Na początku zaprezentuj definicję gatunku
Nowela to gatunek prozy narracyjnej o niewielkich rozmiarach. Wśród gatunków epickich wyróżniają ją rygorystyczne zasady budowy (co odróżnia nowelę od swobodniejszego pod względem formalnym opowiadania).
Jej cechy to:
- jednowątkowa akcja charakteryzująca się prostotą i przejrzystością,
- dobitnie zaznaczony punkt kulminacyjny i rozwiązanie akcji,
- skupienie się na charakterystyce bohatera pierwszoplanowego (często brak w ogóle postaci drugoplanowych),
- ograniczenie komentarza, opisu i dygresji,
- akcja rozgrywa się w krótkim czasie.
Nowela jest gatunkiem, który ukształtował się na gruncie włoskim, na pograniczu średniowiecza i renesansu. Jej źródłem były ustne opowiadania o aktualnościach (włoskie novella). Klasykiem gatunku był Giovanni Boccaccio i jego utwór Dekameron.
Podaj przykłady.
W literaturze obcej do mistrzów noweli można zaliczyć następujących pisarzy:
- Stendhal,
- Edgara Allana Poego,
- Guy de Maupassanta,
- Lwa Tołstoja,
- Antoniego Czechowa.
W literaturze polskiej do arcydzieł nowelistyki należą m.in.:
- Kamizelka, Katarynka – Bolesława Prusa,
- Latarnik, Janko Muzykant – Henryka Sienkiewicza,
- Nasza szkapa – Marii Konopnickiej,
- Siłaczka, Doktor Piotr, Rozdzióbią nas kruki, wrony… – Stefana Żeromskiego
Omawiasz dokładniej dwa przykłady: europejski i polski
Nowela europejska
Podobnie jak polska, dynamicznie rozwija się w wieku XIX. Bardzo interesujące jest tu pisarstwo Guy de Maupassanta. Jego pierwsza nowela to Baryłeczka. Akcja utworu dotyczy niewielkiego epizodu wojny francusko-pruskiej. Wśród grona uciekinierów z Rouen znajduje się urocza Baryłeczka, znana prostytutka. Jej towarzysze podróży odnoszą się do niej niechętnie. Jednak gdy uciekinierom zaczyna doskwierać głód, a do najbliższej gospody jeszcze daleko, przełamują niechęć i korzystają z poczęstunku przezornej prostytutki, która zabrała ze sobą w drogę kosz jadła. W czasie drogi podróżni zatrzymują się na postój i nocleg. Baryłeczka ze swymi obfitymi wdziękami (stąd przydomek) niezwykle spodobała się pruskiemu oficerowi. Prostytutka ma jednak honor – nie spędzi nocy z wrogiem swego kraju. Prusak w związku z tym nie daje całemu towarzystwu pozwolenia na dalszą podróż do Dieppe. I oto ci, którzy gardzili na początku grzeszną dziewczyną, stają się dla niej czuli i słodcy. Zaczynają ją namawiać do uczynku, którym jeszcze parę chwil wcześniej głęboko się brzydzili. Nawet siostry zakonne przyłączają się do apelu, by Baryłeczka poświęciła się dla dobra wspólnego i spędziła noc z pruskim żołnierzem. Taki uczynek dla dobra ogółu to przecież cnota. Przywołują przykład biblijnej Judyty, która spała z wrogim wodzem Holofernesem, aby pod koniec nocy uciąć mu głowę i tym samym wybawić swój naród od najeźdźcy. Baryłeczka najpierw uparta, w końcu jednak się godzi. Gdy noc już minęła i towarzystwo może ruszyć w dalszą podróż, Baryłeczkę w powozie podróżnym otacza pełna chłodu wzgarda.
Nowela polska
Latarnik Henryka Sienkiewicza uznawany jest za najwybitniejsze osiągnięcie polskiej nowelistyki. Opowiada o losach polskiego tułacza i emigranta – Skawińskiego. Ukazuje dzieje jego nieustannej tułaczki, jego samotność, wielkie nadzieje związane z posadą latarnika na odludnej wyspie. Skawiński bardzo sumiennie wypełniał swoje obowiązki. Niczego mu wreszcie, zmęczonemu tułaczką, nie brakuje do szczęścia. Aż któregoś dnia otrzymuje przesyłkę, a w niej Pana Tadeusza. Epos Mickiewicza pozwolił mu się przenieść „na ojczyzny łono”. Zaczytał się Skawiński, zatracił i zapomniał zapalić latarnię. Niestety, doszło wówczas do katastrofy morskiej i stary człowiek musiał opuścić posadę latarnika. Rusza w dalszą nieznaną wędrówkę. Do piersi przyciska Pana Tadeusza.
Podsumuj:
Nowela to klasyczna mała forma prozatorska, mały obrazek z życia codziennego zawierający jakąś pointę. Uprawiana była głównie w XIX wieku. W XX wieku nad rygorystyczną formą noweli górę wzięło swobodniejsze w budowie opowiadanie. Znanym twórcą opowiadań byli np. William Faulkner, Joseph Conrad, w literaturze polskiej – Jarosław Iwaszkiewicz, Tadeusz Borowski i inni.
Zobacz:
Udowodnij, że utwory Katarynka lub Kamizelka Bolesława Prusa to nowele doskonałe.
Na czym polega nowatorstwo narracji w nowelistyce pozytywistycznej?
Na konkretnych przykładach omów różnice między nowelą a powieścią.