Dokonaj charakterystyki Tartuffe’a (Świętoszek Moliera).
Prezentacja wstępna
Tartuffe, tytułowy Świętoszek, to przygarnięty przez Orgona żebrak, który w rzeczywistości okazuje się perfidnym oszustem czyhającym na majątek rodziny. Już na wstępie wzbudza ciekawość odbiorcy, zwłaszcza że autor wprowadza go na scenę dopiero w trzecim akcie. Wcześniej prezentuje tę postać jedynie za pośrednictwem opinii innych bohaterów sztuki, które nierzadko sobie przeczą (co innego mówią Orgon i jego matka, zupełnie odmienne sądy prezentują pozostali domownicy). Ten sposób prezentacji sprawia, że Tartuffe od początku staje się postacią intrygującą.
Wygląd zewnętrzny
Młody, dość potężnej budowy, „tłusty, rumiany, czerstwej cery z wiśniowymi usty…”. Jedynie w opinii Orgona Tartuffe był mężczyzną rzadkiej urody.
Cechy charakteru
Próżny, leniwy, chciwy, obdarzony ogromnym apetytem, czuły na wdzięki kobiet, chwilami wręcz lubieżny, pełen hipokryzji, zakłamany, obłudny, fałszywy, zdolny do teatralnych gestów, silny i bezczelny w swoich poczynaniach, wyrachowany, apodyktyczny, cyniczny itp.
Zilustruj te cechy przykładami z tekstu, zacytuj odpowiednie fragmenty, na przykład o hipokryzji Tartuffe’a świadczą chociażby słowa: „I wcale ten nie grzeszy, kto grzeszy w sekrecie”. Dowodem obłudy stają się również teatralne zachowania w sposób ostentacyjny manifestujące rzekomą religijność: modły, biczowanie, chodzenie we włosiennicy, leżenie krzyżem przed ołtarzem itp. To wszystko tylko po to, by pozyskać uznanie Orgona i zdobyć jego majątek. Cynizm widać w wypowiedziach obrazujących stosunek do zasad moralnych – sam ich nie przestrzega bądź nagina w zależności od sytuacji, od innych bezwzględnie wymaga nienagannej postawy.
Stosunek do otoczenia
Tartuffe ludzi traktuje instrumentalnie, są po to, by spełniać jego cele. Bez skrupułów potrafi oszukać, omamić, wykorzystać, złożyć donos na Orgona, któremu tyle zawdzięczał. Umiejętnie manipuluje, umie zrobić dobre wrażenie, a nawet zdemaskowany jako przestępca nie odczuwa wstydu. W krytycznej dla siebie sytuacji staje się okrutny względem swoich dobroczyńców, wyrzuca ich z domu.
Własna opinia
Podziel się refleksją, jak postrzegasz Tartuffe’a. Jakie emocje wywołuje w tobie ten próżniak i obłudnik, któremu bliższe były ziemskie przyjemności niż deklarowane wartości religijne? Zauważ, jedynymi chwilami, w których silny i zdolny do największych szachrajstw Tartuffe ujawnia swoją słabość, są spotkania z Elmirą. Namiętność do żony Orgona zniewala go do tego stopnia, że dla zdobycia kobiety gotowy jest nawet zaryzykować utratę wszystkiego, co do tej pory zdobył wskutek swoich krętactw. Czy w tym jedynym momencie nie ukazuje nam Tartuffe swojego ludzkiego oblicza? Przemyśl tę kwestię.
Dzieła Moliera bawią nas od kilku wieków. Jak myślisz dlaczego? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do Świętoszka.
Komentarz
Zanim przystąpisz do realizacji tematu, zastanów się, dlaczego utwór literacki napisany kilka wieków wcześniej może być wciąż atrakcyjny dla współczesnego czytelnika. Wydaje się, że można wskazać dwie zasadnicze przyczyny:
- przedstawione w nim zachowania, sytuacje, typy ludzkie mają wymiar uniwersalny;
- rodzaj komizmu, jakim posługuje się autor, jest najwyższej próby, dlatego nie starzeje się wraz z upływem czasu.
Realizując temat, rozwiń te dwa aspekty
- Zaznacz wyraźnie, że kiedy pisarz demaskuje w Świętoszku fałszywą pobożność i obłudę, uświadamiamy sobie, że tacy ludzie żyli nie tylko za czasów Moliera, ale spotkamy ich także dziś. Wykorzystaj w swoich rozważaniach cytat z utworu, w którym mowa jest o tym, że nadal wielu jest takich:
Co pod nabożnym płaszczem kryją zwykłe wady,
Swą zawiść, niedowiarstwo, swoje fałsze, zdrady.
Obuduj go odpowiednim komentarzem. Podkreśl, że autor ukazuje niezmienność natury ludzkiej, na tym polega uniwersalny charakter tych komedii, tu leży przyczyna jej popularności w dzisiejszych czasach. Okazuje się, że śmiejemy się niby z konkretnych bohaterów, ale tak naprawdę z samych siebie. Molier realizuje hasło bawić ucząc; zdajemy sobie sprawę, że często jesteśmy ofiarami własnych urojeń i własnej naiwności, zupełnie jak Orgon i pani Pernelle. Na pewno słyszeliśmy choćby o człowieku, który stał się ofiarą cwaniaka w rodzaju Tartuffe’a. Orgon to „człowiek stworzony, by go za nos wodzić” – tak określa go autor – pomyśl, czy takich ludzi nie ma również dzisiaj? To najlepsza odpowiedź na pytanie, dlaczego komedie Moliera śmieszą aż do dziś.
- Druga kwestia to ukazanie mistrzostwa w budowaniu komicznych sytuacji, postaci, wypowiedzi bohaterów. Podkreśl, że w utworze znajdziemy wszystkie wymienione typy komizmu, które wzajemnie się przenikają. Świętoszek obfituje w nadmiar zabawnych wręcz farsowych scen, dlatego trudno się na tej sztuce nudzić. Występują w nich świetnie nakreślone żywe postacie wyposażone nierzadko w cięty, dosadny język (np. Doryna, pani Pernelle). Podaj w tym miejscu przykłady dowcipu językowego.
Ważne!
Zwróć uwagę, że źródłem komizmu w utworze Moliera jest zestawienie elementów zabawnych, farsowych z elementami poważnymi, dramatycznymi.
Podaj taki przykład i uzasadnij: groteskowe połączenie patosu wypowiedzi Tartuffe’a z komizmem sytuacji daje genialny efekt (np. scena, w której Tartuffe uroczystym tonem każe służącemu złożyć pod świętym obrazem włosiennicę i nakazuje Dorynie zakryć dekolt chusteczką).
Zauważ, jak znakomite efekty komiczne osiągnął Molier, budując postać Tartuffe’a na zasadzie kontrastu: naturalne skłonności bohatera do korzystania z ziemskich pokus przeciwstawił udawanej przez niego pobożności, świątobliwości. Cechy te dodatkowo wyolbrzymił, dzięki czemu komizm postaci stał się jeszcze bardziej dosadny.
- Podsumuj swoje rozważania.
Zobacz:
Przedstaw najbardziej charakterystyczne postace z utworów Moliera