Król Edyp, Sofokles

Autor

Sofokles – jeden z trzech wielkich twórców tragedii greckiej. Żył w V w. p.n.e. (496-406), wtedy tworzył i przyczynił się do ukształtowania klasycznego typu tragedii. Jego najważniejsze dzieła to Król Edyp i Antygona – te są wciąż obecne w repertuarach teatrów, bo stanowią wyzwanie dla najambitniejszych reżyserów. W ciągu 90-letniego żywota napisał Sofokles ponad 120 sztuk! Do naszych czasów przetrwało osiem.

Uwaga! Do osiągnięć Sofoklesa zalicza się wprowadzenie na scenę trzeciego aktora.

Epoka

Antyk
V w. p.n.e. – wiek szczególny, zwany złotym. Wiek demokracji ateńskiej, Peryklesa, rozkwitu sztuki i wielkich osobowości. Jest źródłem i kwintesencją tego, co nazywamy wartościami klasycznymi, bo przecież nazywanie całego antyku klasycznym to błąd. Ideały klasycyzmu – umiłowanie prostoty, harmonii, symetrii, w filozofii zaś życia, szacunek dla umiaru i rozwagi – to plon wieku V, który potem faktycznie stał się obowiązujący, wzorcowy, słowem – klasyczny.

Cóż z cech typowych dla antyku natychmiast odnajdujemy w Królu Edypie?

Fabuła jest silnie osadzona w mitologii.
Siłą dominującą i determinującą rozwój wypadków jest wiara w Fatum.

Twórcy tragedii greckiej zwyczajowo umieszczali w tytule imię głównego bohatera – nie ma więc nic szczególnego w decyzji Sofoklesa. Postać, której losy opiewała tragedia, musiała być wymieniona w tytule – wszyscy wiedzieli wówczas, o co i o kogo chodzi. Stąd mamy Antygonę, Elektrę, Medeę, Króla Edypa, Prometeusza skowanego. A fakt, że Kochanowski, pisząc Odprawę posłów greckich, odstąpił od tego zwyczaju, podaje się zawsze jako przykład łamania konwencji tragedii greckiej.

Temat

Tragedia rodzinna króla Edypa, odkrycie nieświadomie popełnionych przez niego zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa.

O czym jest Król Edyp?

Głównym przedmiotem zainteresowania Sofoklesa jest człowiek, jego wielkość i upadek, jego namiętności i pragnienia, które prowadzą do klęski i zguby. Sofokles dostrzega przyczyny klęski człowieka w jego własnym życiu, w decyzjach i postępowaniu. Nie oznacza to, że człowiek ma całkowicie wolną wolę – ponad nim są bogowie, którzy każą cierpieć zarówno winnym, jak i niewinnym. Cierpienie i smutek to nieodłączne elementy życia ludzkiego. Ale nie zawsze cierpienie jest tylko karą – poprzez nie człowiek doznaje oczyszczenia, wkracza na wyższy poziom człowieczeństwa.

Gatunek

Król Edyp jest przykładem tragedii antycznej.

Jej cechy:

zasada trzech jedności – miejsca, akcji i czasu
tragizm jako kategoria organizująca fabułę
obecność chóru komentującego wypadki
zasada decorum, czyli odpowiedniości stylu do treści
jednorodność estetyczna dzieła (nie ma w tragedii elementów komizmu)
komentowanie scen drastycznych, nieprzedstawianie ich na scenie
niezmienność charakterologiczna postaci
katharsis, ironia tragiczna, konflikt tragiczny
podział nie na znane dziś akty i sceny, lecz na epejsodiony i stasimony; prolog, parodos (wejście chóru), przeplatające się stasimony (pieśni chóru) i epejsodiony, exodos (wyjście chóru).

Król Edyp jako przykład tragedii antycznej

Fakty i opinie

Sofokles napisał Króla Edypa w V wieku p.n.e. Kiedy czytamy lub oglądamy go dziś – nie sposób nie zdumiewać się aktualnością dzieła sprzed ponad dwudziestu pięciu stuleci – mimo odmiennych realiów. Mamy do czynienia z jednym z najważniejszych dzieł antyku i jedną z nielicznych tragedii greckich, które dotrwały do naszych czasów. Utwór Sofoklesa stanowi wzorzec gatunku tak w kwestii kompozycji, jak i idei. Ale – w przeciwieństwie do wielu dzieł średniowiecza czy nawet renesansu i baroku – nie jest Król Edyp tylko zabytkiem lub świadectwem swojej epoki. Głosi prawdy aktualne i wciąż grywany jest na deskach teatrów. Dotyka zagadnień tak ważnych jak ludzki los, przeznaczenie…

Geneza

Kanwą dzieła jest mitologia a konkretnie mit o historii rodu Labdakidów. Był on obciążony klątwą. To z tego rodu pochodzili kazirodca i ojcobójca Edyp, jego synowie Eteokles i Polinejkes, którzy polegli w bratobójczej walce, i córka Edypa, o której dramacie opowiada inna tragedia Sofoklesa Antygona.

Ważne postacie

Edyp – postać wiodąca. Nieświadomy sprawca wszystkich nieszczęść, człowiek gwałtowny, impulsywny, pewny siebie, choć z pewnością szlachetny. Aktywny – próbuje walczyć z przepowiednią i swoim losem. Tworzy też jeden z pierwszych portretów ojca w literaturze – przed tułaczką powierza swoje dzieci opiece Kreona.

Kreon – brat Jokasty. Spokojny, rozsądny cierpliwy. Odgrywa rolę drugoplanową – przynosi wieści z wyroczni i prowadzi dialog z rozsierdzonym Edypem, który zarzuca mu spisek. Ważna jest jego wypowiedź na temat władzy, której zresztą bynajmniej nie pożąda – jakby w przeczuciu, że rola władcy i dla niego okaże się zgubna.

Jokasta – żona i matka Edypa. Przedstawiona jako troskliwa małżonka, gdy zaczyna podejrzewać prawdę, chce uchronić się przed nieszczęściem, pragnie zaprzestać dociekań. Zwycięża w niej kobieta – bardziej niż prawdy pragnie pozostać w związku z mężczyzną, którego kocha.

Tejrezjasz – wieszcz wzywany na konsultacje, gdy niepojęte są zdarzenia losu lub słowa wyroczni. Z reguły przynosi złe wieści. Tejrezjasz jest ślepy – to kara za to, że ośmielił się podglądać Atenę w kąpieli. Wieść głosiła, że był niegdyś kobietą, miał mieć życie siedmiokrotnie dłuższe niż zwykły człowiek i znał mowę ptaków. Sofokles przedstawia go jako upartego starca, który próbuje nie ujawnić znanej sobie prawdy. Przestrzega Edypa, że prawda go zniszczy, ale gdy król się upiera – ujawnia w końcu straszną tajemnicę…

Przesłanie Króla Edypa

Sofokles naucza:

Nie ufaj swojemu rozumowi pyszny człowieku!

Miarą mądrości człowieka nie jest jedynie przenikliwość umysłu i inteligencja (nie brakowało ich Edypowi, który rozwiązał zagadkę Sfinksa i zagadkę zarazy dziesiątkującej Teby. Rozwiązanie ich obu przyczyniło się do jego zguby – gdyby nie pokonał Sfinksa, nie dostałby ręki własnej matki, a gdyby nie odkrył sekretu klęsk pustoszących królestwo, żyłby w błogiej nieświadomości, szczęśliwy i szanowany.

O prawdziwej mądrości świadczy umiejętność przyjmowania i poddawania się z godnością wyrokom bogów.

Nie myśl, że możesz uniknąć przeznaczenia!
Wobec fatum człowiek jest bezsilny, nie da się go uniknąć. Każda próba przeciwstawienia się losowi jest skazana na klęskę i przynosi tragiczne skutki.
Nie ma nic bardziej kruchego niż szczęście.
Nie wierz fortunie, nie myśl, że stanowisz o sobie! Tragedia Edypa jest metaforą życia człowieka – jest ono igraszką w rękach bogów i losu. Lepiej nie znać swojego losu, nie dochodzić prawdy o sobie.
Pyszałkiem jest ten, który chce sam stanowić o sobie, głupcem, kto wierzy, że już osiągnął wszystko i posiadł niezmienne szczęście.

Istotę sensu dzieła świetnie wyrażają słowa:

O śmiertelnych pokolenia wasze życie to cień cienia.

.

Uporządkuj treść

Akcja tragedii dzieje się w Tebach, przed pałacem króla Edypa. Z opowieści kapłana, który przyszedł do Edypa w imieniu ludu, dowiadujemy się, że w mieście panuje epidemia dżumy. Zrozpaczeni Tebańczycy proszą króla o pomoc. Jednocześnie pojawia się Kreon – szwagier Edypa – przynosząc wieści z wyroczni apollińskiej: zaraza będzie trwała doputy, dopóki z miasta nie zostanie wypędzony morderca poprzedniego króla – Lajosa. Edyp zarządza śledztwo i w tym celu wzywa do siebie wróżbitę Tyrezjasza. Słowa, które po długich naciskach wypowiada starzec wywołują w Edypie wielkie oburzenie: to on jest mordercą Lajosa! Edyp węszy spisek – oskarża Kreona o niecną próbę przejęcia władzy. Kreon broni się, jednak król nie słucha wyjaśnień – pragnie zabić zdradzieckiego kuzyna. Sytuację rozładowuje Jokasta – żona Edypa – powstrzymuje mężczyzn od pochopnych oskarżeń, tłumacząc, że ze świty zamordowanego Lajosa przeżył jeden służący, który obecnie zajmuje się pasaniem bydła poza miastem – być może on zna prawdę. Edyp rozkazuje natychmiast przyprowadzić sługę. Po chwili przed pałacem zjawia się posłaniec, przynosząc wieści o śmierci ojca Edypa – Polibosa, władcy Koryntu. Ta nowina wprowadza do akcji nowy wątek – stara przepowiednia mówiła, że Edyp zabije własnego ojca i ożeni się z własną matką. Na wieść o naturalnej śmierci Polibosa bohater oddycha z ulgą – przepowiednia nie sprawdziła się. Jedną wątpliwością jest to, że nadal żyje żona Polibosa – Merope. Tu jednak sprawę rozwiązuje posłaniec – Edyp nie musi się lękać – bowiem Polibos i Merope nie byli wcale jego prawdziwymi rodzicami.

Nie mogąc mieć dzieci przygarnęli go jako małego jeszcze chłopca. Posłaniec sam brał udział w owej „adopcji” – znajomy pastuch z sąsiedniego królestwa przyniósł mu kiedyś małe dziecko z przebitymi stopami – ten zaniósł zaś je do swoich władców, którzy z radością przyjęli je jak swojego syna. Od owych ran na nogach nadano dziecku imię Edyp – co dosłownie znaczy „obrzmiałonogi”. W Edypie słowa posłańca wywołują coraz więcej wątpliwości i strachu – za wszelką cenę pragnie poznać prawdę o swoim pochodzeniu. Gdy pojawia się wreszcie pastuch, wychodzi na jaw cała tragiczna historia Edypa. Jest on dzieckiem Jokasty i Lajosa, które w obawie przed straszliwą przepowiednią miało zostać pozbawione życia. Sługa, który odpowiedzialny był za egzekucję ulitował się jednak nad malcem i oddał go pasterzom korynckim. Gdy Edyp dorósł i poznał ciążącą na nim klątwę postanowił uciec od „rodziców”. Wędrując przez Teby zabił podczas sprzeczki podróżującego incognito Lajosa, a w nagrodę za pokonanie Sfinksa dostał rękę owdowiałej Jokasty. Jokasta słysząc te wieści popełnia samobójstwo, Edyp zaś widząc trupa żony wydłubuje sobie oczy – tak aby więcej nie oglądać przeklętego świata. Utwór kończy się tragicznie – Edyp odchodzi – twierdzi, że niegodny jest tego aby obcować z innymi ludźmi. W Tebach pozostaje czwórka jego dzieci – dla nich los także nie będzie łaskawy, ale to już zupełnie inna historia…

Co było wcześniej?

Lajos, syn Labdakosa, dowiedział się od wyroczni, że jego syn zabije go i ożeni się z własną matką. Dlatego po narodzinach dziecka każe przekłuć mu pięty i porzucić niemowlę w górach. Litościwy sługa nie zabija chłopca, lecz oddaje królestwu Koryntu. Nazwany Edypem (opuchłonogim) tam wzrasta jako syn panujących. Ale jako młodzian udaje się do wyroczni. Dowiaduje się wtedy, oczywiście, że zostanie zabójcą ojca i poślubi matkę. Czym prędzej ucieka z Koryntu… Po drodze spotyka Lajosa, wdaje się z nim w bójkę i zabija go. Gdy przybywa do Teb, pokonuje Sfinksa i poślubia wdowę po Lajosie – Jokastę, tym samym wypełniając przepowiednię. Ma z Jokastą czworo dzieci. Dalszy ciąg zdarzeń znamy z Króla Edypa i Antygony.

Mit o rodzie Labdakidów

Kim jest mitologiczny Edyp?

Edyp – jest postacią heroiczną – do jego najsłynniejszych czynów należało pokonanie Sfinksa – pół kobiety, pół lwa, który pożerał wszystkich ludzi nieznających odpowiedzi na jego zagadki. Edyp, którego wyróżnia pośród postaci mitologicznych wysoka inteligencja, w lot odgadł Sfinksowe łamigłówki. Nagroda za dobre czyny stała się jednak przyczyną jego zguby. I tak pozostało do końca: Edyp chcąc dobrze – robi źle. To efekt ironii tragicznej obecnej w utworze. Edyp buntuje się przeciw Fatum, reprezentuje godność człowieka walczącego o swój los z bogami. Niestety – przegrywa.

Edyp jest postacią tragiczną, wywołuje w widzach litość i trwogę. Trwogę dlatego, że jest podobny do odbiorców dzieła, a litość, ponieważ popełnił zbrodnię nieświadomie. Winę Edypa można nazwać hamartią – co po grecku oznacza winę niezawinioną. Według Arystotelesa, doskonałe dzieło tragiczne – poprzez wzbudzenie w odbiorcach litości i trwogi – wywołuje katharsis, czyli oczyszczenie. Edyp jest postacią tragiczną, gdyż obojętnie co zrobi – nie uniknie tragedii.

Król Edyp – gatunek, kompozycja

Utwór ten jest klasyczną tragedią antyczną. Odnaleźć w nim możemy wszystkie składniki tragedii, które Arystoteles wyróżnił w swojej Poetyce. Należy do nich m.in.

Zasada trzech jedności:
- czasu – czas trwania akcji jest porównywalny do czasu odgrywania sztuki,
- miejsca – akcja dzieje się w jednym miejscu – przed pałacem w Tebach,
- akcji – zdarzenia dotyczą tylko historii Edypa

Sofokles także w klasyczny sposób dozuje napięcie w akcji swej tragedii. O „przeklętej prawdzie” dowiadujemy się stopniowo, razem z Edypem. Starożytni za podstawowe elementy fabuły tragicznej uznawali perypetie (pomyłki i zbiegi okoliczności) i rozwiązania (wyjaśnienia owych pomyłek i zbiegów okoliczności).

Oczywiście, obecny jest chór, obowiązuje zasada decorum.

Wartości Króla Edypa

Podejmuje ponadczasowy temat kruchości ludzkiego szczęścia i zmienności losu
Mówi o znikomości ludzkiego życia
Przestrzega przed pychą i wiarą w siebie – być człowiekiem to nic wobec Fatum i bogów
Mówi o nieubłagalności Fatum – jest wykładnią starożytnej wiary w przeznaczenie
Podejmuje temat theatrum mundi – przedstawia życie na kształt teatru człowieka jako marionetki w rękach reżysera
Naucza, że nie rozum jest gwarancją powodzenia, lecz posłuszeństwo wyroczni.

Ponadczasowość utworu

Tragedia Edypa jest metaforą życia człowieka, który jest igraszką w rękach bogów i losu. Wszystko, cokolwiek robi, naznaczone jest piętnem zbrodni i musi prowadzić do upadku. Życie ludzkie to pasmo udręk i cierpień, z których wybawienie przynosi dopiero śmierć. Szczęście jest tylko złudą zesłaną przez bogów po to, by tym boleśniejsza była ostateczna klęska człowieka. Lepiej więc nie znać swego losu, nie dochodzić prawdy o samym sobie: tylko to może zapewnić człowiekowi ów pozorny i nietrwały spokój. Zaufanie do własnego rozumu, pycha i lekceważenie wyroczni wywołuje gniew bogów i przyspiesza ową nieuniknioną zgubę.

Sens i przesłanie lektury

Prawdy o ludzkim życiu, które pokazał Sofokles w Królu Edypie, nie uległy dezaktualizacji. Należą do nich:

Refleksja o znikomości życia i złudności fortuny. Nie ma nic bardziej ulotnego niż poczucie szczęścia, spokój powodzenia. Dziś jesteś na szczycie, królem i zwycięzcą – jutro nieszczęsnym, zrozpaczonym ślepcem. Taki los spotkał Edypa – króla Teb, pogromcę Sfinksa.

Refleksja o przeznaczeniu – nikt go nie uniknie, im bardziej ktoś działa przeciw swojej wyroczni, tym bardziej ją wypełnia.

Refleksja o kruchości ludzkiego życia, o człowieku, który jest igraszką w rękach bogów.

Refleksja o niebezpieczeństwie wynikającym z pychy człowieka, który wierzy we własną moc. Wiara we własną czystość i nieomylność doprowadziła Edypa do zguby. Właściwie nie wiemy o sobie nic pewnego…

Król Edyp jest także dziełem o władzy i jej niszczącej sile, piętnie przeszłości, która nigdy nie mija, zły czyn popełniony przez człowieka prędzej czy później powróci. Ileż powstanie na ten temat dzieł w następnych stuleciach!

Ta lektura jest ważna bo…

Jest to typowy przykład tragedii greckiej.
Pokazuje działanie Fatum.
Opowiada o uniwersalnych tabu, do dziś funkcjonujących w społeczeństwie takich jak kazirodztwo.
Nawiązuje do mitologii greckiej, która jest kolebką cywilizacji europejskiej.
Promuje takie wartości, jak honor, uczciwość, człowieczeństwo.
Napięcie dramatyczne, które tkwi w tym utworze, jest ogromne. Do dziś tragedia Edypa porusza i jest grana na licznych scenach.
Tragedia Edypa inspirowała wielu współczesnych autorów.

Źródło tematu tragedii Sofoklesa

Punktem wyjścia tragedii Król Edyp jest mit o rodzie Labdakidów. Wszystkie czyny Edypa są rezultatem przekleństwa rodu, ale i wynikają z jego postawy wewnętrznej.

Sofokles na plan pierwszy wysunął czysto ludzki aspekt losu głównego bohatera, do pewnego stopnia niezależny od nieodwracalnych wyroków fatum. Innymi słowy: los i bogowie napiętnowali Edypa klątwą, która prędzej czy później doprowadzi go do upadku, ale bezpośrednim sprawcą owej klęski będzie on sam.

Edyp – bohater tragiczny

Tragedia Edypa to jego niewiedza, klęska – to poznanie. Wszystkie zbrodnie Edypa, zamordowanie własnego ojca, zhańbienie matki, wynikły z owej niewiedzy.

Kiedy bohater powiada:

Apollo, on to sprawił, przyjaciele,
On był przyczyną mej męce.

– rozumiemy, że chodzi tu z jednej strony o odpowiedź delfickiej wyroczni Apolla, która kazała Tebańczykom odszukać i wygnać z kraju zabójcę Lajosa, z drugiej zaś o to, że Apollo jako bóg przepowiedni, znający wszystkie tajemnice ludzkie, nie wyjawił Edypowi sekretu jego pochodzenia i dopuścił do tych straszliwych zbrodni. Owo zaślepienie i niewiedza Edypa objawiły się nie tylko w zgładzeniu ojca i kazirodczym związku z matką, ale przede wszystkim w gorliwości i uporze, z jakim szuka on zbrodniarza – zabójcy Lajosa. Szczytem ironii tragicznej jest wyrok wydany przez Edypa na mordercę Lajosa, czyli na samego siebie.

Jak pisać o Królu Edypie?

Tragedia Sofoklesa to przede wszystkim opowieść o nieodwracalności Fatum. Według starożytnych – raz przepowiedziany los zawsze się spełni. Edyp uciekając przed przeznaczeniem, paradoksalnie realizował słowa przepowiedni. Bohater ten był dobry i uczciwy; jak mówi na końcu utworu chór: z wyżyn swoich na nikogo z zawiścią nie spoglądał – a jednak los zgotował mu prawdziwe piekło – zupełnie za nic.
Historia Edypa modelowo tłumaczy zagadnienie winy niezawinionej. Hamatrię może „popełnić” każdy. Wystarczy mały kaprys bogów.

To także opowieść zapowiadająca literacki topos theatrum mundi – czyli świata jako teatru. Wedle tej koncepcji człowiek jest aktorem odgrywającym z góry zaplanowaną rolę – na swoje życie nie ma tak naprawdę żadnego wpływu. Warto pamiętać, że do tego motywu nawiązał Jan Kochanowski we fraszkach: O żywocie ludzkim oraz Człowiek – boże igrzysko, a także William Szekspir w Hamlecie.

Terminy związane z lekturą

Katharsis – duchowe oczyszczenie. Kategoria przypisana przez Arystotelesa tragedii greckiej. Polega na tym, iż widz doznaje oczyszczenia poprzez obserwację dziejów bohatera. Staje się tak przez przeżycie uczucia litości i trwogi. Litujemy się, bowiem gdy obserwujemy nieszczęścia człowieka niewinnego, doznajemy trwogi – widząc jego podobieństwo do nas samych.

Hybris – pycha, pewność swoich racji, zarozumiałość – stały się przyczynami klęski Edypa. Był przekonany, że uda mu się uniknąć przeznaczenia i nie brał pod uwagę, że to on sam może być zabójcą Lajosa – aluzje Tyrezjasza rozwścieczają go.

Tragizm – kategoria charakterystyczna dla tragedii. Polega na uwikłaniu bohatera w konflikt tragiczny – czyli w sytuację, w której każda decyzja będzie zła. Jakkolwiek postąpi bohater tragiczny, ściągnie na siebie nieszczęście. Nie należy mylić tragizmu i tragedii w tym sensie z tragedią życiową, potocznie rozumianą jako splot złych wydarzeń i nieszczęść.

Ironia tragiczna – bohater stara się uniknąć klątwy – a jak na ironię – tym bardziej ją wypełnia. Jego działanie wynika zazwyczaj z niewiedzy.

Hamartia – wina niezawiniona. Bohater rzeczywiście popełnia zbrodnię, ale czyni to nieświadomie, jak choćby Edyp, poślubiając własną matkę.

Na czym polega wina Edypa?

Grzechem Edypa było zlekceważenie wróżby Tyrezjasza, którego ustami przemawiała delficka wyrocznia. Edyp podejrzewa Tejrezjasza o spisek z Kreonem, gdy ten ostrzega władcę, że jest sprawcą nieszczęść miasta i przepowiada mu zgubę. Edypem kieruje pycha – nie chce przyjąć do wiadomości, że słowa Tejrezjasza są prawdziwe i nie chce zrezygnować z władzy. Stara się wyśledzić mordercę Lajosa, pomimo to, że kolejne wydarzenia potwierdzają, że to on zabił swego ojca. Edyp wbrew rozsądkowi i radom żony dąży do poznania prawdy – grozi śmiercią pasterzowi, który nie chce potwierdzić, czy to Edyp jest dzieckiem znalezionym w górach, synem Lajosa. W końcu zrozpaczony poznaje swoje pochodzenie i wykłuwa sobie oczy szpilkami z włosów swej matki i żony, która z rozpaczy powiesiła się. Potem opuszcza kraj, mimo że Kreon wybacza mu niesprawiedliwe oskarżenia o zdradę.

Ponadczasowość utworu

Tragedia Edypa jest metaforą życia człowieka, które jest igraszką w rękach bogów i losu. Wszystko, cokolwiek człowiek robi, naznaczone jest piętnem zbrodni i musi prowadzić do upadku. Życie ludzkie to pasmo udręk i cierpień, z których wybawienie przynosi dopiero śmierć. Szczęście jest tylko złudą zesłaną przez bogów po to, by tym boleśniejsza była ostateczna klęska człowieka. Lepiej więc nie znać swego losu, nie dochodzić prawdy o samym sobie: tylko to może zapewnić człowiekowi ów pozorny i nietrwały spokój. Zaufanie do własnego rozumu, pycha i lekceważenie wyroczni wywołuje gniew bogów i przyspiesza ową nieuniknioną zgubę.

Ta lektura jest ważna bo…

Jest to typowy przykład tragedii greckiej.
Pokazuje działanie Fatum.
Opowiada o uniwersalnych tabu, do dziś funkcjonujących w społeczeństwie takich jak kazirodztwo.
Nawiązuje do mitologii greckiej, która jest kolebką cywilizacji europejskiej.
Promuje takie wartości, jak honor, uczciwość, człowieczeństwo.
Napięcie dramatyczne, które tkwi w tym utworze, jest ogromne. Do dziś tragedia Edypa porusza i jest grana na licznych scenach, chociażby w Teatrze Ateneum w Warszawie.
To z tragedii greckich takich jak ta o Edypie zaczerpnięto nazwy współczesnych psychologicznych pojęć takich jak kompleks Edypa.
Tragedia Edypa inspirowała wielu współczesnych autorów.

Bohater tragiczny

to człowiek, który musi dokonać wyboru, a jakąkolwiek podejmie decyzję – czeka go klęska.
to człowiek, którego nęka konflikt racji wyższych z własnymi dążeniami.
to człowiek, którego dzieje określa ironia tragiczna – im bardziej chce uniknąć klęski, tym bardziej do niej się zbliża.

Edyp to:

bohater, który zgodnie z założeniami Poetyki Arystotelesa wzbudza litość i trwogę widza,
bohater, którego losy udowadniają, że nie da się uniknąć przeznaczenia,
bohater z rodu Labdakidów, na którym ciąży klątwa.

Mitologia w Królu Edypie

Starożytni twórcy tragedii nie traktowali mitologii jako świętych, a przez to nietykalnych, opowieści. Historie mityczne były dla nich po prostu literacką inspiracją. Wszystkie prawie tragedie antyczne są fabularnymi przedstawieniami mitów. Na przykład:

• Sofoklesa, Antygona
• Ajschylosa, Prometeusz Skowany
• Eurypidesa, Elektra

Tragedia Sofoklesa jest literacką reinterpretacją jednego z najsłynniejszych mitów antycznych. Edyp był przedstawicielem rodu Labdakidów – jednym z jego pradziadów był Kadmos – założyciel Teb. Labdakidzi mieli od dawna na pieńku z bogami – cała złość władców olimpijskich skupiła się na ostatnich latoroślach rodu: Lajosie, Jokaście, Edypie, Antygonie, Ismenie, Polinejkesie i Eteoklesie. Lajosowi wyrocznia przepowiedziała, że dziecko noszone przez Jokastę „ma być zabójcą ojca”. O tym, że przepowiednia się spełniła, wiemy z tragedii Sofoklesa…

Fatalizm – istota tragedii
Całość dziejów Edypa i jego rodu to jakby obraz skonstruowany na potwierdzenie tezy: nie unikniesz swojego losu, to, co przepowiedziała wyrocznia, musi się spełnić i nie ma od tego ucieczki. Nawet jeśli przyszłość uchyli rąbka swej tajemnicy. To właśnie fatalizm – konieczność i nieodwołalność zdarzeń, które mają nastąpić. Zauważmy, że Lajos wiedział, iż syn ma go zgładzić – więc pozbył się go. Edyp dowiedział się, że według wyroczni zabije ojca – porzucił więc swoich domniemanych rodziców, aby, o ironio! – napotkać na drodze prawdziwego rodzica, kłócić się z nim i zabić go. Oto prawdziwa ironia losu!

W jaki sposób tragedia Edypa zapowiada topos theatrum mundi (teatru świata)?
Wedle tej „teatralnej” koncepcji życia, człowiek jest aktorem odgrywającym z góry zaplanowaną przez siły wyższe rolę. Na swój los ma niewielki wpływ. Widzimy, że choć Edyp bardzo aktywnie podchodził do życia, starał się rozwijać, budować własne szczęście, być dobrym ojcem, synem, mężem i władcą – jego los był przesądzony i starania bohatera na nic się zdały.

Ważna scena
Scena, w której Edyp sam wymierza sobie karę – jest to scena zbyt drastyczna, by mogła zostać pokazana na scenie w teatrze antycznym. Dlatego zostaje przedstawiona jedynie w relacji Posłańca. Z tej relacji wynika, że Jokasta odebrała sobie życie, wieszając się na własnej chuście, a Edyp, świadomy swych win, i widząc trupa żony, wyłupił sobie oczy.

Szukaj powiązań:
Od czego jeszcze może zależeć ludzki los?

Od woli Boga – Biblia (np. Księga Hioba)
Od samego człowieka, który podejmuje takie a nie inne decyzje – Makbet Szekspira
Od historii – Kordian Słowackiego, Przedwiośnie Żeromskiego
Od uwarunkowań biologicznych, ulegania wrodzonym popędom i instynktom – twórczość naturalistów, Chłopi Reymonta
Od przypadku – Ikar Iwaszkiewicza

Zobacz:

Zasady dramatu antycznego

Władza tematem tragedii Król Edyp Sofoklesa

Przedstaw treść tragedii Sofoklesa Król Edyp

Edyp – bohater mitu

Zaprezentuj sens i przesłanie Króla Edypa

Król Edyp na maturze

Zaprezentuj sens i przesłanie Króla Edypa