Miłość
Miłość to wielki romantyczny temat.
- Zaczyna się od Cierpień młodego Wertera Goethego. Jego bohater: wrażliwy, nieszczęśliwie zakochany, wreszcie samobójca – stał się wzorem dla większości poetów i kochanków. Dziełko Goethego stało się najpoczytniejszą książką epoki, młodzież naśladowała strój Wertera, niestety również postawę – rozgoryczenia, rozczarowania światem nierzadko – samobójczej śmierci z miłości.
- Byronowski Giaur także traci swoją ukochaną – niewolnicę Leilę – i będzie się mścił. Wcześniej obmyślał porwanie. Miłość jest motorem jego działań, sensem życia. Zemsta nie przynosi mu ulgi. Zemsta czy wspólna ucieczka to romantyczne komponenty ukształtowania miłości, która, choć zawsze romantyczna, wcale nie jest jednakowa.
- Najważniejszy z polskich kochanków to Gustaw z IV części Dziadów. Dzieło – najważniejszy romantyczny utwór o miłości. Gustaw o swój los obwinia książki – przywołuje Wertera. Jego miłość jest wszechogarniająca, prowadzi do obłędu.
- W naszym narodowym wymiarze ukochana ma rywalkę – ojczyznę. Dla niej mężczyzna porzuci żonę, z nieszczęśliwie zakochanego przemieni się w spiskowca – rycerza ojczyzny. Przykład najlepszy – Konrad Wallenrod, który w domu szczęści a nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie.
- Miłość w ujęciu Aleksandra Fredry przyjmuje inny wymiar i typ rozwoju. W Ślubach panieńskich miłość rodzi się wzmacnia, prowadzi do dobrego szczęśliwego związki. Fredro nie godzi się z nieszczęśliwą koncepcją romantyków, a Wertera wyśmiewa pod postacią Albina.
- Ważny kontekst miłości to etyka – dylematy zbrodni, zdrady wkradają się w biografię wielu postaci, choćby Hrabiego Henryka z Nie-Boskiej komedii, albo Jacka Soplicy z Pana Tadeusza.
Wzorem wręcz schematem literackim stał się schemat werterowski – miłość niszczona skostniałym konwenansem złego świata, dla którego niczym jest szczerość uczucia, a liczy się blichtr tytułów, majątków itp. To uniwersalny wymiar miłości, i pamiętać trzeba o kontekście natury towarzyszącym temu ujęciu. To na łonie natury spotykają się zakochani, księżyc jest świadkiem (jedynym i milczącym) ich romansu. Elementy romantycznego pejzażu – księżyc, słowik, drzewa, woda towarzyszą miłości w liryce – bardzo w epoce bogatej. Wystarczy wspomnieć Adama Mickiewicza Do M***, albo Snuć miłość a Juliusza Słowackiego Rozłączenie.
Ojczyzna
Drugi wielki temat romantyczny, w dodatku nasz rodzimy, polski, narodowy. Ojczyzna w niewoli, pragnienie wyzwolenia, wspomnienie potęgi kraju – to zręby tematyki.
Ujęcia są niejednolite: miłość ojczyzny i walka o wolność zostają postawione wobec wielkich kontekstów.
- Pierwszym będzie etyka – na przykład dylemat, na ile moralna była postawa wallenrodyzmu czy też próba królobójstwa Kordiana albo przemiana zabójcy w patriotę. Konrad Wallenrod dla ojczyzny stal się szpiegiem, zdradził Zakon, sprzeniewierzył się zasadom rycerskim. Kordian był u progu królobójstwa – czy miłość ojczyzny tłumaczy te zbrodnie?
- Drugim – ujęcia historiozoficzne, ekspozycja wizji Polski jako narodu wybranego, cierpiącego za inne narody.
- Najważniejsze – Polska Chrystusem narodów – koncepcja Mickiewicza wyłożona w Dziadach i Księgach pielgrzymstwa polskiego.
- Polska Winkelriedem Narodów – wyłożona przez Słowackiego w Kordianie.
W obu przypadkach Polska bierze na siebie misję poświęcenia się za inne narody – na wzór Boga (więc to jest mesjanizm metafizyczny) lub bohatera legendarnego (mesjanizm historyczny) . Ważne są metafory poetycki – ojczyzna jako Matka (Mickiewicz) i Polska – dusza anielska w czerepie rubasznym (Słowacki).
- Trzecim – historia, jej realne oblicze: obrazy zsyłek, przesłuchań, martyrologii narodowej, dyskusje o przyczynach klęski powstania – odnotowane w literaturze. Najważniejsze dzieła – Dziady (obraz męki młodych patriotów, ocena społeczeństwa polskiego) Kordian – ocena powstania listopadowego, Pan Tadeusz – wskrzeszenie czasów napoleońskich, ukazanie potęgi tradycji Polski szlacheckiej. Wyrazem miłości do ojczyzny i tęsknoty za nią jest Inwokacja w Panu Tadeuszu. Poeci romantyczni opiewają też bohaterów narodowych takich jak Ordon, Emilia Plater, Sowiński.
Romantyczny tyrteizm – to poezja tzw. romantyzmu krajowego – poetów pozostałych w ojczyźnie, biorących udział w powstaniu. Np. Kornel Ujejski, Ryszard Berwiński, Gustaw Ehrenberg.
Poezja i poeta
Zagadnienie poezji i roli poety należy do najważniejszych w romantyzmie. Temat poezji poruszają wszystkie trzy dramaty romantyczne, Konrad Wallenrod, Beniowski i sporo mniejszych utworów.
- Kim naprawdę jest poeta romantyczny? Posągiem człowieka na posągu świata, jak chciał Kordian? Odepchniętym przez społeczność samotnikiem, buntownikiem? Wybranym przez Boga, obdarzonym talentem i misją czy też zwróconym przeciw Bogu straceńcem? Na pewno nie zwykłym śmiertelnikiem. Jest we władaniu poezji – a to dziedzina niemal święta wśród wartości romantycznych.. Poeta jest ponad tłumem to on ma być przywódcą narodu w walce o wolność. Np. jako sternika okrętu – ojczyzny przedstawia się Słowacki w wierszu Testament mój.
- Szczególną uwagę warto zwrócić na Wielką Improwizację. Wielki temat poezji sytuuje Mickiewicz wobec dylematów etycznych. Konrad – ponieważ tworzy – czuje się równy Stwórcy. Czy ma prawo do żądań, które stawia? Konrad mówi: „Taka pieśń jest nieśmiertelność! Ja czuję, nieśmiertelność tworzę. Cóż ty większego mogłeś zrobić – Boże?”. Życzy sobie rządu dusz, niemalże bluźni przeciw Bogu. Ta poezja omal nie doprowadzi go do zguby. Jest więc siłą fatalną?
- Zygmunt Krasiński podejmuje temat poezji w Nie-Boskiej komedii. W przypadku hrabiego Henryka poezja jest przekleństwem. Ponieważ nie zdał egzaminu z etyki, poezja stała się klątwą jego życia. Inaczej w przypadku jego syna – Orcia. Niewidomy poeta, natchniony przez matkę jest poetą błogosławionym, czystym. Wynika z tego, że „być poetą” w wersji romantycznej to także wielka odpowiedzialność natury moralnej.
- Jest poezja w romantyzmie też arką narodów, narodową skarbnicą, która przechowuje pamięć ojczyzny, w odpowiedniej chwili staje się tyrtejską i zagrzewa do walki. tak dzieje się w Konradzie Wallenrodzie – gdzie nazywa ją Mickiewicz „Arką przymierza między starszymi a młodszymi laty”. Podobne ujęcie prezentuje Słowacki w Kordianie.
Poezja – definicje
- Wielka Improwizacja:
Moc kreacji z niczego (siła Boska);
- Testament mój:
Siła zdolna zwykłych „zjadaczy chleba – w aniołów przerobić”;
- Kordian:
Urna pamięci narodowej;
- Konrad Wallenrod:
Arka przymierza między pokoleniami;
Moc tyrtejska – budząca do walki;
- Nie-Boska komedia:
Przekleństwo i błogosławieństwo;
- Ajudah:
Siła utrwalająca wartość świata.
Mistycyzm
Mistycyzm odegrał ważną rolę w romantycznej filozofii, w ówczesnym widzeniu świata. Sceny mistyczne zamieścili twórcy w swoich dziełach, doświadczenie mistyczne stało się doznaniem i autorów, i postaci literackich.
Czym jest mistycyzm? Obcowaniem z Tajemnicą?
Z pewnością jakąś formą spotkania ze światem nieziemskim. Kontakt z Bogiem, z aniołami, z istotami pozaziemskimi to doznanie mistyczne. Więcej: wiara w istnienie duchowej strony każdego zjawiska czy rzeczy, poszukiwanie jej – to także mistycyzm. Wszelkie „wejścia” nieznanego, nierzeczywistego, pozaziemskiego świata w nasz – to akty mistycyzmu. Nie mogą się odbywać zwyczajnie. Kanałami, przez które nadchodzą, są: sen, widzenie, wizja, jasnowidzenie, stany paranormalne. Dla romantyków te punkty „spotkań” światów zwykłego i duchowego były bardzo ważne. Podważały naukę, pozwalały uprawomocnić proroctwo, dowodziły, że jest coś jeszcze poza naszym zwykłym, ludzkim doświadczeniem. I dawały nowe możliwości artystyczne. Mistycyzm znajdziemy w Dziadach (wszystkie części), w Balladach i romansach, w Kordianie w Nie-Boskiej komedii. Wszędzie tam gdzie siła pozaziemska wkrada się w losy bohaterów.
Uwaga! – w Dziadach najbardziej mistyczną a a zarazem profetyczną scena jest Widzenie księdza Piotra.
Wielkie sceny mistyczne:
- Przygotowanie (Kordian)
- Wielka Improwizacja (Dziady)
- Lot Męża za Dziewicą (Nie-Boska komedia)
- Widzenie Księdza Piotra (Dziady)
Natura
Naturę postrzegali romantycy jako istotę ducha współistniejącą z człowiekiem – nie tylko jako piękne tło zdarzeń. To niemal żywa istota – współodczuwa ludzkie przeżycia, bierze udział w zdarzeniach. Pięknym poetyckim obrazem romantycznego postrzegania natury są Ballady i romanse oraz Sonety krymskie. W malarstwie nie mają sobie równych płótna Caspara Friedricha.
Ludowość
Podania ludowe stały się źródłem wielu fabuł literackich, także tematem polemik, na ile twórczość ludowa ma prawo wstępu do oficjalnej literatury. Romantyzm raz na zawsze wprowadza folklor w artystyczne kręgi.
Inne
Historia, zwłaszcza średniowiecze, wymieńmy też czasy legendarne, Wschód, twórczość Szekspira – to sfery, które pociągały wyobraźnię twórców romantycznych. Nastrój dawnych czasów czy urok egzotyki nadawał utworom niepowtarzalny charakter – właśnie romantyczny.
Zobacz:
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Na podstawie wybranych przez siebie utworów określ tematykę poezji romantyzmu krajowego.
Jakie tematy najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Omów na wybranych przykładach cechy charakterystyczne i tematy poezji europejskiego romantyzmu
Jakie tematy najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Omów na wybranych przykładach cechy charakterystyczne i tematy poezji europejskiego romantyzmu