Pytanie o sens cierpienia

To kwestia podstawowa, która – począwszy od Hioba – aktualna jest aż do dzisiaj. Warto zwrócić uwagę, że chrześcijańska wizja cierpienia daleka jest od traktowania go jak kary za grzechy. Czy jednak rzeczywiście, jak chcieli na przykład średniowieczni autorzy legend o świętych, cierpienie uświęca? Wiele tu miejsca na rozważania osobiste, do których lektury mogą być inspiracją.

Cierpienie fizyczne i psychiczne

Bohaterowie literaccy cierpią i tak, i tak. Pisząc o cierpieniach fizycznych, przywołamy bogatą literaturę dotyczącą drugiej wojny. Pisząc o cierpieniach psychicznych – przede wszystkim romantyków i bohaterów postromantycznych (Wokulski, Emma Bovary).

Oto kilka szczegółowych ujęć tego tematu.

  • Miłość jako cierpienie (Tristan i Izolda, Werter, Gustaw-Konrad z Dziadów, Wokulski, Judym).
  • Ból rodziców po stracie dzieci (Lament świętokrzyski, Treny Kochanowskiego, cykl wierszy Anka Władysława Broniewskiego, wiersze Anny Kamieńskiej).
  • Cierpienia dla dobra ogółu – narodu bądź ludzkości (mit o Prometeuszu, życie Chrystusa, Dziady, Gloria victis, Krzyżacy, Rozdzióbią nas kruki, wrony…, Wierna rzeka).
  • Cierpienie jako postawa egzystencjalna (poezja Sępa Szarzyńskiego, hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, Kordian, Wokulski, Emma Bovary, Tomasz Judym).

 

Antyk

Prometeusz to przykład postaci, która cierpi dla dobra ludzkości (prometeizm). Stworzył człowieka z gliny i łez, i dla człowieka właśnie wykradł bogom ogień; za karę został na rozkaz Zeusa przykuty do skały Kaukazu, gdzie orzeł wydziobywał mu wciąż odrastającą wątrobę.

  • Mitologia Jana Parandowskiego lub Zygmunta Kubiaka

Biblia

Na skutek zakładu Boga z szatanem bogobojny i uczciwy Hiob zostaje poddany próbie. Traci majątek, najbliższych, choruje na trąd… To cierpienie niezawinione, co świadczy o tym, że nie musi być karą. Hiob przeszedł próbę pomyślnie, ale pytanie o sens cierpienia jest ciągle aktualne.

  • Księga Hioba

Aby odkupić grzeszny świat, Chrystus przeszedł przez straszliwe cierpienia i umarł za ludzkość na krzyżu. Jak wierzą chrześcijanie, dokonało się w ten sposób zbawienie. To wzór poświęcenia dla innych i dowód na to, że cierpienie ma głęboki sens.

  • Ewangelie Nowego Testamentu

Średniowiecze

Aleksy świadomie rezygnuje z dóbr doczesnych i prowadzi życie ascetyczne. Nierozpoznany, mieszka pod schodami swojego domu i żywi się resztkami jedzenia. Jego cierpienie to własny wybór i sposób na życie, który w średniowieczu był podziwiany.

Legenda o kochankach, których połączył czarodziejski napój. Nic, nawet poślubienie Izoldy przez króla Marka, nie jest w stanie przeszkodzić miłości.

Przejmujący opis cierpień Matki Boskiej, która stoi pod krzyżem i patrzy na mękę swojego Syna. Świadomość, że dokonuje się w ten sposób zbawienie świata, nie pomaga. Cierpienie Matki jest bardzo ludzkie i prawdziwe.

Renesans

Śmierć córki Urszulki jest dla poety filozofa wstrząsem. Pojawia się zwątpienie w sens renesansowych ideałów – okazują się tylko pustą teorią. Nie wiadomo nawet, czy istnieje życie pozagrobowe. Poeta przezwycięża jednak rozpacz, odnajduje spokój i ukojenie w bólu, kiedy we śnie objawia mu się jego matka z Urszulką na ręku.

Barok

Życie widziane jako ciągła walka: człowiek rozdarty jest między złą miłością do dóbr doczesnych a dobrą do Boga. Cierpi więc nieustannie, bo istnieje rozdźwięk pomiędzy skażoną naturą a pragnieniem ideału („Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,/ wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?”). W dodatku wciąż uciekać trzeba przed śmiercią („Śmierć tuż za nami spore czyni kroki”).

Romantyzm

Cierpienie romantyczne to właściwie manifest, znak czasów, cecha romantycznej postawy (niemiecki Weltschmerz, czyli: ból świata – to nie tylko poczucie zniechęcenia, melancholii, ale także bezcelowości istnienia i zła świata). Nieszczęśliwie zakochany Werter jest typowym bohaterem romantycznym: kocha bez pamięci, szaleńczo, po grób. Jego cierpienia są tak wielkie, że jedynym rozwiązaniem okazuje się samobójstwo.

Cierpienie zawiedzionego kochanka: znów poeta dochodzi do wniosku, że prawdziwe uczucie (jak przystało na romantyków – szaleńcze) bez cierpienia obejść się nie może. Gustaw jest też po prostu samotny, o czym świadczy choćby „przyjaźń” z gałęzią jodłową. I ta samotność jest bliska cierpieniu.

Mesjanizm: Konrad, niczym Chrystus, bierze na siebie cierpienia milionów („Nazywam się/ Milijon – bo za milijony/ Kocham i cierpię katusze”). Chce zbawić świat, a jednocześ­nie porywa się przeciw Bogu w walce o „rząd dusz”. Miota się między siłami Dobra i Zła. Zbawicielem narodów ma być również Polska: wieloletnie cierpienia i prześladowania Polaków (Cichowski, Rollison) mają odkupić winy świata.

Wallenrodyzm: bohater, pod przybranym nazwiskiem Konrada Wallenroda, rozpoczyna dwuznaczną walkę z krzyżackim wrogiem. To przykład bohatera oddanego sprawie, który jednak przez wielu uznany został za zdrajcę. Poświęca się dla ojczyzny, ale cierpi, tęskniąc do arkadii młodości („Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”; „Błąkać się musi po świecie, zdradzać, mordować i potem ginąć śmiercią haniebną”).

Cierpienie w wymiarze ogólnym (Polska ma być Winkelriedem narodów) i jednostkowym: Kordian cierpi, bo nie jest w stanie znaleźć sensu życia („Boże! Zdejm z mego serca jaskółczy niepokój/ Daj życiu duszę i cel wyprorokuj…”). Cierpi, bo podejmuje się wielkich zadań, których nie potrafi zrealizować. A cały czas wierzy, że Bóg docenia nie tylko czyny, lecz i pokornie przyjmowane cierpienie.

Pozytywizm

Emma Bovary cierpi, bo jej życie nie układa się jak sentymentalna historia. Wychowana na tanich romansach, nie umie się odnaleźć w otaczającej rzeczywistości. Pełna egzaltowanych uczuć, na każdym kroku doznaje zawodu.

Stanisław Wokulski cierpi z miłości i upokorzenia. Zakochany szaleńczo i nieszczęśliwie jak romantyk, gotowy jest popełnić samobójstwo (pod kołami pociągu).

Jurand ze Spychowa cierpi nie tylko fizyczne, ale także psychicznie (traci córkę, doznaje licznych upokorzeń).

Cierpienie ma konkretny wymiar: jest swoistym darem, złożonym dla ojczyzny. Darem nie tylko uczestników powstania styczniowego, ale także ich rodzin (choćby matek, które posyłały do walki swoich synów).

Młoda Polska

Tomasz Judym pragnie wcielać w życie wyznawane ideały, nawet rezygnując ze szczęścia swojego i bliskich osób. Cierpi przez to i on, i Joasia. Czy to konieczna cena?

Tragiczna historia powstania styczniowego łączy się z tragedią osobistą: na drodze miłości Salomei Brynickiej i uratowanego przez nią powstańca stoi nierówność klasowa.

Po roku 1939

Przejmujący dokument okrucieństwa drugiej wojny światowej. Opisy tragicznych doświadczeń Polaków i Żydów opatrzone są wstrząsającym mottem: „Ludzie ludziom zgotowali ten los”.

Na przykładzie kilku osób poznajemy najróżniejsze cierpienia, których przez wieki doświadcza człowiek. Stosunek do cierpienia jest różny – jedni przyjmują je heroicznie, inni – wręcz przeciwnie.

  • Gustaw Herling-Grudziński, Wieża

 

Zobacz:

Cierpienie

Cierpienie – siła kształtująca charakter człowieka czy element zła w świecie, którego nie jesteśmy w stanie wyjaśnić? Rozwiń temat w odniesieniu do Biblii i mitologii.

Czy cierpienie ma sens? Odpowiedz na pytanie, odwołując się do postaci z Biblii i antyku