Kreacja bohatera romantycznego w twórczości Juliusza Słowackiego. Scharakteryzuj, jaki typ bohatera stworzył poeta na podstawie przytoczonego fragmentu monologu tytułowego bohatera Kordiana. Porównaj bohatera stworzonego przez Słowackiego z innymi znanymi Ci bohaterami dzieł romantyków, np. George’a Byrona i Adama Mickiewicza.
KORDIAN:
Zabił się – młody… Zrazu jakaś trwoga
Kładła mi w usta potępienie czynu,
Była to dła mnie posępna przestroga,
Abym wnet gasił myśli zapalone;
Dziś gardzę głupią ostrożnością gminu,
Gardzę przestrogą, zapalam się, płonę,
Jak kwiat liściami w niebo otwartemi
Chwytam powietrze, pożeram wrażenia.
Myśl Boga z tworów wyczytuję ziemi
I głazy pytam o iskrę płomienia.
Ten staw odbite niebo w sobie czuje
I myśli nieba błękitem.
Ta cicha jesień, co drzew trzęsie szczytem,
Co na drzewach liście truje
I różom rozwiewa czoła,
Podobna do śmierci anioła,
Ciche wyrzekła słowa do drzew: „Gińcie drzewa!”
Zwiędły – opadły.
Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa;
Posępny, tęskny, pobladły,
Patrzę na kwiatów skonanie
I zdaje mi się, że mię wiatr rozwiewa.
Cicho. Słyszę po łąkach trzód błędnych wołanie.
Idą trzody po trawie chrzęszczącej od szronu
I obracają głowy na niebo pobladłe,
Jakby pytały nieba: „Gdzie kwiaty opadłe?
Gdzie są kwitnące maki po wstęgach zagonu?”
Cicho, odludnie, zimno… Z wiejskiego kościoła
Dzwon wieczornych pacierzy dźwiękiem szklannym bije,
Ze skrzepłych traw modlitwy żadnej nie wywoła,
Ziemia się modlić będzie, gdy słońcem ożyje…
Otom ja sam, jak drzewo zwarzone od kiści,
Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści;
Ilekroć wiatr silniejszy wionie, zrywa tłumy.
Celem uczuć – zwiędnienie ; głosem uczuć – szumy
Bez harmonii wyrazów… Niech grom we mnie wali!
Niech w tłumie myśli jaką myśl wielką zapali…
Boże! zdejm z mego serca jaskółczy niepokój,
Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj…
Jedną myśl wielką roznieć, niechaj pali żarem,
A stanę się tej myśli narzędziem, zegarem,
Na twarzy ją pokażę, popchnę serca biciem,
Rozdzwonię wyrazami i dokończę życiem.
po chwili
Jam się w miłość nieszczęsną całym sercem wsączył (…)
(Juliusz Słowacki, Kordian)
Wyjaśnienie zadania
Twoim zadaniem będzie opisanie tego, w jaki sposób Słowacki i inni autorzy romantyczni kreowali postacie swoich bohaterów. Możesz przyjrzeć się zarówno dłuższym znanym Ci utworom, takim jak choćby Kordian, lub też krótszym utworom lirycznym. Zastanów się, co wspólnego mają bohaterowie Słowackiego z innymi bohaterami romantycznymi, na przykład Goethego i Byrona. Możesz też porównać kreacje bohaterów Słowackiego z legendą wielkiego poety, jaką próbował zbudować wokół siebie autor Balladyny. Pamiętaj, żeby posługiwać się konkretnymi przykładami z utworów.
Efektowne sformułowania
- Bohater bajroniczny to najczęściej jednostka nieprzeciętna, samotna, występująca przeciwko obowiązującym zasadom moralnym w imię realizacji własnych celów. Poświęca się ona często dla dobra innych, walczy o ich prawa. Jest to zwykle postać tajemnicza, motywy jej działania są często nieznane czytelnikowi.
- Poeci romantyczni starali się budować wokół siebie legendę, chcieli być zapamiętani nie tylko jako wybitni twórcy, ale też jako wielkie indywidualności, mające za sobą burzliwe życie. Bywało tak w przypadku nawet tych, których życie nie różniło się specjalnie od życia zwyczajnych ludzi. Nic dziwnego więc, że i w podobny sposób tworzyli postacie swoich bohaterów.
Warianty wstępu
Wariant 1
Możesz zacząć od przedstawienia znanych Ci kreacji bohaterów romantycznych literatury europejskiej. Rozpocznij więc od przedstawienia sylwetki Wertera. Przypomnij o jego nieszczęśliwej miłości, konflikcie między przyziemnymi, mieszczańskimi zasadami a duchowymi ideałami, które reprezentuje główny bohater utworu. I o tym, że postawa Wertera była powszechnie naśladowana, nie tylko w literaturze, ale i w życiu – wielu młodych ludzi przejęło sposób ubierania się i bycia bohatera, a nawet, podobnie, jak on, popełniło samobójstwo. Napisz też, jakie były cechy bohatera bajronicznego. Nie zapomnij napisać o tym, że była to przeważnie postać samotnika, skłóconego ze światem, opanowanego często żądzą zemsty. Motywy jego działania często pozostawały niejasne. Była to też jednostka nieprzeciętna, odróżniająca się od zwyczajnych ludzi i dlatego niemogąca znaleźć z nimi porozumienia. Prześladował ją często zły los, zmagała się z wieloma nieszczęściami. Zwróć uwagę na to, że taki rodzaj bohatera pojawiał się także często w literaturze polskiej.
Wariant 2
Możesz rozpocząć od stwierdzenia, że w utworach Słowackiego spotykamy wiele różnorodnych typów bohaterów. Słowacki nie był w końcu autorem ograniczającym się do jednego typu wierszy, ale uprawiającym wiele gatunków literackich. Każdy z nich wymagał stworzenia innych postaci. Inny typ bohatera pojawia się w lirykach miłosnych, inny – w utworach o tematyce powstańczej. Jeszcze inne – w dłuższych utworach, na przykład w Balladynie czy w Kordianie. Innego bohatera tworzy się przecież, gdy mówi się o kimś w trzeciej osobie, a innego, gdy w pierwszej osobie wypowiada się podmiot liryczny wiersza.
Wariant 3
Możesz rozpocząć od stwierdzenia, że bohaterowie utworów Juliusza Słowackiego niczym nie różnią się od innych bohaterów literackich polskich poetów romantycznych. Będzie to więc próba zakwestionowania oryginalności kreacji bohaterów literackich Słowackiego, wykazanie tego, że mimo swej niezwykłości, są to postacie realizujące literacki stereotyp i podobne do siebie. Oczywiście, nie jest to próba zakwestionowania talentu samego poety, ale wykazania, że jego bohaterowie należą tylko do pewnej konwencji.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Możesz przyjrzeć się bliżej postaci Kordiana, bohatera, który jest chyba najlepszym przykładem realizacji wzorca bohatera romantycznego, opierającego się głównie na wzorcu bajronowskim.
Zauważ, że w młodości Słowacki, podobnie zresztą jak Mickiewicz, był gorliwym czytelnikiem Byrona, i z pewnością lektura ta nie pozostała bez wpływu na niego. Porównaj więc bohatera Słowackiego z typowym bohaterem bajronicznym.
Nietrudno znaleźć wiele wspólnych cech: obaj są ponadprzeciętnymi indywidualnościami, obaj nie mieli zbyt szczęśliwego życia. Obu spotkał też jakiś zawód miłosny, w przypadku Kordiana była to Wioletta, wyidealizowana przez niego kochanka, porzucająca go, gdy bohater traci majątek. Jest też Kordian bohaterem, którym targają ciągłe wątpliwości, który największą walkę toczy nie z przeciwnościami losu, ale sam ze sobą. Widać to najlepiej w scenie próby zabójstwa cara.
Zwróć też uwagę, że charakterystyczne dla polskiego romantyzmu było łączenie postawy bajronicznej ze sprawami walki o niepodległość. Jest to, oczywiście, związane z sytuacją polityczną Polski.
Charakterystyczna jest też zachodząca w trakcie rozwoju akcji utworu przemiana bohatera. Kordian, podobnie jak Gustaw-Konrad Mickiewicza, z bohatera, który zajęty jest głównie sobą i swoimi sprawami, przeistacza się w kogoś, kto na pierwszym miejscu zaczyna stawiać dobro innych i kwestię wolności swojego kraju. Wyrzeka się więc siebie, bez wahania kładzie swoje życie na szali. I to także jest typowe dla bohatera romantycznego, gdyż ci nigdy nie zajmowali się błahymi sprawami, zawsze próbowali osiągnąć najwyższe cele.
Możesz więc stwierdzić, że Kordian jest typowym bohaterem romantycznym. I że w całej twórczości poety nie ma chyba bohatera tak bardzo przystającego do romantycznego wzorca.
Wariant 2
Możesz skoncentrować się na utworach lirycznych poety. Można powiedzieć, że ich bohaterem jest ten, kto jednocześnie się w nich wypowiada. Spotykamy tu różne kreacje bohaterów. Będzie to romantyczny kochanek, rozłączony dawno temu ze swoją ukochaną, a mimo to ciągle ją wspominający. Dobrym przykładem takiego utworu będzie Ostatnie wspomnienie. Realizuje on typowy wzorzec miłości romantycznej, niespełnionej, wiecznej, opierającej się upływowi czasu. Będzie to także poeta, opowiadający o wielkości i trwaniu swej sztuki poetyckiej, a także sile jej oddziaływania na czytelników (np. Testament mój). To również wędrowiec czy też pielgrzym, który utracił swoją ojczyznę i nie może do niej wrócić, człowiek skazany na samotność, wyobcowany ze wspólnoty ludzkiej. Najlepszym przykładem będzie tu oczywiście Hymn. Będzie to także ktoś, kto rozważa sprawy narodu, jak osoba mówiąca w wierszu wierszy Rozmowa z piramidami czy Grób Agamemnona. Często różne typy bohatera w jednym utworze nakładają się na siebie, mieszają, na przykład podmiot liryczny jest jednocześnie poetą i pielgrzymem. Zawsze są to jednak warianty, niewiele odbiegające od stereotypu bohatera romantycznego. Nie zapominaj też, że zawsze jest to kreacja poetycka, która często z prawdziwym życiem poety ma niewiele wspólnego.
Przyjrzyj się także tym, rzadszym co prawda, wierszom, w których podmiot liryczny opowiada o jakimś bohaterze czy znanej postaci w trzeciej osobie. Znanym Ci na pewno utworem będzie Sowiński w okopach Woli. Jest to kreacja bohatera-patrioty, walczącego za wolność ojczyzny, spotykana już wcześniej w literaturze polskiej. Z kreacją bohatera w wymienionych wyżej wierszach ma ona jednak niewiele wspólnego. Z pewnością nie jest to więc typowy bohater romantyczny. Stąd możesz wysnuć wniosek, że romantycy nie tworzyli swoich głównych bohaterów tylko i wyłącznie na wzór bohaterów Byrona. Innymi tego przykładami mogą być utwory nawiązujące do elementów i wierzeń ludowych, w których występują zwyczajni, ludowi bohaterowie. Przykładem będzie tu Balladyna, utwór czerpiący głównie z Szekspira.
Wariant 3
Możesz rozpocząć od porównania wybranych bohaterów Słowackiego i Mickiewicza. Najlepszym przykładem będzie porównanie bohatera Kordiana i bohatera Dziadów, zwłaszcza trzeciej części. Są to bohaterowie, którzy wiele swoich cech zawdzięczają wzorcowi bajronicznemu. Obaj są indywidualistami, wyobcowanymi z otoczenia, rozdartymi wątpliwościami i sprzecznościami. Obaj przechodzą przemianę, stając się ludźmi, którzy dobro wspólnoty stawiają na pierwszym miejscu. W obu przypadkach ich losy przedstawione są niejasno, nie wiemy o nich wszystkiego, niektórych faktów czytelnik musi się domyślać. Możesz też zestawić obu bohaterów z bohaterem Nie-Boskiej komedii Krasińskiego. Nietrudno zauważyć, że i on do nich doskonale pasuje, choć, oczywiście, w utworze Krasińskiego pojawiają się nowe wątki związane z przynależnością bohatera do określonej klasy społecznej.
Możesz wybrać i porównać kilka wierszy obu autorów, zestawiając je w pary albo nawet grupy utworów. Będą to na przykład Do *** Na Alpach w Splügen 1829 Mickiewicza z Rozłączeniem Słowackiego, Redutę Ordona z Sowińskim w okopach Woli, Ajudah z wierszem Testament mój. Możesz też znaleźć własne przykłady, bo wierszy poruszających podobne problemy, a jednocześnie podobnie kreujących bohatera czy też podmiot liryczny, jest bardzo wiele.
Polskiego bohatera romantycznego wyróżnia głównie poświęcenie uwagi sprawom walki o niepodległość, jeśli chodzi o resztę, to jest bardzo podobny do swojego zachodnioeuropejskiego odpowiednika. Możesz też dodać, że Mickiewicz stworzył wielu bohaterów, którzy do wzorca romantycznego nie pasują, na przykład w swoich bajkach. Słowacki tą drogą nie poszedł, trzymał się ściślej wzoru. Możesz się więc zastanowić, czy to on nie był najbardziej typowym polskim twórcą romantycznym.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Na zakończenie możesz przedstawić swoją własną ocenę postaci Kordiana. Czy jest to jednostka szlachetna, poświęcająca się ostatecznie dla dobra innych, czy też bohater miotający się tylko rozpaczliwie pośród zdarzeń, zajęty wyłącznie sobą, nawet gdy pozornie zajmuje się sprawami dotyczącymi całego narodu? Odpowiedz też na pytanie, czy jest to bohater przekonujący literacko, to znaczy czy jest to charakter spójny, którego wszystkie sprzeczności zostają uzasadnione. Będzie to więc Twoja ocena tego, czy Słowackiemu udała się ta postać.
Wariant 2
Na zakończenie możesz więc napisać, że Słowacki nie ograniczał się do kopiowania modelu bohatera bajronicznego. Był twórcą zbyt oryginalnym, aby poprzestać na powtarzaniu ciągle tego samego. Owszem, jego pierwsze powieści poetyckie wykazują ogromną zależność od zagranicznej literatury romantycznej, zwłaszcza Byrona, ale odnosi się to wyłącznie do okresu młodzieńczego. Późniejsze utwory liryczne i dramaty pokazują, że Słowacki wyzwolił się z tego wpływu i tworzył własne postacie. Co nie zmienia faktu, że nosiły one najczęściej wszelkie cechy bohatera romantycznego, znanego z literatury europejskiej.
Wariant 3
Możesz napisać, którzy bohaterowie, Słowackiego czy Mickiewicza, bardziej do ciebie przemawiają, wydają ci się ciekawsi. Swój wybór uzasadnij, odwołując się do konkretnych utworów. Możesz też w zakończeniu ostatecznie rozstrzygnąć, który z wymienionych autorów najlepiej zrealizował wzorzec bohatera romantycznego. Możesz też zastanowić się nad kontynuacjami stworzonego przez nich modelu bohatera literackiego w późniejszej literaturze polskiej.
Za to na pewno dostałbyś punkty
- wymienienie i skomentowanie cech typowego bohatera romantycznego, takich jak indywidualizm, duma, wrażliwość;
- przywołanie przykładów bohaterów romantycznych (Kordian, Gustaw-Konrad);
- wymienienie etapów biografii bohatera romantycznego;
- zwrócenie uwagi na ważny składnik biografii bohatera – przemianę wewnętrzną, którą on przeżywa (trzeba podać przykłady);
- porównanie Kordiana z innymi bohaterami romantycznymi, takimi jak Gustaw-Konrad, Giaur;
- posłużenie się ważnymi terminami, takimi jak werteryzm, bajronizm
Konteksty
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – Hrabia to karykatura rozmarzonego romantyka, zaś Jacek Soplica – nowy typ bohatera.
- Śluby panieńskie Aleksandra Fredry – przeciwstawienie się romantycznemu modelowi miłości.
- Giaur George’a Byrona,
- III cz. Dziadów Adama Mickiewicza
Bohaterowie tych dzieł to wzorcowi bohaterowie romantyczni.
Ważne pojęcie
- Bajronizm jest to zespół tendencji w literaturze romantycznej, powstały za sprawą angielskiego poety, George’a Gordona Byrona (1788 – 1824). Należy do nich kreacja bohatera literackiego nowego typu, niezwykłego indywidualisty łamiącego istniejący porządek społeczny, prześladowanego przez los. Wiąże się też z powstaniem nowych gatunków literackich, takich jak dramat filozoficzny, powieść poetycka (Giaur, Korsarz) czy romantyczny poemat dygresyjny (Don Juan). Charakteryzują się one luźną kompozycją, wprowadzaniem wątków egzotycznych i historycznych, ironicznym dystansem podmiotu lirycznego wobec świata przedstawionego utworu. Ważna jest też legenda, jaką budował wokół siebie Byron, związana z głoszonymi przezeń poglądami i trybem jego życia. Przyczyniła się ona do powstania wzoru poety romantycznego jako wybitnej jednostki, stojącej ponad przeciętnością. Wszystkie te elementy znalazły swoje odbicie w literaturze polskiej.
Tekst źródłowy
Kordian – dramat w trzech aktach wydany anonimowo w 1934 roku w Paryżu; to najbardziej znany dramat Juliusza Słowackiego, który stał się głosem w dyskusji nad sytuacją Polski, zapoczątkowanej Dziadami Mickiewicza i Nie-Boską komedią Krasińskiego. Ten dramat jest związany z tradycją moralitetu.
Zobacz: