Twórca komedii nowożytnej
Molier (Jean Baptiste Poquelin) – to artystyczny pseudonim najważniejszego komediopisarza francuskiego II połowy XVII wieku – twórcy obyczajowej klasycznej komedii francuskiej. Był człowiekiem o wielkiej sile oddziaływania: potrafił „zabijać śmiechem brzmiącym ze sceny”. Występował przeciwko obłudzie i nikczemności, wyszydzał głupotę i zaślepienie. Życie Moliera było niełatwe i obfitujące w różne wydarzenia. Kilkanaście lat włóczył się z trupą aktorską po prowincjach, po powrocie do Paryża założył tu teatr (Komedia Francuska, po dziś dzień pierwsza scena Paryża). Oskarżony był nieraz o niemoralność, skandalizujące małżeństwo z młodą Armandą Bejart – nie było udane. Bywało, że z opresji ratował Moliera sam król Ludwik XIV.
Co nowego, odkrywczego wprowadził Molier do swojej twórczości, że możemy go nazwać – twórcą nowożytnej komedii?
- Przede wszystkim swobodnie traktował reguły poetyckie, dostosowując je do potrzeb swoich utworów. Łączył w nich różne rodzaje komizmu: intrygi, charakteru, sytuacji.
- Jedną z cech charakterystycznych w komediach Moliera jest indywidualizacja języka bohaterów. W jego utworach pojawiają się postacie z współczesnego mu życia codziennego (lokaje, służące). Mają one jednak tak wyraziste rysy psychologiczne, że nabierają wymiaru ponadczasowego.
- Ci przedstawiciele pospólstwa posługują się swoim, potocznym językiem, co było sprzeczne z przyjętymi kanonami poetyki klasycznej.
- Nie wymyślał Molier skomplikowanych, nierealnych intryg, tylko ośmieszał to, co widział wokół siebie, jak sam powiedział: za cel postawił sobie „ściganie za pomocą uciesznych obrazów błędów epoki”.
- Odbiorców często zaskakiwał zakończeniem swoich sztuk, wielekroć nieumotywowanym rozwojem akcji.
- Molier miał wielu naśladowców i kontynuatorów.
Charakterystyczne dla twórczości Moliera jest to, że tematy (a nade wszystko bohaterów sztuk) czerpał z życia, ze współczesności. Był bystrym obserwatorem, podpatrywał świat, dzięki temu uzyskiwał świetne efekty komiczne. Satyra – czyli rzeczywistość w krzywym zwierciadle – stała się istotą jego sztuk. A że żył w czasach znamienitego Króla Słońce, epoka dostarczyła mu arcyciekawego materiału.
Molier napisał około trzydziestu komedii, które cieszyły się w jego czasach i cieszą współcześnie dużym powodzeniem – np.
- Pocieszne wykwintnisie,
- Szkoła żon,
- Świętoszek,
- Skąpiec,
- Don Juan,
- Mizantrop,
- Mieszczanin szlachcicem,
- Uczone białogłowy,
- Chory z urojenia.
Do najznakomitszych komedii Moliera należą: Świętoszek i Skąpiec.
- Bohater komedii Świętoszek, czyli Tartuffe, stał się symbolem ówczesnych stosunków społecznych – świętoszkowatej obłudy. Utwór był atakiem na Kościół i religię traktowaną jako narzędzie władzy. Arcybiskup Paryża nie tylko zabronił wystawiania sztuki, ale nawet jej czytania.Molier musiał wprowadzić do utworu zmiany, które nie wyszły utworowi na dobre – naruszyły proporcje, spowodowały błędy kompozycyjne, zachwiały zasadę prawdopodobieństwa. Pomimo interwencji cenzury dzieło to jest jednym z arcydzieł obyczajowej komedii charakterów. Autor zawarł w komedii treść i akcję z gruntu tragiczną, jednak złagodził jej tragizm w taki sam sposób, jak złagodził budzące w nas odrazę postawy niektórych bohaterów – poprzez ironię, a nawet zabarwienie farsowe zneutralizował elementy ponurego dramatu.
- Ze starożytności, a konkretnie z komedii Plauta (o czym świadczy imię głównego bohatera – greckie określenie sknery, chciwca, skąpca) zaczerpnął Molier temat następnej swojej komedii Skąpca. Opowiadając losy Skąpca – Harpagona, przedstawił Molier studium ludzkich namiętności. W komedii poznajemy dwa oblicza Harpagona, jedno odrażające – niehonorowy, bezwzględny lichwiarz i oszust, twardy, egoistyczny, samolubny ojciec, i drugie – komiczne: oblicze maniaka, zdziecinniałego starca.
Utwór ten ośmiesza również stosunki społeczne panujące w ówczesnej Francji, a także mentalność i zwyczaje ówczesnych ludzi (zawieranie małżeństw dla pieniędzy, groźba zamknięcia nieposłusznej córki w klasztorze).
Kto pisał komedie przed Molierem?
Komedia jako gatunek literacki wywodzi się ze starożytnej Grecji, nazwa ta pochodzi od dwóch słów: komos – radosny pochód i ode – pieśń. Pierwowzorem komedii były radosne pochody ze śpiewem swawolnych i satyrycznych piosenek na cześć boga wina i urodzaju Dionizosa.
Najbardziej znanych starożytnych komediopisarzy było trzech.
- Z Grecji pochodził Arystofanes – twórca komedii o charakterze satyrycznym, politycznym oraz obyczajowym. Z jego utworów należy wymienić: Chmury, Ptaki, Żaby.
- W Rzymie mieszkał Plaut – twórca komedii pomyłek i fars, a także Terencjusz, komediopisarz, którego wszystkie sześć komedii zachowało się do dziś.
- W czasach odrodzenia komedie pisał William Szekspir – stosował on w swoich utworach tradycyjne rodzaje komizmu: komizm charakterów, komizm sytuacji i komizm słowny.
Zobacz:
Przedstaw najbardziej charakterystyczne postace z utworów Moliera
