Skąpiec Moliera
Dzieło
Skąpiec Moliera to przede wszystkim komedia charakterów – komizm wynika z ich działań i cech psychologicznych. Jedna z najbardziej ponurych komedii Moliera: obraz sknerstwa jako dominującej namiętności przytłacza. Intryga jest banalna i słabo zarysowana. Skąpca można też nazwać dramatem rodzinnym – porusza problem zależności dzieci od rodziców.
Autor
Molier, właściwie Jean Baptiste Poquelin (1622-1673), syn paryskiego tapicera, całe swoje życie związał z teatrem i aktorską rodziną Béjart. Był reżyserem, aktorem i autorem sztuk. Po tułaczce na francuskiej prowincji stał się w Paryżu ulubieńcem Króla Słońce, Ludwika XIV, ale za ostrą krytykę obyczajową atakowały go arystokracja i kler. Najsłynniejsze jego komedie to: Świętoszek, Pocieszne wykwintnisie i Chory z urojenia. W trakcie wystawiania tej ostatniej grający w niej Molier zmarł na scenie.
Epoka
To czas panowania monarchy absolutnego – Ludwika XIV, protektora sztuki i kultury. We Francji dominującą rolę odgrywa arystokracja i wyższy kler, ale do dużego znaczenia dochodzi też mieszczaństwo. Teatry są głównie związane z dworem królewskim i raczej konwencjonalne. Profesja aktora w zasadzie jest ogólnie pogardzana. W sztuce panuje klasycyzm.
Gatunek
To typowa komedia molierowska, czyli łącząca komizm charakterów z banalną intrygą, w tym wypadku miłosną. Komizm jest tu w wielkiej mierze związany z sytuacjami, nie ma właściwie błyskotliwych, dowcipnych dialogów; wyjątkiem jest ostatnia scena. Utwór ma wiele cech dramatu mieszczańskiego i rodzinnego, choć w XVII wieku nie były to jeszcze popularne gatunki sceniczne.
Czas akcji
Skąpiec został wystawiony w 1668 r., prawdopodobnie więc akcja dzieje się w drugiej połowie XVII wieku. Autor jednak nie udziela w tej sprawie żadnych bliższych wskazówek.
Miejsce akcji
Paryż, bliżej nieokreślony dom, raczej mieszczański niż arystokratyczny, ale nie wiemy zbyt wiele o statusie społecznym głównego bohatera. Trudni się on lichwą, jest więc raczej mieszczaninem, chociaż jego syn prowadzi życie typowe dla „złotej młodzieży”.
Bohaterowie
- Harpagon – terroryzuje i zadręcza swoją rodzinę skrajną oszczędnością. Pieniądz to jego obsesja, wszystkich podejrzewa o to, że chcą go okraść. Zimny i obojętny dla dzieci, wiecznie walczy sam ze sobą między skąpstwem a chciwością. Poświęca nawet honor i staje się lichwiarzem.
- Kleant – syn Harpagona, nienawidzący swego ojca, dość beztroski, ale szlachetny, szczerze kocha Mariannę. Przebiegły, szantażuje ojca, by wymóc zgodę na małżeństwo swoje i siostry.
- Marianna – córka Anzelma, postać kontrowersyjna: niby uczciwa i naiwna, kocha Kleanta, ale godzi się na małżeństwo z Harpagonem.
- Walery – zalotnik Elizy, córki Harpagona, dobry, uczciwy i szlachetny, choć z miłości zdolny do pochlebstwa i oszustwa wobec skąpca.
- Anzelm – ojciec Walerego i Marianny.
Ważne sceny
- W trakcie przygotowań kolacji dla Marianny Harpagon przeżywa męki przy dysponowaniu każdym groszem.
- Rozmowa Harpagona z Jakubem, podczas której sługa opowiada o groteskowych opiniach sąsiadów na temat Harpagona.
- Rozmowa Harpagona ze swatką Frozyną – komizm polega na tym, że starzec zachwyca się własną „urodą”.
- Wstrząsająca scena spotkania ojca, lichwiarza, z synem zaciągającym długi.
- Scena, gdy Harpagon niemal popada w obłęd po utracie obsesyjnie strzeżonego skarbu.
- Ostatnia scena – komizm wynika z nieporozumień: Walery mówi o Elizie, a Harpagon o swojej szkatułce.
Skąpiec to utwór o…
- obsesji pieniądza;
- nieustannej wewnętrznej walce między skąpstwem a chciwością;
- kryzysie rodziny, w której z powodu chorobliwego skąpstwa ojca zanikają wszelkie więzy uczuciowe;
- zależności dzieci od rodziców (zwłaszcza finansowej) i tragicznych skutkach tej sytuacji – dzieci zwracają się przeciw ojcu;
- moralnie degenerującym wpływie namiętności, w tym wypadku do pieniędzy, na jednostkę.
Skąpcy i chciwcy w literaturze
- Córki starego Goriota z powieści Balzaka (Ojciec Goriot), Anastazja i Delfina, nawet na łożu śmierci nie wahają się odebrać ojcu, nędzarzowi, tego, co jeszcze posiada.
- Bohaterowie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego: stara lichwiarka Alona Iwanowna, bezduszna wobec swoich klientów, bezwzględna, poniża swą upośledzoną siostrę; kupiec Piotr Łużyn – chciwy i perfidny, pragnie za pieniądze kupić sobie małżeńską wierność i wdzięczność Duni.
- Bohaterowie Ziemi obiecanej Władysława Reymonta: trzej przyjaciele, Polak, Niemiec i Żyd – poświęcają całe swoje życie gromadzeniu wielkich pieniędzy w przemysłowej Łodzi. Dla pieniędzy rezygnują ze wszystkiego – miłości, godności, przyjaźni.
- Aniela Dulska, bohaterka Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, chce raczej zachować swój stan posiadania, choć nie waha się przyjmować pieniędzy z „brudnych” źródeł. Wykorzystuje też pieniądze dla uspokojenia własnego sumienia, płacąc Hance za milczenie.
Skąpiec Moliera – fabuła
Na początku poznajemy dwie zakochane pary. Walery, młodzian o tajemniczym pochodzeniu, kocha Elizę, córkę Harpagona. Postanawia więc pochlebstwem wkraść się w jego łaski. Kleant zaś zwierza się siostrze z miłości do uroczej i skromnej Marianny, wychowywanej tylko przez matkę. Rodzeństwo zastanawia się, czy nie uciec od znienawidzonego ojca – sknery. Z rozmowy tej poznajemy Harpagona. Prześladuje służbę, posądzając ją o kradzieże, żali się, że bezustannie musi pilnować swoich pieniędzy, gdyż rodzina je trwoni. Niepotrzebnie przyznaje się głośno, że ma ukryte w szkatułce dziesięć tysięcy talarów. Gdy spostrzega się, że dzieci usłyszały o tym, próbuje zatuszować całą sytuację. Zarzuca synowi życie ponad stan, ale gdy dowiaduje się, że Kleant ma pieniądze dzięki grze w karty, robi mu tylko wymówki, że nie lokuje wygranej na procent. Skąpiec zaplanował już także życie swoje i dzieci: sam chce się ożenić z Marianną, a Elizę, mimo jej protestów, wydać za podstarzałego, ale zamożnego Anzelma. Do akcji wkracza Walery, niby-przyjaciel Harpagona. Skąpiec jednak nie wie, że kocha się on w Elizie. Walery próbuje przekonać Harpagona o niesłuszności małżeństwa dla pieniędzy, lecz skąpy ojciec ma przeciw temu jeden argument – przecież Anzelm chce wziąć Elizę bez posagu! Dla zachowania pozorów Walery zgadza się z Harpagonem. Ten ostatni poleca mu przekonać córkę do mariażu. Eliza zamierza symulować chorobę, by odwlec całą sprawę.
W tym czasie Kleant próbuje podreperować swoje finanse, zaciągając długi. Pośrednik Simon przynosi mu warunki transakcji od tajemniczego lichwiarza, ale są one bardzo niekorzystne. Gdy dochodzi do spotkania zainteresowanych, okazuje się, że lichwiarzem jest… Harpagon! Kleant jest oburzony niemoralnym postępowaniem ojca. Wybucha kłótnia. Swatka Frozyna, która ułatwia Harpagonowi małżeństwo z Marianną, spodziewa się nagrody finansowej, więc umiejętnie przekonuje starca pochlebstwami, że jest ona ideałem panny. Opowiada też wiele o skromności Marianny i o jej posagu. Harpagon musi przygotować przyjęcie na wizytę panny, ale żałuje wszystkiego – dobrego jedzenia, wina, nowej liberii dla lokajów. Boi się też o swoją zastawę stołową. Służący Jakub odmawia przygotowania do wyprawy na jarmark, którą planują panny, wychudzonych i zagłodzonych koni. Mówi też chlebodawcy, że sąsiedzi uważają go za straszliwego dusigrosza – i w nagrodę dostaje kilka razów.
W czasie kolacji Marianna waha się, gdyż kocha pięknego nieznajomego pana, którego widziała kilka razy. Swatka Frozyna radzi jej wyjść za bogacza i poczekać na jego śmierć. Marianna w Kleancie rozpoznaje swego ukochanego – i w dwuznacznej rozmowie wyznają sobie uczucie. Kleant daje jej, rzekomo w imieniu ojca, piękny pierścień zaręczynowy. Na konto ojca zamówił też wykwintny podwieczorek. Harpagon ukrywa swoją wściekłość.
Młodzi zastanawiają się wspólnie, jak najlepiej rozegrać sytuację. Pomaga im, wzruszona ich miłością, Frozyna. Harpagon jednak zaczyna coś podejrzewać. Sprowokowany Kleant wyznaje mu swą miłość do Marianny, ale ojciec nie zamierza zrezygnować z ożenku. Kłócą się. Ojciec wydziedzicza i przeklina syna. W tym samym czasie okazuje się, że służący Strzałka wykradł Harpagonowi skrzętnie ukrywaną szkatułkę. Młodzi postanawiają to wykorzystać. Harpagon wpada we wściekłość i prawie dostaje ataku szaleństwa. Wzywa komisarza i oskarża o kradzież Walerego. W najzabawniejszej scenie komedii skąpiec mówi o miłości do szkatułki, a Walery – do jego córki. Gdy jednak nieporozumienie się wyjaśnia, Harpagon oskarża Walerego o uwiedzenie dziewczyny, a ją samą chce oddać do klasztoru.
Tymczasem wyjaśnia się także, że Walery i Marianna są dziećmi Anzelma – nazywał się on niegdyś Tomasz d’Alburei, rodzina sądziła, że zginął w katastrofie morskiej. W tym momencie do akcji wkracza Kleant, szantażując ojca: albo zgodzi się on na obydwa małżeństwa, albo nie dostanie swojej szkatułki. Szczęśliwy Anzelm godzi się pokryć wszystkie koszty wesela i wyprawy młodych, wobec czego Harpagon pod przymusem wyraża zgodę na plany swoich dzieci – i odzyskuje ukochaną szkatułkę.
Harpagon – portret skąpca
Postać to tyleż ohydna, ile budząca politowanie. Starzec myślący tylko o swoim troskliwie gromadzonym majątku, wiecznie podejrzliwy, wszystkich wokół oskarżający o marnowanie jego dorobku oraz próby uszczuplenia jego gotówki. Przy tym apodyktyczny do przesady, nie szanuje zdania i uczuć innych ludzi. Córkę chce przemocą wydać za bogacza – jest szczęśliwy, że może pozbyć się jej z domu, nie dając w dodatku posagu. Syna traktuje w zasadzie zupełnie obojętnie, nie obchodzi go ani los Kleanta, ani jego dochody. Wykorzystuje typową w owych czasach władzę rodzicielską: gdy zamiary Kleanta stoją w sprzeczności z jego własnymi, nie waha się wygnać syna z domu. Gwoli prawdy otrzymuje od dzieci to, co im dał: obojętność, pogardę i nienawiść. Zamęcza wszystkich przesadną oszczędnością, skąpi na jedzenie, jest okrutny wobec służby. Jednocześnie wszelkimi sposobami próbuje pomnożyć swój majątek – trudzi się nawet lichwą, czyli zajęciem uważanym za nieetyczne. Obsesyjnie uzależniony od pieniędzy, żyje w ciągłym lęku przed ich stratą. Nie ufa już nikomu. Możemy sobie tylko wyobrazić, jakim nieszczęściem było jego małżeństwo… Jednocześnie ten ponury starzec, bezkrytyczny wobec siebie, jest bardzo zmysłowy – chce się ożenić z młodą dziewczyną, ale nawet uczucia nie skłaniają go do hojności. Postać to ponura, trawiona wewnętrzną walką między skrajnym sknerstwem (mimo że przecież jest bogaty) a koniecznością światowego życia i inwestowania, aby zarobić. U Harpagona miłość do pieniądza zabiła wszelkie inne uczucia, nawet radość życia. Jego odrażające cechy charakteru, ujawniające się w postępowaniu, Molier osładza nieco komizmem – tylko dzięki temu możemy odbierać Harpagona jako żałosne i śmieszne „stare dziecko”.
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/przedstaw-swoja-koncepcje-odegrania-postaci-harpagona-i-polacz-ja-z-krotka-charakterystyka-bohatera
Zobacz:
Przedstaw najbardziej charakterystyczne postace z utworów Moliera
Przedstaw najbardziej charakterystyczne postace z utworów Moliera