Molier (Jean Baptiste Poquelin)
Jego rola w literaturze
- Jego dzieła budziły sporo kontrowersji – np. w 1664 r., kiedy wystawił Świętoszka, został zaatakowany przez duchowieństwo.
- Molier stworzył przenikliwe charakterystyki typów ludzkich oraz ich przywar:
- skąpstwa (Skąpiec),
- głupoty, dewocji, naiwności (Świętoszek),
- mizantropii (Mizantrop),
- snobizmu (Mieszczanin szlachcicem).
- Z drugiej strony takie typy ludzkie, jak skąpiec, naiwniak, oszust, dewot, to typy uniwersalne. Spotykamy takich ludzi aż po dziś dzień. Oczywiście, musimy pamiętać, że Molier wyjaskrawiał cechy charakteru swoich bohaterów, eksponując najczęściej jedną, dominującą, która kształtowała całe życie danej postaci i sposób odbierania jej przez innych bohaterów jego sztuk.
- Bardzo często w jego sztukach pojawia się postać sprytnego służącego lub sprytnej służącej, którzy zawsze postawią na swoim. Właściwie wodzą swoich panów za nos i inteligencją czy zdrowym rozsądkiem przewyższają ich o niebo. Sprytni służący pojawiają się i w Świętoszku, i w Szelmostwach Skapena, i w Mieszczaninie…
- Uniwersalizm komedii Moliera jest przyczyną, dla której są one grywane do dziś.
.
Ważne pojęcia związane z Molierem
- Komedia – jest to jeden z podstawowych – obok tragedii – gatunków dramatycznych. Jego głównym środkiem artystycznym jest komizm. Komedia charakteryzuje się niezbyt poważną tematyką, pogodną i humorystyczną wizją świata oraz skomplikowaną i pełną nieoczekiwanych zwrotów akcją, kończącą się dobrze dla głównych bohaterów. Jej funkcją jest wywołanie śmiechu u widza, lecz może również spełniać funkcję dydaktyczną.
- Komizm słowny – wszelakie śmieszne powiedzenia i zabawne dialogi, gry słowne.
- Komizm charakterów – mówimy o nim, gdy w dziele zostały ukazane komiczne typy ludzkie, oczywiście o wyjaskrawionych, zhiperbolizowanych cechach. Nie da się w takim wypadku uniknąć uproszczeń, tak więc często w osobowości bohatera dominuje jedna cecha, np. skąpstwo czy prymitywizm i tępota.
- Komizm sytuacyjny – w tym wypadku śmiech budzą przemyślne intrygi, dziwne sploty okoliczności i odwrócone sytuacje, np. okradziony złodziej, uwiedziony uwodziciel.
- Deus ex machina (łac. bóg z maszyny) – to nieoczekiwane zakończenie dramatu, będące rozwiązaniem często skomplikowanej akcji, poprzez pojawienie się istoty boskiej lub postaci powodującej niespodziewany zwrot wypadków. Jest to chwyt dramaturgiczny, który pojawił się już w tragedii antycznej u Eurypidesa. W teatrze greckim wykorzystywano specjalną maszynerię teatralną, tzw. geranos – rodzaj żurawia, za pomocą którego aktor grający boga pojawiał się na scenie. Stąd właśnie nazwa „bóg z maszyny!”
.
Czy Molier naprawdę był klasycystą?
Molier uważany jest za typowego przedstawiciela klasycyzmu. A jednak wśród badaczy kwestia klasycyzmu budzi wątpliwości, nawet u badaczy francuskich, którzy w kwestii molierowskiego klasycyzmu przejawiają… wielką powściągliwość. A być może Molier tak naprawdę nie był twórcą klasycystycznym? Ot, choćby Świętoszek dostarcza dowodów na to, że Molier nie stosował się do zasad, które według teoretyków klasycyzmu MUSIAŁY obowiązywać w komedii.
Prześledźmy nowatorstwa w Świętoszku – odstępstwa od wskazań klasycystycznych poetyk.
- Osią sztuki nie jest III (jak to zawsze bywało i powinno być), lecz IV akt. Owo przesunięcie różni komedię Moliera od typowych sztuk klasycyzmu.
- W końcowych aktach zdarzenia, które następują, przypominają wydarzenia w tragedii, zapowiadając katastrofę. Udaje się jej zapobiec tylko dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności (deus ex machina).
Najważniejsze utwory
- 1662 – Szkoła żon
- 1664 – Świętoszek
- 1665 – Don Juan
- 1666 – Mizantrop
- 1669 – Skąpiec
- 1673 – Chory z urojeni
Możesz o nim pisać:
- Molier stworzył typ komedii klasycystycznej; komedii charakterów wyposażonej w głęboką prawdę psychologiczną i obyczajową. Wiele z jego sztuk ma charakter mistrzowskiego studium postaci, wpisanego w klimat i scenerię XVII w. Te postacie to typy uniwersalne.
- Akcję swoich sztuk Molier umieszczał najczęściej w środowisku mieszczańskim.
- Wiele komedii w istocie nie jest wcale tak bardzo śmiesznych – pokazują ludzką podłość, fałsz i obłudę.
- Komedie Moliera śmieszą aż do dziś. Okazuje się, że śmiejemy się niby z konkretnych bohaterów, ale tak naprawdę z samych siebie. Autor realizował hasło popularne i w Polsce: „bawić ucząc”. Dzięki jego sztukom możemy zdać sobie sprawę, że często padamy ofiarą własnych urojeń i własnej naiwności. Dlatego możemy mówić o niezmienności natury ludzkiej.
Zobacz:
Świętoszek Moliera – określ wymowę utworu oraz rodzaje komizmu
