Poeta noblista
To trzeci, po Reymoncie i Sienkiewiczu, laureat literackiej Nagrody Nobla. Twórczość Miłosza jest bogata – nie ogranicza się do poezji, równie ważną domeną jego działań jest proza i przekłady, był też profesorem języków i literatur słowiańskich w Berkeley w USA.
Periodyzacja twórczości Miłosza
Dwudziestolecie międzywojenne
Urodzony w Szetejniach w 1911 r. (powiat kiejdański na Litwie), w roku 1929 zdaje w Wilnie maturę i podejmuje studia na wydziale prawa. Wiąże się tu z grupą poetycką o katastroficznym programie – Żagary (1931-1934). Nie jest to zresztą jedyna tendencja w młodzieńczej twórczości Miłosza.
Cechy wczesnej twórczości:
- poglądy katastroficzne (wizja upadku świata, niepokoju, kotowania w obłędnym, dążącym do katastrofy tańcu).
- zamiłowanie do klasycznych form i tematów (dyskurs, klasyczne próby porządkowania świata),
- wiersze prorocze, tzw. profetyczne – przewidujące przyszłość, wojnę, emigrację (np. W mojej ojczyźnie, do której nie wrócę),
- utrwalanie litewskich krajobrazów, krainy dzieciństwa, która będzie powracać w późniejszych utworach.
Twórczość okresu międzywojennego – tomy poetyckie:
- 1933 – Poemat o czasie zastygłym
- 1936 – Trzy zimy
Wojna I tuż po wojnie
Miłosz działał w latach wojny w Warszawie, pseudonim konspiracyjny poety brzmiał Jan Syruć. Podziemie, walka, wojenny żywot przyniósł wiele obserwacji i doświadczeń: „Poeta ma być obiektywnym świadkiem swojej epoki”. Ten wniosek stał się mottem twórczości wojennej.
Po wojnie w 1946-1950 poeta pracował w polskiej ambasadzie w USA. Pochodzą z tych lat:
- Świat. Poema naiwne,
- Ocalenie – 1945 (zbiór wierszy z lat wojny)
- Traktat moralny – 1948
1950 – emigracja, wyjazd z Polski
Francja, a od 1960 r. – Berkeley w USA. Od tej pory był twórcą emigracyjnym, zaliczanym do „wrogów ustroju”, poetą, o którym się głośno w Polsce nie mówiło. Przełomem staje się rok 1980 – rok literackiej Nagrody Nobla przyznanej Miłoszowi. Po tej dacie zaczęto hardziej popularyzować twórczość niezbyt znanego w kraju twórcy, wydawać jego poezję i prozę, a w latach 90. poeta mógł nareszcie odwiedzić ojczyznę.
Wybrany emigracyjny dorobek poety noblisty:
- 1953 – Światło dzienne,
- 1955 – Dolina Issy (powieść),
- 1957 – Traktat poetycki,
- 1962 – Król Popieli inne wiersze,
- 1965 – Gucio zaczarowany,
- 1969 – Miasto bez imienia,
- 1974 – Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada,
- 1981– Hymn o perle,
- 1984 – Nieobjęta ziemia 1987 – Kroniki,
- 1997 – Dalsze okolice
- 1994 – Na brzegu rzeki.
Znane przekłady Biblii dokonane przez Miłosza:
- Księga Psalmów,
- Księga Hioba,
- Księga Eklezjasty,
- Treny Jeremiasza,
- Pieśń nad Pieśniami.
Znów w Polsce
Przebywając częściowo na Zachodzie, częściowo w Polsce (Kraków), wydał między innymi:
- Wyprawę w dwudziestolecie (1999) – książkę o dwudziestoleciu międzywojennym, o dziwo nie literacką, lecz związaną z historią: gospodarką, sprawami społecznymi, dokumentami tamtej epoki
- tom Piesek przydrożny (1999) – uhonorowany Nagrodą Literacką NIKE w 1998 r.
- tom wierszy To (2000)
Zobacz:
Ogólna charakterystyka jego poezji
- Poezja noblisty zakorzeniona jest w śródziemnomorskiej tradycji kulturowej. Jej materią często są wartości pochodzące z kultury i historii antyku.
- Silna jest w tej poezji obecność tradycji biblijnej – zbiór zasad chrześcijańskich jest tu traktowany jako kodeks praw człowieka, a zbiór przypadków opisanych w Biblii jako uniwersalna mądrość.
- Miłosz jest poetą natury. Obszary przyrody, pejzaż litewski jako święta kraina dzieciństwa są także źródłem poszukiwań prawdziwych wartości.
Miłosz – nie tylko poeta
- Na świecie znany jest przede wszystkim jako autor wierszy oraz… Zniewolonego umysłu – książki o wtajemniczeniu w komunizm (można ją czytać jako powieść z kluczem, można jako esej o komunizmie).
- Jest też autorem powieści Dolina Issy (sfilmowanej przez Tadeusza Konwickiego), której bohatera można traktować jako alter ego młodego Miłosza.
- Dał się też poznać jako tłumacz i popularyzator literatury polskiej na świecie, jest nawet autorem podręcznika historii literatury polskiej. Przełożył wiersze wielu poetów na język angielski. Patronowali niektórym debiutom literackim.
- Jest również Miłosz mistrzem eseju. Wystarczy wspomnieć jego tom Rodzinna Europa, w którym własny życiorys traktuje jako modelowy przykład losu „wschodniego Europejczyka”. Dzięki Miłoszowi ten właśnie termin: wschodni Europejczyk, oznaczający pewną formację kulturową – żyjącą w określonym miejscu i czasie, i przeżywającą takie, a nie inne doświadczenia (wojny, wtajemniczenia w komunizm, emigracji, wyobcowania na emigracji) upowszechnił się.
- Może warto też wspomnieć, że bez Miłosza nie byłoby swoistej syntezy XX wieku – pamiętnika mówionego innego wschodniego Europejczyka – Aleksandra Wata. To Miłosz godzinami nagrywał rozmowy z chorym Watem – emigrantem, i tak powstał Mój wiek.
Zapamiętaj!
Czesław Miłosz – poeta kultury i poeta doctus, umysł renesansowy, a jednak współczesny – zajmował się w swojej twórczości człowiekiem, jego systemem wartości, sposobami na życie. Miłosz wciąż szukał wartości trwałych – poszukiwał ich w antyku, Biblii, tradycji romantycznej, historii i we współczesności.
Skojarzenie
Miłosz – poeta i pisarz Litwy, podobnie jak:
- Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu
- Eliza Orzeszkowa w Nad Niemnem
- Tadeusz Konwicki – współczesny Miłoszowi, autor ta-kich powieści, jak Kronika wypadków miłosnych. Mała apokalipsa, Kompleks polski, reżyser Lawy.
Zobacz:
Refleksje nad rolą poety i problematyka moralna w twórczości Czesława Miłosza.