Do gatunków starożytnych przejętych przez średniowiecze należą:
- carmina (pieśni)
- tragedia
- komedia
- historia
- satyra
Do gatunków nowych zaliczymy m.in.:
- żywoty świętych
- dramaty religijne: misteria, dramat liturgiczny i moralitet
Szczególnie ciekawym gatunkiem wytworzonym w średniowieczu był moralitet – sztuka dydaktyczna. Jej słynnym bohaterem był Everyman, czyli Człowiek-Każdy, ktoś, kto symbolizował każdą istotę ludzką. Everyman spotykał na swojej drodze alegorie – uosobione cnoty lub grzechy, np. Czystość, Męstwo, Chciwość. Cnoty te roztrząsały abstrakcyjne kwestie moralne, obrazowały pokusy czyhające na człowieka, a także drogi wzorcowe, te, które wiodą do zbawienia. Alegorie toczyły spór o duszę człowieka, zaś droga Everymana symbolizowała uniwersalny los ludzki.
Przykłady poszczególnych gatunków:
Pieśni – Bogurodzica
– Pieśń o zabiciu Jędrzeja Tęczyńskiego
Żywoty świętych – Legenda o św. Aleksym
Moralitet – Everyman
Kroniki – Kronika polska Galla Anonima
Satyra – O zachowaniu się przy stole Słoty
– Satyra na leniwych chłopów
Kazania – Kazania świętokrzyskie
– Kazania gnieźnieńskie
Apokryfy – Rozmyślania przemyskie
Uwaga! Wszystkie powyższe przykłady poza moralitetem (Everyman) pochodzą z literatury polskiej. Można je podzielić także na gatunki religijne i świeckie.
- Religijne: hagiografia, pieśni kościelne, moralitet, dramat liturgiczny, kazanie, misteria, psalmy, modlitwy.
- Świeckie: epos rycerski, kroniki, apokryfy, satyry, liryka miłosna wędrownych trubadurów.
- Misteria – były to z kolei widowiska sceniczne, których treść dotyczyła najczęściej tematów ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwłaszcza w okresie świąt religijnych – od XIV w. poza kościołami. Akcja misteriów zawsze prezentowała dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości, upadek człowieka, odkupienie i Sąd Ostateczny. Dramat liturgiczny obejmował przedstawienia związane z liturgią Kościoła katolickiego. Ukazywał np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywany zaś był w kościołach lub w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnątrz kościołów.
Zapamiętaj!
- uniwersalizm
- teocentryzm
- anonimowość autorów
- dualizm w postrzeganiu świata
- tajemniczość
- magię
- mistycyzm.
Wspomnij dwa główne style architektury średniowiecznej: romański i gotycki. W charakterystyce wstępnej wyróżnić można kilka ulubionych tematów: motyw danse macabre, nurt rycerski, wątek parenetyczny, hagiografię, historiografię epoki.
Uwaga!
Od razu warto zapamiętać, że gotyk zafascynował twórców romantycznych, atmosfera zamierzchłej historii, sceneria średniowiecznego zamku, pełne dramatycznych, krwawych zdarzeń opowieści z tych czasów – chętnie podejmowali je romantycy, a zjawisko to otrzymało nazwę gotycyzmu
Uwaga!
Z gotykiem kojarzy się przymiotnik wertykalny – czyli wyniesiony ku górze, strzelisty, w przeciwieństwie do poziomej, horyzontalnej przestrzeni.
Zobacz:
13. Średniowieczna hagiografia – literackie realizacje (na wybranym przykładzie)