Makbet
Makbet jest, obok Hamleta, jednym z najsłynniejszych bohaterów Szekspirowskich. To postać przerażająca, zbrodnicza i tragiczna. Makbet był wzorowym rycerzem i sługą swojego króla, a stał się mordercą i przestępcą. Jego dzieje pokazują, jak łatwo człowiek może stracić panowanie nad własnym losem, jak szybko i niezauważalnie może wpaść w błędne koło zbrodni. Przyjęło się porównywać Makbeta do klasycznych (antycznych) bohaterów tragicznych, takich jak Edyp bądź Antygona. Przy tym porównaniu mówi się, że Makbet mógł – w przeciwieństwie do nich – kierować własnym losem, że nie ciążyło nad nim fatum. Szekspir jednakże – odwołując się do toposu teatru życia (theatrum mundi) – czyni z Makbeta nie tyle wolnego człowieka, ile aktora odgrywającego jakąś z góry zaplanowaną rolę. Analizując charakter tego bohatera literackiego, warto zastanowić się nad tym, jak duży miał wpływ na własne postępowanie…
Znaczenie postaci
Mówi się, że Makbet jest postacią uniwersalną. Znaczy to tyle, że – poza kontekstem historycznym – jego przeżycia będą ciągle znaczące, będzie przemawiał nawet po czterystu latach. Namiętności targające Makbetem: żądza władzy i sławy są przecież i dzisiaj nieobce. Można powiedzieć, że Makbet uosabia ciemne strony tkwiące w duszy każdego człowieka. Należy dodać, że Makbet jest nietuzinkową i jedyną w swoim rodzaju postacią literacką – bohatera, który w jednakim stopniu zasługuje na litość i potępienie mógł stworzyć tylko geniusz Szekspira.
O ponadczasowości i „ponadkulturowości” Makbeta świadczy film Akiro Kurosawy Tron we krwi, który jest niczym innym jak ekranizacją dramatu Szekspira. Kurosawa przeniósł Makbeta w realia… średniowiecznej Japonii. Podobnie przeniósł na ekran Króla Leara, którego oglądać możemy pod tytułem Ran.
Charakterystyka
Makbet w czasie przedstawionym utworu przechodzi wielką przemianę: z lojalnego i oddanego królowi Duncanowi dowódcy armii szkockiej staje się mordercą i zdrajcą swego pana.
- Mocne strony: Makbet jest bez wątpienia odważnym i walecznym rycerzem. Jako wódz armii Dunkana dokonuje wielkich czynów. Takiego przedstawia nam go Szekspir na początku dramatu. Taki też pozostanie do końca – mimo że wstąpi na złą drogę – zawsze będzie walczył, nawet samotny i z góry skazany na porażkę.
- Słabe strony: przede wszystkim uległość względem Lady Makbet oraz żądza władzy. Makbet, bezgranicznie kochający żonę, zbyt łatwo daje się jej namówić na dokonanie niecnego czynu. Z drugiej strony – nie zrobiłby tego, gdyby jednak nie pragnął zostać królem.
- Kondycja psychiczna bohatera: pogarsza się wraz z rozwojem akcji. Dręczą go silne wyrzuty sumienia, co gorsza materializują się one, przybierając postać duchów zamordowanych przezeń ludzi. Makbet wytrzymałby atak najstraszniejszych bestii piekielnych, ale nie może ścierpieć wizji zakrwawionych przyjaciół.
- Niezależność bohatera: Makbet mimo dużej zależności od wpływu żony pozostaje człowiekiem o silnej woli. Całą odpowiedzialność za popełnione zbrodnie bierze na siebie. Z drugiej jednak strony zastanawiać się można, czy bohater nie jest jedynie tylko igraszką w rękach losu i ciemnych sił uosobionych przez wiedźmy i Hekate. Może odgrywa on tylko zaplanowaną z góry rolę aktorską? Warto zwrócić uwagę na słowa Makbeta wypowiedziane w jednym z monologów:
Życie jest cieniem ruchomym jedynie
Nędznym aktorem, który przez godzinę
Pyszni i miota się po scenie, aby
Umilknąć później na zawsze: jest bajką
Opowiedzianą przez głupca, pełnego
Furii i wrzasków, które nic nie znaczą.
- Otoczenie: swą krwawą walkę Makbet toczy tak naprawdę samotnie. Uległ pokusie władzy i wpływom ciemnych mocy. Za popełnione zbrodnie wziął pełną odpowiedzialność i to właśnie czyni go postacią tragiczną.
- Popełnione zbrodnie: Makbet, chcąc uzyskać spokój i bezpieczeństwo po zamordowaniu Duncana, zabija Banka. Aby ta zbrodnia nie wydała się, morduje całą rodzinę Makdufa. Można powiedzieć, że bohater wpadł w błędne koło, w którym jedna zbrodnia prowokuje drugą. Nic, nawet sam Makbet, nie jest wstanie zatrzymać tego krwawego korowodu wydarzeń.
Biografia bohatera
Pierwsza przepowiednia – Makbet, wraz z towarzyszącym mu Bankiem, spotyka na swej drodze trzy wiedźmy. Przepowiadają mu one, że zostanie tanem Glamis, tanem Kawdoru oraz królem. Dwie pierwsze przepowiednie szybko spełniają się same, ostatniej „pomaga” Makbet. Być może Makbet nie dopuściłby się zbrodni, gdyby nie uległ perswazji żony. Jej wpływ na niego pozostanie, przez cały czas akcji dramatu, bardzo silny.
Makbet poprzez morderstwo króla Duncana sam staje się królem Szkocji.
Zleca też trzem mordercom zabójstwo swego dawnego druha Banka. Warto zwrócić uwagę, że nie morduje przyjaciela własnoręcznie. Może bał się go, a może sądził, że będzie miał w ten sposób czyste sumienie… Duch Banka pojawia się na przyjęciu u Makbeta – wraz z nim przychodzą pierwsze wizje i wyrzuty sumienia – zarówno u Makbeta, jak i u lady Makbet.
Druga przepowiednia wiedźm – Makbet tym razem z własnej woli udaje się do czarownic, dowiaduje się od nich, że ma strzec się Makdufa, że sam nie zginie z ręki człowieka zrodzonego z łona kobiety oraz, że może czuć się bezpieczny dopóki nie zaatakuje go las Birnam. Mimo to Makbet postanawia zabezpieczyć się i zamordować Makdufa. Ten ucieka do Anglii, więc nasłani przez Makbeta zbójcy mordują jego żonę i małego synka. Makduf i Malkolm, przy pomocy Anglików, planują atak na Szkocję i Makbeta.
Kiedy do tego dochodzi, żołnierze, aby się zamaskować – niosą przed sobą gałęzie z lasu birnamskiego (co wygląda jakby do ataku poszedł las), a Makbet ginie z ręki Makdufa – „wyprutego przed czasem z matki łona” – czyli wydobytego z brzucha matki za pomocą cesarskiego cięcia.
Ważne momenty w życiu bohatera
- Przepowiednia wiedźm.
- Pierwsze morderstwo (króla Duncana).
- Kolejne morderstwa i zbrodnie.
- Kolejna przepowiednia wiedźm.
- Śmierć żony.
- Atak na zamek.
Bohater o sobie samym
Makbet uważał się za człowieka honorowego i niezwykle odważnego; w swoim mniemaniu pozostał taki do końca. Z drugiej jednak strony, wyrzuty sumienia nie dawały mu spokoju i z czasem chęć ukrycia prawdy o popełnionych zbrodniach, stała się jego obsesją. Makbet długo nie mógł się pogodzić z tym, że jest okrutnym człowiekiem i mordercą. Zrozumiał to dopiero wtedy, kiedy nie mógł już zawrócić z raz obranej drogi.
Bohater a inne postacie utworu
- Lady Makbet – demoniczna żona Makbeta ma na niego wielki wpływ – to przecież za jej namową decyduje się na morderstwo Duncana. Makbet niemal do końca stara się ją chronić, nie traktuje jej jako współodpowiedzialnej za zbrodnie. To kobieta silna i zdecydowana, ale nawet ona nie wytrzymuje presji. Staje się lunatyczką, ma wizje i omamy, a na swoich rękach nieustannie widzi krew. To postać na pewno niezwykła, a do tego wspaniała kreacja aktorska.
- Banko – przyjaciel Makbeta, świadek przepowiedni wiedźm, okrutnie przez Makbeta zamordowany.
- Makduf – jeden z przeciwników Makbeta. Na rozkaz Makbeta wymordowano jego rodzinę. W konsekwencji Makduf zabija Makbeta.
- Król Dunkan – dobroczyńca i opiekun, przyjaciel. Po jego zamordowaniu Makbet długo nie może dojść do siebie.
O utworze źródłowym
Makbet jest tragedią w pięciu aktach, powstałą około roku 1606. Źródłem tej najkrótszej bodaj tragedii Szekspira są średniowieczne Kroniki Ralpha Holinsheda. Imiona głównych bohaterów są prawdziwe. Akcja toczy się w XI wieku, a dokładnie w latach 1040 (Makbet morduje Duncana) – 1057 (Malkolm zabija Makbeta). Szekspir historię nieco ubarwił, wyolbrzymiając rolę lady Makbet i wprowadzając do dramatu wiedźmy oraz postacie fantastyczne (zjawy). Makbet i jego żona – demoniczna lady Makbet. Dzięki tej parze Makbet jest sztuką najczęściej wystawianą przez teatry całego świata – bohaterowie dają bowiem możliwość stworzenia niezapomnianych kreacji aktorskich.
Sztuka – dzięki przepowiadającym przyszłość wiedźmom – zdaje się być podobna do klasycznych tragedii antycznych, tam równie ważną rolę odgrywa wyrocznia. Sama budowa dzieła Szekspira odbiega zasadniczo od antycznego kanonu – w Makbecie zaburzona jest jedność czasu (akcja trwa kilka lat – w czasie historycznym nawet kilkanaście) i miejsca (rzecz dzieje się w różnych miejscach Anglii i Szkocji).
Szekspir w swym dramacie stawia zasadnicze pytanie: czy za zło odpowiedzialne są demoniczne siły (wiedźmy, zjawy), czy może drzemiąca w każdym człowieku pokusa. Czy Makbet zamordowałby Duncana, gdyby nie usłyszał przepowiedni trzech wiedźm?
Tematy, przy których można wspomnieć bohatera
- siła jako zasada rządząca światem;
- walka o władzę, sławę, honor;
- motyw świata jako teatru – czy człowiek jest w pełni odpowiedzialny za swój los, czy jest tylko ślepym narzędziem (aktorem) w rękach fatum;
- najstraszniejsza nawet zbrodnia – drogą do celu.
Dzieło: Makbet
Auto: William Szekspir
Czas i miejsce akcji
Średniowieczna Szkocja, różne miejsca akcji, np. las, zamek królewski, zamek Makbeta
Co to za typ bohatera?
- Bohater tragiczny.
- Owładnięty żądzą władzy i chorą ambicją.
- Staczający się.
- Bohater, który przeszedł przemianę wewnętrzną – z lojalnego rycerza i poddanego, wzoru cnót, wrażliwego i refleksyjnego człowieka przeistoczył się w krwawego tyrana
Pojęcie związane z tym bohaterem
Tragizm – nierozwiązywalny konflikt wartości lub nieunikniony splot okoliczności, które uniemożliwiają bohaterowi jakikolwiek pozytywny wybór i skazują go na działanie prowadzące do katastrofy.
Makbet symbolizuje:
- żądzę władzy;
- chorą ambicję;
- namiętność wyniszczającą człowieka;
- upadek moralny.
Zobacz:
Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?