Odprawa posłów greckich jest pierwszą polską tragedią humanistyczną, utrzymaną w konwencji tragedii greckiej. Treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, jednego z częściej wykorzystywanych przez tragików greckich, tym samym nawiązuje do wydarzeń z Iliady Homera.
W budowie utworu zachowane są cechy tragedii klasycznej:
- Podział na epizody i komentarze chóru.
- Sama obecność chóru, który zwraca uwagę odbiorcy na określone problemy.
- Liczba osób na scenie nie przekracza trzech.
- Zachowana jest zasada trzech jedności:
- miejsca – rzecz dzieje się cały czas na Placu Publicznym przed pałacem Priama. Wieści spoza tego miejsca (np. z obrad Rady Królewskiej) przynoszone są i relacjonowane przez posła;
- czasu – czas akcji nie przekracza dnia – obejmuje przybycie posłów, dyskusję bohaterów o tym, jaką należy dać im odpowiedź, obrady Rady Królewskiej i odprawę posłów;
- akcji – akcja zawęża się do wątku politycznego, nie ma tu wyeksponowanych wątków innych: ani miłosnego, ani obyczajowego itp. Ośrodkiem akcji jest pytanie o odpowiedź, jaką należy dać posłom, którzy przybyli po Helenę.
- Zachowana jest także w Odprawie… zasada odpowiedniości stylu wypowiedzi do pozycji ważności postaci (decorum).
Te cechy potwierdzają klasyczność utworu Jana Kochanowskiego.
.
Istnieją jednak także odstępstwa od reguł klasycznych:
- Brak jasno określonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego.
- Nie ma tu także głównego bohatera naznaczonego piętnem tragizmu – czyli takiego, który musi wybrać pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami, który nie jest w pełni odpowiedzialny za swoje czyny. W Odprawie… trudno w ogóle określić, kto jest głównym bohaterem – bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja. Natomiast czyn i wybór, przed którym stoi Aleksander – Parys nie jest „czysto” tragiczny. Trudno bowiem nazwać prywatny interes i sprawę kraju za racje równorzędne. Podobnie Antenor, który wybiera powinność wobec kraju i nie daje się przekupić, wybiera drogę słuszną. W jego decyzji nie ma żadnego rozdarcia, dylematu, czy jest to właściwe rozwiązanie.
- Pewnego rodzaju odstępstwem od reguły jest także fakt, że w tytule nie został wymieniony żaden z głównych bohaterów.
- Odstępstwem od antycznego wzorca jest również to, że nie ma parodosu (pieśni wstępnej) i exodosu (pieśni końcowej).
- Bardziej istotny od różnic w budowie jest fakt, że Kochanowski rezygnuje z wprowadzenia do swojego utworu fatum rozumianego jako przekleństwo lub wola bogów, które całkowicie determinuje postępowanie bohaterów. To zupełnie zmienia ich rolę – przestają być oni tylko bezwolnymi marionetkami, realizującymi zapadające w górze wyroki, stają się ludźmi samodzielnie kształtującymi swój los, odpowiedzialnymi za własne czyny. Nic ich od tego nie zwalnia – takie podejście zgodne jest z humanistycznym duchem odrodzenia!
Skojarz
W literaturze dawnej odwoływanie się do tradycji było zjawiskiem niezwykle częstym – właściwie było nawet czymś niezbędnym ze względu na obowiązujący model literatury opartej na normach i wzorach z przeszłości (tym tłumaczyć można np. długie królowanie Poetyki Arystotelesa). Naśladowanie dawnych mistrzów, dawnych stylów, sięganie do starych gatunków przeważało nad oryginalnością.
Uwaga!
Utwory antyczne odczytywano w renesansie jako źródła pouczeń moralnych – tak było z wędrówką Eneasza i Odyseusza. Bardzo żywotny i popularny był w renesansie mit trojański – w malarstwie zwłaszcza dużym powodzeniem cieszył się wdzięczny temat sądu Parysa. W literaturze polskiej zainteresowanie tym mitem także pozostawiło swój ślad w postaci Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego.
Zobacz: