Natura
- W okresie romantyzmu przestaje być tylko pejzażem czy tłem akcji. To siła czująca i działająca – obdarzona duszą. Romantyczna przyroda staje się czasem uczestniczką wydarzeń – ingeruje w życie bohaterów, wymierza kary, tworzy nastrój romantycznych dzieł.
- Nie da się poznać praw rządzących naturą – jest zmienna, pozostaje dla człowieka tajemnicą. Dlatego bywa postrzegana też jako zagrożenie dla człowieka. Jednocześnie romantycy wyraźnie podkreślają jedność człowieka i natury – człowiek i natura są cząstkami kosmosu.
- Najczęstsze w romantyzmie motywy pochodzące ze świata natury to gwiazdy, słońce, księżyc, wzburzone morze. Romantyków fascynowały zwłaszcza przejawy mocy natury: wybuchy wulkanów, burza na morzu, majestat gór.
- Romantyczne ujęcie natury w konsekwencji buduje ważną cechę literatury romantycznej – tajemniczość. Atmosfera nocy, burzy, ciemnego boru, dzikiego stepu, nieosiągalnych gór – to świetne tło zdarzeń tajemniczych i niepojętych.
Ludowość
- Kultura prostego ludu wiejskiego – to ona fascynuje romantyków, nie antyczne wzorce. Dla nich wierzenia ludowe nie są zabobonami. Stanowią inspirację, podpowiadają temat dzieła, zawierają odwieczne prawdy.
- Romantycy przejęli ludowe poglądy na świat, w którym to, co materialne, łączy się z tym, co duchowe – stąd licznie występujące w ówczesnych dziełach syreny, świtezianki, duchy zmarłych…
- W dziełach romantyków ważne miejsce zajmuje moralność ludu – prosta, a jednak stanowiąca jasną wykładnię postępowania.
- Wynikiem szacunku dla kultury ludowej jest uczuciowość, idea wiary, nie wiedzy. Lud nie jest wykształcony – a głosi najmądrzejsze prawdy. Lud nie zna arystotelesowskich norm – nie narzuca więc swojej sztuce i wyobraźni granic – metafizyka, irracjonalizm, fantazja są tu równoprawne ze światem rzeczywistym.
Orientalizm
- Romantyków pociągało to, co egzotyczne. Zafascynowanie muzułmańskim Wschodem ożywiało wyobraźnię pisarzy i malarzy. Swoich bohaterów umieszczali we wschodniej scenerii, na tle egzotycznych obyczajów i dzikiej przyrody.
- Z orientalizmem łączyło się to, czego pragnął przeciętny odbiorca: silne emocje, niezwykłe przygody. Modę rozpoczął Byron, który sam był zafascynowany Wschodem. W polskiej literaturze orientalizm znalazł wielbicieli – nie tylko dzięki barwnej scenerii. Współgra z ważną dla Polaków ideą wolności, rewolucjonizmem – choćby przez podobieństwo historycznej sytuacji z Grecją pod tureckim jarzmem.
Historia – wieki średnie
- Epoka rycerzy i dam serca szczególnie fascynowała romantyków – bo groźna, mroczna, tajemnicza.
- Akcja utworów często rozgrywa się w starych zamczyskach. Bohaterami wielokrotnie są rycerze.
- Nawiązywanie do historii pomagało stworzyć nastrój niezwykłości. Ruiny, grobowce budziły refleksję nad przemijaniem.
Sentyment do średniowiecza ujawnił się w romantyzmie w kilku formach:
- Nawiązanie treścią do epoki średniowiecza. Akcja wielu utworów rozgrywa się właśnie w tej dobie, przypomnijmy Grażynę, Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza.
- Mit rycerza, który przejęli, uznali i propagowali romantycy, pochodzi prosto z wieków średnich. To średniowiecze ukształtowało ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru, do krwi ostatniej walczącego o słuszną sprawę, odważnego i zdolnego do poświęceń. To ten wzorzec moralny odrodził się w dobie romantyzmu.
- Baśniowość i fantastyka średniowiecznych legend uaktywniła wyobraźnię romantyków. Smoki, jaszczury, uwięzione księżniczki, turnieje rycerskie wprost z literatury średniowiecza przeszły do świata utworów romantycznych. Przypomnijmy Rękawiczkę Schillera.
- Kult kobiety – damy rycerskiego serca. O nią i w jej imieniu toczono pojedynki. Tylko jej ręka i serce mogły uszczęśliwić rycerza, a odmowa była jego tragedią. Dama była nieskazitelna. Ten właśnie mit stał się źródłem nieszczęśliwej miłości romantycznej i swoistego kultu kobiety anioła wyznawanego w romantycznej literaturze. Zły los staje się przyczyną tragedii miłosnej, kobieta prawie zawsze pozostaje bez skazy.
- Kult Matki Boskiej. Średniowiecze w swej uduchowionej, religijnej namiętności składało hołd Matce Chrystusa, Najświętszej Marii Pannie. Romantyzm także. Zauważmy, że wiele jest kłótni z Bogiem, szermierki słownej, buntu – ale nigdy wobec Marii.
- Kult dawnych, rycerskich bohaterów. Romantycy „wywoływali” duchy przeszłości, aby znaleźć wzorce postępowania dla swojego pokolenia. Roland, Zawisza, Jagiełło… Najlepiej udowadnia to hasło zawarte w Kordianie Słowackiego: „Polska Winkelriedem narodów!” Winkelried – wódz średniowieczny, Szwajcar, który podczas bitwy ogarnął wrogie włócznie i wbił sobie w pierś, by jego towarzysze mogli przejść. „Winkelried ożył” – oznajmia Słowacki. To kolejny akcent średniowieczny w romantyzmie.
Twórczość Szekspira
- Romantycy uznali go za swojego duchowego patrona. Szekspir stworzył nowy teatr: zerwał z klasycznymi zasadami decorum i trzech jedności. W jego dramatach pojawiają się duchy i zjawy, atmosfera jest mroczna, a bohaterowie przeżywają gwałtowne emocje – utwory Szekspira nie bez powodu nazywane są dramatami namiętności! Wszystkie te cechy można odnaleźć również w literaturze romantycznej.
Zobacz:
Romantyczne źródła inspiracji: ludowość, orientalizm, historia, natura
Udowodnij, że orientalizm jest cechą polskiej literatury romantycznej
Zaprezentuj topos pielgrzyma w polskiej literaturze romantyzmu
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Omów na wybranych przykładach cechy charakterystyczne i tematy poezji europejskiego romantyzmu
Jakie obrazy szlachty polskiej znalazłeś w literaturze polskiego romantyzmu?
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?