Związek Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego z tragedią antyczną i problemami Polski XVI wieku.
Forma pracy
- To typowy temat rozprawki – trzeba wykazać (udowodnić), że dzieło Jana Kochanowskiego jest związane zarówno z tragedią antyczną, jak i sytuacją polityczną współczesnej autorowi Odprawy posłów greckich Polski.
- Schemat takiej pracy wyglądałby mniej więcej tak: teza – w tym dziele znajdziemy powiązania z tragedią antyczną i sytuacją polityczną szesnastowiecznej Polski, argumenty potwierdzające pierwszą część tezy, następnie argumenty potwierdzające jej drugą część, zakończenie – podkreślenie ponadczasowości i uniwersalnej wymowy dzieła.
- Nie warto myśleć tu o szczególnie wyszukanej formie (która i tak się nie sprawdzi), lecz skupić się na przemyśleniu argumentów i wypracowaniu jasnej, przejrzystej konstrukcji – a to także jest wyzwanie.
Ważne!
Mówiąc, czy pisząc o tej tragedii używamy często pojęcia kostium mitologiczny. Na pewno intuicyjnie wyczuwasz, jakie może być znaczenie tego terminu. Bohaterowie występujący w dramacie to typowi przedstawiciele ówczesnego (a może i obecnego) życia politycznego i społecznego: porywający za sobą tłumy przebiegły demagog (Iketaon), prawdziwy patriota, ideał obywatela (Antenor), łapówkarze (wszyscy posłowie przekupieni przez Aleksandra). W antycznych dekoracjach rozgrywają się sytuacje i ujawniają postawy żywcem wzięte z sejmikowego i sejmowego życia polskiej szlachty – demagogia, przekupstwo, prywata, warcholstwo, spory i kłótnie podczas obrad sejmu. Przyczyn, dla których autor dramatu zdecydował się na sięgnięcie po mitologiczny kostium, by przybliżyć sobie współczesnym jakość (nie najlepszą) życia politycznego, wady ustroju Rzeczpospolitej i zagrożenia czyhające na kraj, może być kilka:
- moda na nawiązania do antyku,
- elegancja i niedosłowność takiej formy krytyki ojczyzny i jej obywateli,
- chęć wywołania silniejszego efektu w widzach i czytelnikach.
Komentarz
Koniecznie musisz przypomnieć sobie (w związku z pierwszą częścią tematu) budowę tragedii antycznej oraz jej cechy i założenia, o których pisze Arystoteles w Poetyce. To bardzo popularny, dyżurny temat wypracowań od wielu już lat… Właściwie nie da się tu być oryginalnym ani twórczym; receptą na sukces (dobrą ocenę i zadowolenie z siebie) będzie rzetelność i uporządkowany tok myślenia.
Jak zacząć?
Najlepiej zacząć od tezy. Trochę gorszy sposób (ale dopuszczalny i właściwy) to rozpoczęcie od ogólnej prezentacji dzieła (data i miejsce powstania, komu zostało zadedykowane, premiera itd.).
Przykład
Odprawa posłów greckich wykazuje związki z tragedią antyczną i sytuacją polityczną w szesnastowiecznej Polsce. Pierwsze z nich są bardziej formalne – wiążą się z budową dzieła, wykorzystanym mitem, występującymi postaciami, zachowaniem trzech klasycznych jedności. Drugie są o wiele bardziej skomplikowane i na nich właśnie chciałabym się najbardziej skupić.
Co w rozwinięciu?
Jak w każdej rozprawce – przemyślane argumenty.
Związek Odprawy posłów greckich z tragedią antyczną
- Temat zaczerpnięty został z mitu trojańskiego. Oto do Troi przybywają posłowie wysłani przez króla Grecji, Menelaosa, który żąda wydania swojej żony, pięknej Heleny, porwanej przez królewicza trojańskiego Parysa (u Kochanowskiego zwanego Aleksandrem). Jeśli Trojańczycy zgodzą się spełnić to żądanie, unikną wojny. W przeciwnym wypadku nie da się uniknąć rozlewu krwi. Ci jednak odmawiają wydania Heleny.
- W tragedii występują bohaterowie znani dobrze z mitu trojańskiego i Iliady Homera: król Troi Priam, jego syn Parys (Aleksander), Ulisses – poseł króla Grecji Menelaosa, Helena – żona Menelaosa, Kassandra – tragiczna wieszczka, córka Priama itd.
- Zachowana została klasyczna jedność czasu, miejsca i akcji – rzecz dzieje się w tym samym miejscu, akcja zamyka się w czasie od wschodu do zachodu słońca i dotyczy jednego wątku – decyzji podjętej przez Trojan i odpowiedzi udzielonej posłom greckim. O wypadkach, które zaszły przed właściwą akcją dramatu informuje goniec – taki zabieg stosowali często autorzy tragedii antycznych, by zachować zasadę trzech jedności.
- Tragedia podzielona została na epejsodiony i stasimony; prologiem jest monolog Antenora.
- Podobnie jak w tragedii antycznej, w dziele Jana Kochanowskiego występuje chór komentujący akcję, wygłaszający przestrogi i przesłania; jest to Chór panien trojańskich. Bardzo znana jest doskonała pod względem artystycznym pieśń zaczynająca się od słów O białoskrzydła morska pławaczko…
- Autor zadbał o to, by podobnie jak w tragedii greckiej na scenie nie znajdowały się więcej niż 3 osoby. Bardzo często mamy do czynienia z dialogami, np. Heleny i Pani Starszej, jej piastunki.
Związek Odprawy posłów greckich z sytuacją szesnastowiecznej Polski
- W tragedii ukazane zostały wady ówczesnych Polaków. To utwór postulujący naprawę państwa, w którym rządzą prywata, przekupstwo i warcholstwo. Zostaje napiętnowany upadek kultury politycznej – doskonale widać to na przykładzie fragmentu opisującego obrady sejmu w Troi.
- Został wykorzystany klasyczny konflikt, z którym spotykamy się przy okazji tematów związanych z państwem i sprawowaniem w nim władzy – to konflikt racji indywidualnych i racji wspólnoty. Racje indywidualne, jednostkowe reprezentuje Aleksander – darzy Helenę uczuciem, chce ją zatrzymać przy sobie. Racje zbiorowości, państwa reprezentuje Antenor – który chce uniknąć wojny i rozumie racje posłów greckich.
- W tragedii zostały napiętnowane przekupstwo, prywata, egoizm i warcholstwo – główne wady polskiej szlachty.
- Dużą rolę odgrywa temat władzy: o jej istocie i niebezpieczeństwach związanych z jej sprawowaniem mówią m.in. Antenor i Ulisses; ważna jest także pieśń Chóru Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie… Priam został ukazany jako władca daleki od ideału – niepewny, chwiejny, łatwo przechodzi na stronę tych, którzy przedstawią mu atrakcyjniejsze i bardziej krzykliwe argumenty. Gdyby przyjął bardziej zdecydowaną postawę, być może dałoby się uniknąć wojny.
- Tematem tragedii są losy państwa, a nie poszczególnych bohaterów, np. Priama czy Aleksandra. Nie funkcjonują oni jako wielkie indywidualności, lecz przykłady pewnych typów i postaw. Uwaga skupiona zostaje na podjęciu ważnej decyzji państwowej, jaką jest zakończenie konfliktu z Grecją lub rozpoczęcie działań wojennych. Dramat Kochanowskiego ma pełnić rolę przestrogi dla Polski i Polaków.
- Dlatego między innymi poszczególnym wydarzeniom i sytuacjom został nadany polski koloryt: niepoważne i niezdyscyplinowane zachowanie posłów, marszałek sejmu uciszający ich stukaniem laską, polskie nazwy żołnierzy takie jak rotmistrz i wachmistrz.
Nie mamy wątpliwości, że Odprawa posłów greckich ma związek z polityką szesnastowiecznej Polski, gdy znamy okoliczności jej powstania i wystawienia. Ta tragedia miał uświetnić ślub Jana Zamojskiego z Krystyną Radziwiłłówną. Wiemy, że Zamojski był bardzo silnie zaangażowany w sprawy polityczne i że wystawianą z okazji jego wesela sztukę musiało oglądać wielu gości także piastujących wysokie urzędy w państwie. Na ślubie obecny był także król Stefan Batory szykujący się do wojny z Moskwą.
Jak zakończyć?
Podkreśl, że w tragedii Kochanowskiego możemy znaleźć elementy ponadczasowe.
Przykład
Czas pokazał, że polskie życie polityczne nie zmieniło się aż tak bardzo od czasów Jana Kochanowskiego. Nadal z uznaniem spotykają się demagogiczni mówcy, którzy z łatwością pozyskują zwolenników. Egoizm, traktowanie polityki jako okazji do… zarobienia i przyjmowanie łapówek przez polityków także się zdarzają. Pieśń Chóru, w której poruszony jest problem ogromnej odpowiedzialności spoczywającej na rządzących państwem, nadal jest aktualna i warta przemyślenia.
Ważne!
- Zauważ, że inaczej niż w tragedii antycznej, losami bohaterów nie rządzi Fatum.
Wszystkie decyzje podejmują świadomie i za swoją zgubę mogą winić jedynie siebie. Aleksander wręczający łapówki posłom, którzy mają rozstrzygnąć czy Helena pozostanie w Troi, nie czyni tego np. pod wpływem klątwy, która ciąży nad jego rodem. Postępuje właśnie tak, bo jest przedstawicielem egoistycznej „złotej młodzieży”, żyjącej w przekonaniu, że za pieniądze można kupić wszystko i wszystkich. Równie dobrze mógłby postąpić inaczej, równie dobrze mogłyby trafić do niego argumenty Antenora. Posłami, którzy chętnie przyjmują łapówki od Aleksandra, także nie kieruje Fatum, lecz zwykła chciwość.
- Nie może tu być chyba mowy o konflikcie dwóch równorzędnych racji jak w dramacie antycznym. Z treści dzieła Kochanowskiego dość jednoznacznie wynika, że racja stoi po stronie państwa. Antenor został przecież ukazany jako wzór cnót obywatelskich, prawdziwy patriota, a ponadto rozsądny, doświadczony i mądry człowiek. Najważniejsze jest dla niego dobro państwa, tak więc chciałby uniknąć wojny. Zdaje sobie sprawę z tego, że Aleksander porywając Helenę z domu Menelaosa naruszył święte prawo gościnności. Uważa za wielką niesprawiedliwość, by za błąd Aleksandra i jego osobistą zachciankę musieli płacić wszyscy obywatele Troi postawieni przed groźbą wojny z Grecją. Antenor uważa, że jego obowiązkiem jest krytyka władcy, gdy ten działa na szkodę państwa. Przeciwnicy Antenora (Aleksander, Iketaon, przekupni posłowie), kierują się prywatą i demagogią.
- W tragedii Kochanowskiego – inaczej niż np. w Iliadzie – bogowie nie ingerują w losy bohaterów. Mamy do czynienia tylko ze światem ludzi.
Zobacz:
Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego – pierwsza polska tragedia
O czym traktuje Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego?