Drugi polski romantyczny wieszcz żył nieco w cieniu pierwszego. Również jego twórczość okazała się mniej popularna – poezja Mickiewicza jest po prostu łatwiejsza, szybciej dociera do odbiorcy. Słowacki sam siebie kreował na samotnego i niezrozumianego poetę, ale też był samotny w istocie. Wielki wpływ na jego życie miała matka. Dużo pisał o sobie. Był wielbicielem Szekspira i on to głównie propagował szekspiryzm w polskiej literaturze. Przed maturą ważny wieszcz, głównie jako autor Kordiana, Balladyny i pięknych, refleksyjnych wierszy.
Trzy etapy twórczości
I Etap młodzieńczy
We wczesnej twórczości dominuje poetyka sentymentalna i widoczne są wpływy retoryki klasycznej. Wybuch powstania listopadowego zastaje dwudziestokilkuletniego poetę w Warszawie. Powstają cztery wiersze głoszące hasła wolności i wzywające do walki:
- Hymn (Bogarodzico! Dziewico!…),
- Oda do wolności,
- Kulik,
- Pieśń legionu litewskiego.
W marcu 1831 roku Słowacki wyjechał do Londynu, a po kapitulacji powstania listopadowego do Paryża, gdzie w 1832 roku wydał dwa tomy warszawskich poezji.
II Etap– poezja dojrzała
Etap drugi twórczości określiły podróże: pobyt w Szwajcarii (tam powstają: W sztambuchu Marii Wodzińskiej i Rozłączenie), wyjazd do Rzymu i podróże po Włochach, Grecji, Egipcie i Palestynie.
W grudniu 1838 roku Słowacki osiadł w Paryżu.
W ciągu tych lat powstały takie wiersze, jak:
- Hymn (Smutno mi, Boże…),
- Rozmowa z piramidami,
- Testament mój,
- Grób Agamemnona,
- Na sprowadzenie prochów Napoleona,
- Pogrzeb kapitana Meyznera,
- Do pani Joanny Bobrowej.
III etap – poeta mistyk
W 1842 roku Słowacki poznał mistyka Andrzeja Towiańskiego i wstąpił do Koła Sprawy Bożej. Później jednak wypracował własny system filozoficzny, który od tytułu traktatu Genesis z Ducha nazwany został genezyjskim. Do najbardziej znanych liryków tego okresu należą:
- Uspokojenie,
- Sowiński w okopach Woli,
- Do Matki.
Filozofia genezyjska – pomysł Słowackiego na wyjaśnienie historii dziejów
Poeta sformułował własny system filozoficzny i przedstawił go w traktacie Genesis z Ducha. Od tytułu dzieła został on nazwany genezyjskim. Opierał się na przekonaniu, że „wszystko przez Ducha i dla Ducha stworzone jest, a nic dla cielesnego celu nie istnieje”.
- Słowacki wyszedł z założenia, iż na początku był Bóg, który wyłonił z siebie duchy. Te z kolei zażądały widzianych kształtów. Historia świata rozpoczyna się więc nie tylko od myśli Boga, ale również od woli duchów, i polega na tym, że duch, by zmienić materię i przejść do doskonalszej formy – musi opłacić to przeistoczenie wielkim cierpieniem. Są nim wojny, rewolucje, kataklizmy dziejowe.
- Prawdziwa praca ducha – to wieczne zmaganie się z formą. Duchy nie istnieją bez formy, więc unicestwiają stary kształt i tworzą nowy, piękniejszy i doskonalszy.
- Historia świata jest dla Słowackiego procesem wyzwalania się ducha i przemiany materii w doskonalszą formę. Jednak materia stawia opór, więc ewolucja odbywa się przez katastrofy, a duch jest wiecznym rewolucjonistą.
- Każdy naród ma także swojego ducha, a naród polski jest tym, który przeszedł przez najwięcej form i osiągnął doskonałość. Polska powinna być więc przewodnikiem wszystkich narodów. Mamy tu do czynienia z wariantem romantycznego mesjanizmu.
Cechy stylu – czego szukać w poezji Słowackiego?
Obojętnie który wiersz byś interpretował – będą w nim emocje. Być może zmienne, ale model odpowiedzi z pewnością przyznaje punkty za ich nazwanie i obserwacje.
Szukaj emocji, jakie wyraża podmiot liryczny.
- Mogą to być gniew, gorycz, szyderstwo, nostalgia, tęsknota.
- Zwróć uwagę na ironię – zwłaszcza gdyby był to fragment Beniowskiego. Słowacki był mistrzem ironii romantycznej, czyli na przykład – niby przyznawał racje swoim wrogom, ale w gruncie rzeczy wyśmiewał ich poglądy.
- Emocje wyrażają się w odważnych, ekspresyjnych porównaniach i epitetach dotyczące ojczyzny czy rodaków na skraju obelgi:
kat będzie rąbał twoje cielsko,
gróbi oczy otworzone w grobie,
czerep rubaszny
- Sporo cech stylu retorycznego – emocjonalnych zwrotów, nakazów, apeli.
Wskaż indywidualizm poetycki
Słowacki tworzył poezję silnie nacechowaną indywidualnie, to znaczy siebie, swoje odczucia, swoje opinie i wizje zamieszczał w wierszach – ujawniał też własną wrażliwość.
Szukaj metafor – niektóre stały się powszechnie znane, aluzję do nich musisz umieć zauważyć i w innych utworach.
To:
- kamienie na szaniec,
- słońce – gwiazda ognista,
- ojczyzna – okręt na morzu,
- lutnia Homera.
Jakich tematów szukać w wierszach Słowackiego?
Temat własnej osoby i poezji
Jest w twórczości Słowackiego jednym z najważniejszych. Najczęściej powtarzana skarga wieszcza – to zarzut, że jest niedoceniony i niezrozumiany przez potomnych.
- Jest samotnym pielgrzymem, nieco ponad zwykłymi sprawami świata. Kreuje się na natchnionego wieszcza narodu, na przykład w wierszu pt. Testament mój. Przyjmuje rolę sternika okrętu, którym jest ojczyzna. Jako poeta wieszcz każe w sposób bezkompromisowy walczyć o wolność. Przyznaje też poezji wielką siłę – poezja jest mocą, która jest w stanie przeobrazić ludzi:
Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,
Co mi żywemu na nic… tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,
Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.
- Słowacki powraca do tego tematu nie tylko w poezji. W Kordianie poezję czyni strażniczką narodowego skarbca. W Beniowskim ujawnia:
Chodzi mi o to, aby język giętki
Powiedział wszystko, co pomyśli głowa.
- Bardzo często się mówi, że bohaterem Beniowskiego wcale nie jest tytułowy Beniowski, ale sam Juliusz Słowacki, który w licznych autotematycznych dygresjach mówi o swoich trudnościach z pisaniem poematu, informuje czytelnika o tajemnicach warsztatu poetyckiego, kpi z przeciwników i ich bezsensownych zarzutów i wreszcie podejmuje polemikę z Mickiewiczem.
- W Grobie Agamemnona czuje się niegodny lutni Homera – a raczej kryguje się nieco, by ostatecznie dać się ponieść szalonemu natchnieniu.
Obraz Polski i Polaków
Po ten temat warto zajrzeć do Grobu Agamemnona – obszernego jak na liryk utworu, niby o refleksji poetyckiej w romantycznych, orientalnych ruinach starego grobowca, ale tak naprawdę o Polsce i Polakach. Słowacki dokonuje zestawienia Polski i starożytnej Grecji – wspomina dwie starożytne bitwy – Termopile i Cheroneę.Termopile – wąwóz, w którym odbyła się bitwa między wojskami Persji a Sparty. Grecy ponieśli druzgocącą klęskę, ale do historii przeszła postawa dowódcy wojsk greckich, króla Leonidasa, który nie pozwolił nikomu opuścić pola walki i zginął wraz ze swoimi żołnierzami. Termopile są symbolem patriotyzmu i poświęcenia życia dla ojczyzny.Cheronea – miała tam miejsce bitwa podczas drugiej wojny Greków z Macedończykami. – bitwa o dominację w całej Grecji. Okazała się klęską Greków, którzy uciekli z pola bitwy. Grecja utraciła niepodległość. Oto fragment:
Na Termopilach? – Nie, na Cheronei
Trzeba się memu załamać koniowi.
Słowacki widzi pokrewieństwo i podobieństwo losów Polski z Cheroneą. Porównuje klęskę Polaków podczas powstania listopadowego do klęski Greków pod Cheroneą. Ubolewa nad porażką Polaków, którą uważa za haniebną. Definiuje naród polski jako „czerep rubaszny” i „duszę anielską”, a także jako „pawia narodów” i „papugę”. Określenia te dotyczą odpowiednio: czerep – to arystokraci odpowiedzialni za kraj, warstwa rządząca i decydująca, dusza anielska – młodzi patrioci, pełni zapału do walki o kraj. Poeta wspomina dawną świetność, a zarazem wytyka szlachcie błędy przeszłości. Paw to dumny piękny ptak, papuga zaś to symbol lichego naśladownictwa. Stan aktualny – niewola.
Oto dwa słynne cytaty:
O Polsko! póki ty duszę anielską
Będziesz więziła w czerepie rubasznym,
Póty kat będzie rąbał twoje cielsko,
Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym
Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą;
Pawiem narodów byłaś i papugą,
A teraz jesteś służebnicą cudzą.
Z drugiej strony – obrazowanie pejzażu romantycznego typowe dla Słowackiego. To on jest autorem metafor takich jak: sen srebrny, lazurowe morze; często wykorzystuje atmosferę nocy, blasku złotego księżyca, snu, ptaków, aniołów, tęsknoty, samotności – elementy, które dziś już kojarzą się naturalnie z romantyzmem.
Wielcy bohaterowie
Na sprowadzenie prochów Napoleona – tekst jest połączeniem elegii żałobnej (strofy 1–4) i ody (strofy 5–8). Pojawia się tu motyw triumfalnego powrotu zwłok Napoleona do Francji, dominuje retoryczność wypowiedzi i patos. Ironiczna wydaje się ostatnia strofa, w której podmiot liryczny zauważa, że Napoleon żywy nigdy nie miał takiej siły jak ten, który wraca do kraju „prochem”.
Pogrzeb kapitana Meyznera – tytułowy bohater wiersza to kapitan Józef Meyzner, postać autentyczna, uczestnik powstania listopadowego, a po upadku – emigrant. Zmarł w paryskim szpitalu w 1841 roku, przebywając w nim bez środków do życia. Dlatego też miał zostać pochowany w zbiorowej mogile. Nie doszło do tego, ponieważ z inicjatywy Feliksa Łubieńskiego zbierano wśród emigrantów pieniądze na „godny pogrzeb”, który stał się polską manifestacją patriotyczną.
Sowiński w okopach Woli – Józef Sowiński był uczestnikiem powstania kościuszkowskiego, potem listopadowego, brał również udział w kampanii napoleońskiej na Moskwę w 1812 roku. Walcząc w bitwie pod Możajskiem, został ranny i stracił nogę. Za bohaterstwo otrzymał od Napoleona order Legii Honorowej, a od króla Augusta Poniatowskiego – Krzyż Kawalerski Virtuti Militari. W czasie powstania listopadowego pełnił funkcję szefa sztabu artylerii i jako jeden z obrońców Warszawy dowodził redutą na Woli.
Wiersz należy zaliczyć do liryki patriotycznej, której głównym zadaniem było upamiętnienie wielkich bohaterów. W ten sposób romantyzm stworzył polską legendę patriotyczną i stawiał na takie wartości, jak miłość do ojczyzny, patriotyzm, honor. Tekst Słowackiego stylizowany jest na średniowieczną legendę hagiograficzną, której jednak głównym bohaterem jest idealny rycerz. Jego postępowanie jest przykładem męstwa, odwagi, bohaterstwa; ginie on na polu walki.
Kalendarium
- 1809 – urodził się w Krzemieńcu..
- 1814 – śmierć ojca.
- Lata nauki: gimnazjum w Krzemieńcu, prawo na Uniwersytecie Wileńskim.
- Matka wychodzi za mąż za prof. Bécu.
- Samobójstwo Ludwika Spitznagla.
- Wyjazd do Warszawy.
- 1829 – praca urzędnicza i pierwsze utwory: Arab, Jan Bielecki, Maria Stuart.
- 1831 – wyjeżdża z depeszami rządu do Anglii. Dalsze utwory: Hymn, Oda do wolności, Kulik.
Emigracja
- 1832-1836 – Szwajcaria.
- 1836 – słynna podróż na Wschód (Rzym, Neapol, Grecja, Egipt, Palestyna).
- 1837-1838 –Florencja.
- 1838 – powrót do Paryża, dalsze konflikty z emigracją, słynna uczta u Januszkiewicza.
- 1848 – wyjazd do Poznania i Wrocławia, spotkanie z matką, powrót do Paryża.
- 1849 – zmarł w kwietniu.
Kalendarium twórczości Juliusza Słowackiego
I Wczesna twórczość (do 1829 r.)
- Arab (powieść poetycka)
- Jan Bielecki (powieść poetycka)
- Maria Stuart (dramat)
II Poezja powstańcza (1830)
- Hymn (Bogarodzica)
- Oda do wolności
- Kulik
- Lambro (powieść poetycka)
III Genewa (1832-1836)
- Kordian (dramat romantyczny)
- Balladyna (tragedia)
- Horsztyński (1835, dramat)
- poezje z okresu szwajcarskiego, np. Rozłączenie
IV Podróż na Wschód (1836 -1837)
- Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (poemat dygresyjny, którego pieśń VIII znana jest jako Grób Agamemnona)
- Anhelli (poemat)
V Paryż (1838-1849) twórczość genezyjska
- Mazepa, Lilla Weneda (tragedie);
- Beniowski (poemat dygresyjny);
- Ksiądz Marek (dramat)
- Sen srebrny Salomei
- Fantazy (dramat);
- Zawisza Czarny (dramat)
- Król-Duch (epos historyczny)
- liryki:
Hymn (Smutno mi, Boże);
Testament mój;
Rozłączenie;
Uspokojenie (liryk);
Gatunki uprawiane przez Juliusza Słowackiego
Ważne!
- Słowacki przeniósł na grunt polski romantyczny gatunek, jakim jest poemat dygresyjny!
To utwór pt. Beniowski.
- Napisał ważny dramat romantyczny – Kordiana.
- W liryce – jego hymny to romantyczne ujęcie tradycyjnej formy. Tworzył gatunki takie jak poetycki testament, list poetycki (jego Listy do matki są przykładem prozy poetyckiej).
Poemat dygresyjny – dzieło, w którym ważniejsze od głównej akcji i dziejów bohatera są odautorskie dygresje (Beniowski). Fabuła jest tu pretekstem, by w dziele zamieścić własne refleksje, przemyślenia czy też – rozliczenia z wrogami!
Hymn – Hymn (Smutno mi, Boże…) – jest oryginalną realizacją tradycyjnego gatunku – bo chociaż jest hymnem do Boga, nie wyraża zbiorowego błagania ani dziękczynienia – to wypowiedź jednostki. W centrum znajduje się podmiot liryczny.
Dramat romantyczny – Kordian spełnia wszelkie wymagania romantycznego gatunku;
- dramat ten jest synkretyczny,
- niesceniczny,
- łamie zasadę trzech jedności,
- ma kompozycję otwartą,
- występuje w nim bohater romantyczny.
Uwaga!
Poetycki testament Słowackiego stał się najbardziej znanym wierszem polskim tego typu, nosi tytuł Testament mój.
Kreacje podmiotu lirycznego w twórczości Juliusza Słowackiego
- Emigrant, wygnaniec, samotnik:
– Hymn (Smutno mi, Boże…),
– Testament mój,
– Rozłączenie;
- Poeta rewolucji – liryka powstańcza:
– Hymn,
– Kulik,
– Pieśń legionu litewskiego;
- Poeta-wieszcz mówiący o Polsce, stanowiący sumienie narodu:
– Grób Agamemnona,
– Testament mój;
- Nauczyciel teorii genezyjskiej, przewodnik duchowy:
– Uspokojenie,
– Anioł ognisty.
Zobacz:
Kreacja bohatera romantycznego w twórczości Juliusza Słowackiego.
Dokonaj periodyzacji (podziału na okresy) życia i twórczości Juliusza Słowackiego