarowanie życiem w wieku męskim. Częste w wierszach wieszcza.

O jego roli w literaturze polskiej pisz śmiało:

Stworzył ponadczasowe kreacje bohaterów, np. do jego Gustawa-Konrada nawiązywali twórcy różnych epok: Fredro w Ślubach panieńskich czy Wyspiański w Wyzwoleniu. Najważniejsi Mickiewiczowscy bohaterowie, własność polskiej kultury to: Konrad Wallenrod, Gustaw-Konrad, Jacek Soplica.

Stworzył lub utrwalił mity: matki Polki, walczącej kobiety – bohatera (Emilia Plater, Grażyna), spiskowca – konspiratora, niezrozumianego poety, odrzuconego kochanka.

Wywarł wielki wpływ na świadomość Polaków – lansowany w jego dziełach mesjanizm i koncepcja roli narodu polskiego jako narodu wybranego w dziejach świata była i jest przedmiotem polemik, dyskusji lub gorącej aprobaty.

Jest symbolem romantycznej poezji, postawy, różnych etapów romantyzmu, romantycznej biografii.

Wydanie jego Ballad i romansów uważa się za początek romantyzmu w Polsce.

Dwa dzieła: Pan Tadeusz i Dziady to skarby polskiej kultury – wyraz romantycznego umiłowania ojczyzny.

Miejsca

Nowogródek w jego okolicach, w Zaosiu przyszedł na świat. Tutaj też ukończył szkołę prowadzoną przez ojców dominikanów. Nigdy nie zapomniał o litewskim pochodzeniu, czego dowodem jest już chociażby Pan Tadeusz. W listach do przyjaciół nazywał Nowogródek stolicą.

Wilno – tutaj zaczął swoje studia, zawiązał filomatów i filaretów. Poznał przyjaciół i wiele innych ważnych dla siebie osób (np. Lelewel).

Kowno – pracował jako nauczyciel. Nudził się setnie jak pisał do swoich przyjaciół z kręgu filaretów, ale tu właśnie stworzył Ballady i romanse.

Odessa, Krym, Petersburg, Moskwa – podróż po rosyjskich terenach zaowocowała nie tylko opisaniem pięknego krajobrazu, ale też poznaniem tamtejszej okrutnej monarchii. Poznał tam i zaprzyjaźnił się z rosyjskimi buntownikami: Konradem Rylejewem, Aleksandrem Bestużewem oraz z Aleksandrem Puszkinem.

Berlin – słuchał tam wykładów filozoficznych Hegla. Jak potem pisał w listach, nie był nimi zachwycony.

Bonn – tutaj poznał Goethego, którego podziwiał.

Paryż – napisał tutaj epopeję narodową. Ożenił się. Poznał Andrzeja Towiańskiego. Wykładał na uniwersytecie, potem pracował w bibliotece Arsenału.

Ludzie

Filomaci i Filareci – studenccy towarzysze Mickiewicza zrzeszeni w powyższych towarzystwach, razem więzieni i sądzeni w procesie filomatów.

Joachim Lelewel – cały szacunek do profesora zawarł w odzie ku jego czci (Do Joachima Lelewela). Zawdzięcza mu szeroką znajomość historii powszechnej i wiadomości historiozoficzne.

Leon Borowski – profesor estetyki, teorii poezji i wymowy na Uniwersytecie Wileńskim, To on jako pierwszy „odkrył” geniusz poety. Uczył Adama Mickiewicza formy i precyzji języka na poezji Stanisława Trembeckiego. Zachęcał młodego poetę do pisania własnych rzeczy.

Ernest Groddeck – niemiecki wykładowca, który przybliżył poecie wiedzę z zakresu filologii klasycznej. Było dla Mickiewicza niezwykle przydatne zwłaszcza podczas wykładania w Lozannie.

Maryla Wereszczakówna – jedyna „prawdziwa” miłość poety, natchnienie, a także uczucie przeklęte, którego dokładną analizę zawarł w Dziadach części IV.

Celina Szymanowska – żona, którą potem oskarżano, że przez swoją chorobę psychiczną zabiła w poecie talent i charyzmę. Prawda może być jednak i taka, że to poeta i jego wybujała charyzma wywołały u żony niepokojące objawy szaleństwa.

Andrzej Towiański – mistyk. Założył Koło Sprawy Bożej. Uważał się za proroka, który wyprowadzi naród polski z chwilowej zapaści. Leczył Celinę Szymanowską. Bardzo silnie oddziaływał na Adama Mickiewicza.

Zajęcia

Pisanie literatury „wielkiej” nie zawsze jest zajęciem dochodowym. Adam Mickiewicz przekonał się o tym osobiście. Jednak jeszcze zanim zaczął w ogóle funkcjonować w świadomości ludzi jako poeta pracował jako nauczyciel w Kownie. W trakcie rosyjskiego zesłania zajmował się drobnymi pracami urzędniczymi. O poprawie finansowej można byłoby powiedzieć w odniesieniu do paryskiego etapu w życiu poety. Nie trwało to jednak długo. Potem pracą, którą Mickiewicz był zmuszony podjąć było doglądanie zbiorów w bibliotece francuskiego arsenału. Posada bibliotekarza nie była jednak zbyt dobrze płatna.

Jego 5 minut

„Żyłem jak basza” tak o czasie spędzonym w Odessie mówił sam poeta. Blisko pięcioletni pobyt Adama Mickiewicza w Rosji nie tylko sprawił, że twórca dojrzał, ale o ironio !) uczynił go sławnym. To właśnie w rosyjskich salonach brylował i łamał serca wrażliwym na poezję damom.

Koniec 1840 roku i słynny pojedynek między Juliuszem Słowackim a Adamem Mickiewiczem. Mickiewicz był już wtedy powszechnie uznawany za największego poetę, ale miał też bardzo wielu przeciwników ideowych. Starcie miało miejsce w trakcie uczty wydanej przez jednego ze znajomych poety z okazji objęcia przez Mickiewicza katedry w College de France. Publiczne wystąpienia poetów odbyły się w bardzo podniosłej atmosferze. Słowacki wygłosił mowę pochwalną na temat poezji Adama Mickiewicza, ten odpowiedział ekstatyczną improwizacją. Słowacki wręczył nawet na zakończenie symboliczny puchar dla „najpierwszego poety”. Sam Mickiewicz nigdy nie zdobył się na podobny gest docenienia twórczości innych poetów. Słynął z chwalenia miernych raczej poetów, nigdy natomiast nie rzekł ani jednego pochwalnego słowa na temat Norwida czy Słowackiego.

Zapamiętaj o Mickiewiczu!

Życie Mickiewicza to wzorcowa biografia romantyka: nieszczęśliwa miłość (choć Mickiewicz miał wielkie powodzenie u kobiet), działalność patriotyczna i spiskowa, poczucie misji do spełnienia, ale i osamotnienie; podróże.

Poeta-wieszcz – duchowy przywódca emigrantów, pragnący nieść im otuchę, ale i podsycający ducha patriotyzmu. Autor epopei narodowej – najpiękniejszej wizji Polski do dziś budzącej uczucie dumy z własnego narodu.

Pierwszy romantyk – jego „wejście” do literatury odbyło się w atmosferze skandalu: zarzucano mu, że nie umie pisać po polsku (niepotrzebne wyrazy gminne), stosuje „rymy częstochowskie”, jest prostackim „niedźwiedziem litewskim”. W rzeczywistości poeta świadomie wprowadzał romantyzm i buntował się przeciw oświeceniowym normom.

Sukcesy

Ogromny zasięg oddziaływania na opinię polską i międzynarodową (stronnictwa emigracyjne próbowały posługiwać się jego autorytetem moralnym).

Twórczość Mickiewicza przekazała potomnym: wzory patriotyzmu, koncepcję charakteru narodowego, wizję pejzażu polskiego, zarys rozmaitych sytuacji jednostkowych i społecznych.

Wielkie znaczenie dla literatury: kształtowanie wyobraźni i języka poetyckiego twórców należących do następnych pokoleń (wpływowi Mickiewicza ulegali nawet ci pisarze, którzy się mu przeciwstawiali: Słowacki, Krasiński, Norwid).

Postać poety stała się tematem utworów literackich, inspirowała również kompozytorów (m.in. Chopina, Moniuszkę, Szymanowskiego, Paderewskiego) i malarzy (ilustracje do poszczególnych dzieł tworzył m.in. Wojciech Gerson, rysunki postaci samego Mickiewicza z okresu 1848–1851 szkicował Norwid).

Zobacz:

Biografia i twórczość Adama Mickiewicza

Mickiewiczowskie tematy

Mickiewicz – biografia

Adam Mickiewicz – praca domowa

Poezja Adama Mickiewicza