Do gatunków nowych zaliczymy m.in.:
- żywoty świętych,
- dramaty religijne
- misteria,
- dramat liturgiczny,
- moralitet.
Szczególnie ciekawym gatunkiem wytworzonym w średniowieczu był moralitet – sztuka dydaktyczna. Jej słynnym bohaterem był Everyman, czyli Człowiek-Każdy, ktoś, kto symbolizował każdą istotę ludzką. Everyman spotykał na swojej drodze alegorie – uosobione cnoty lub grzechy, np. Czystość, Męstwo, Chciwość. Cnoty te roztrząsały abstrakcyjne kwestie moralne, obrazowały pokusy czyhające na człowieka, a także drogi wzorcowe, te, które wiodą do zbawienia. Alegorie toczyły spór o duszę człowieka, zaś droga Everymana symbolizowała uniwersalny los ludzki.
Przykłady poszczególnych gatunków:
- Pieśni – Bogurodzica, Pieśń o zabiciu Jędrzeja Tęczyńskiego;
- Żywoty świętych – Legenda o św. Aleksym;
- Moralitet – bohater Everyman;
- Kroniki – Kronika polska Galla Anonima;
- Satyra – O zachowaniu się przy stole Słoty, Satyra na leniwych chłopów;
- Kazania – Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieźnieńskie;
- Apokryfy – Rozmyślania przemyskie.
Wszystkie powyższe przykłady poza moralitetem pochodzą z literatury polskiej. Można je podzielić także na gatunki religijne i świeckie.
- Religijne:
- hagiografia,
- pieśni kościelne,
- moralitet,
- dramat liturgiczny,
- kazanie,
- misteria,
- psalmy,
- modlitwy.
- Świeckie:
- epos rycerski,
- kroniki,
- apokryfy,
- satyry,
- liryka miłosna wędrownych trubadurów
Co to były misteria?
Były to widowiska sceniczne, których treść dotyczyła najczęściej tematów ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwłaszcza w okresie świąt religijnych – od XIV w. poza kościołami. Akcja misteriów zawsze prezentowała dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości, upadek człowieka, odkupienie i Sąd Ostateczny. Dramat liturgiczny obejmował przedstawienia związane z liturgią Kościoła katolickiego. Ukazywał np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywany zaś był w kościołach lub w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnątrz kościołów.
Uwaga!
W XIX w. pojawiła się i znalazła uznanie tzw. powieść gotycka. Jej fabułę stanowiły niezwykłe, tajemnicze, budzące grozę wypadki. Kolejne zagadki odkrywały się ku zaskoczeniu czytelnika w toku akcji, a wszystko rozgrywało się właśnie w gotyckiej przestrzeni: najlepiej w starym zamku lub podobnej siedzibie.
Zapamiętaj!
Literatura świecka to:
- twórczość miłosna (Dzieje Tristana i Izoldy),
- epika rycerska (Pieśń o Rolandzie),
- dziejopisarstwo (Kronika Galla Anonima),
- poematy obyczajowe (wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole),
- Wielki testament francuskiego poety François Villona.
Zobacz:
Jakie gatunki literackie przejęła epoka średniowiecza ze starożytności, a jakie nowe wytworzyła?